- اشاره 1
- 1378/8/23 یکشنبه درس شمارۀ (152) کتاب النکاح/سال دوم 1
- الف) بررسی مسئله 7 (حلّ مشکلات عبارتی): 1
- 1) متن مسئله 1
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 1
- 2) توضیحی دربارۀ کلمۀ «اشکال» در متن 2
- 3) طرح اشکالی درباره مورد سوم جواز ترک وطی 3
- 4) پاسخ مورد سومِ جواز ترک وطی، توسط استاد مدّ ظلّه 4
- 5) مقدمه ای در تبیین وجه سوم پاسخ ایراد فوق تکلیف کفّار به فروع 5
- 6) توضیح وجه سوم پاسخ از اشکال عدم صحت تجویز در مورد سوم 8
- ب) بررسی حکم مسئله 7: 8
- 1) ادعای اجماع در مسئله 8
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 10
- الف) بحثی دربارۀ ادعای اجماع در مسئلۀ مورد بحث (حرمت ترک وطی زوجه بیش از چهار ماه): 10
- اشاره 10
- 1) استناد به اجماع در کلمات فقهاء 10
- ب) بررسی مناقشۀ مرحوم آقای خوئی ره در حجیت اجماع مذکور: 11
- 3) نظر استاد - مدّ ظلّه - دربارۀ اجماع مورد ادّعا 11
- 2) وقوع اشتباه در مستند مرحوم نراقی (ره) 11
- 1) تقریب استدلال مرحوم آقای خوئی (ره) 11
- 2) پاسخ استاد - مدّ ظلّه - به تقریب مذکور 12
- 3) اشکال نقضی استاد - مدّ ظلّه - 12
- 5) تفصیل میان مسائل اصلی و فرعی (ضابطۀ احراز اتّصال فتوا به زمان معصوم (علیه السلام)) 15
- ج) بررسی چگونگی استناد به انصراف برای اعتبار انزال در وطی: 16
- 1) مناقشه در تمسک به «انصراف» برای اعتبار انزال در وطی 16
- 2) پاسخ استاد - مدّ ظلّه - به مناقشۀ مزبور 16
- 4) اشکالی در فتاوای برخی فقها در این باره 18
- 3) نتیجه گیری استاد - مدّ ظلّه - در ما نحن فیه 18
- الف): بررسی فرمایش مرحوم شیخ مفید «ره» 20
- اشاره 20
- 1) نقل عبارت رسالۀ احکام النساء: 20
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 20
- 2) نظر استاد - مدّ ظلّه 21
- ب): دلیل دوّم قاعدۀ لا ضرر و قاعدۀ لا حرج 22
- 1) نقل فرمایش مرحوم صاحب جواهر 22
- 2) خدشۀ آقای خوئی در تمسک به لا ضرر و لا حرج 22
- ج): بررسی مستند چهار ماه در مسئله 25
- 2) نظر استاد - مدّ ظلّه العالی 25
- 1) مستند اول - فعل عمر 25
- 3) نظر مرحوم آقای خوئی دربارۀ اجنبی بودن این استدلال از بحث 26
- 4) نظر استاد - مدّ ظلّه 26
- 5) مستند دوم - فرمایش مرحوم مجلسی (ره) در روضه المتقین 27
- 2) بررسی سند 28
- اشاره 28
- 6) نظر استاد - مدّ ظلّه 28
- 1) متن روایت: 28
- د): دلیل سوم، روایات خاصه 28
- 3) توضیحی درباره معنا و متن حدیث 30
- خلاصۀ مطالب این جلسه: 32
- اشاره 32
- اشاره 32
- 1) تکمله ای بر بحث گذشته - استدلال به لا ضرر و لا حرج (دلیل اول): 32
- اشاره 33
- 2) ادامۀ ادله حرمت ترک وطی (دلیل دوم): 33
- اشاره 33
- الف) اشکال اخص بودن دلیل از مدعی، 33
- *نتیجۀ بررسی اقوال فقهاء: 35
- دفاع استاد «مدّ ظلّه» از مرحوم فیض «ره»: 35
- ب) استدلال به ادلۀ رافع ضرر و حرج 36
- اشاره 38
- 3 - بررسی روایت حفص (دلیل سوم) 38
- دلالت روایت: 38
- سند روایت: 38
- تقریب استدلال به روایت: 39
- مناقشه استاد در استدلال به روایت: 39
- اشاره 40
- اشاره 40
- تقریب دوم استدلال: 40
- نقد استدلال: 40
- 4 - بررسی روایت محمد بن جعفر (دلیل چهارم) 40
- اشاره 40
- اولین تقریب استدلال: 40
- اشاره 42
- 5 - بررسی روایات باب ایلاء (دلیل پنجم) 42
- نقد استدلال به روایت: 42
- نقد استدلال: 42
- تقریب کامل تر استدلال: 44
- خلاصۀ مطالب این جلسه: 45
- اشاره 45
- کلام صاحب جواهر در مسئله: 47
- نقد استدراک صاحب جواهر: 48
- نظر نهایی استاد مد ظله العالی 53
- الف): بررسی حکم لزوم مباشرت در عقد ازدواج موقّت 55
- 1) تقویت دلیل لزوم در متعه 55
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 55
- اشاره 55
- 4) تفصیل بیشتر در مسئله قدر متیقن 59
- 5) تفصیل بیشتر در بحث انصراف 62
- 6) نقد جریان قاعده حرج و نفی ضرر در متعه 62
- ب): بررسی حکم لزوم مباشرت در برخی فروع مسئله 63
- 1) لزوم مباشرت در غیر زن جوان 63
- 2) حکم ترک وطی در سفر غیر واجب 64
- 3) تحقیق استاد - مدّ ظلّه - در مفاد "عنده" در صحیح صفوان 65
- 4) تقویت وجه لزوم قید "حضر" در حکم به وجوب مباشرت و نقد آن 66
- 5) بررسی حکم ترک مباشرت به جهت سفر واجب 67
- 6) توضیحی درباره فرق باب تزاحم و باب ورود 68
- الف): چگونگی رابطۀ حق استمتاع با سفر واجب: 70
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 70
- اشاره 70
- 1) پاسخ استاد - مدّ ظلّه - به استدلال مرحوم آقای خوئی «ره» (یادآوری و تکمیل) 70
- 2) استدراکی بر پاسخ پیشین استاد - مدّ ظلّه 71
- 3) نظر نهائی استاد - مدّ ظلّه 72
- 1) ادامۀ متن مسئله 7: 74
- ب): بحث دربارۀ سایر فقرات مسئله 7 74
- 2) عدم توقف وجوب وطی بر مطالبۀ زوجه: 75
- 3) جواز ترک وطی با رضایت زوجه یا اشتراط در هنگام عقد: 75
- 4) جواز ترک وطئ در فرض ضرر مرد یا زن: 76
- 1) متن عروه: ادامه مسئله (7):... 78
- 2) کلمات اعلام دربارۀ غیبت اختیاری زوجه 78
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 78
- الف): موارد سقوط حق زوجه در وطی أربعه اشهر 78
- اشاره 78
- 3) کلام استاد - مدّ ظله - در مسئله 79
- ب): چگونگی و مقدار وطی واجب 81
- 4) ناشزه شدن زوجه: 81
- 1) متن عروه 82
- د): 82
- ج): اختصاصی وجوب وطی به زوجه 82
- 1) سپس سیّد می فرماید که این حکم شامل مملوکه غیر زوجه نمی شود 82
- 3) چگونگی و مقدار حکومت ادلّه نفی حرج بر احکام اولیه 83
- 2) مراد از عدم قدرت در مفروض مسئله 83
- 1) کثرت شهوت به حدی است که برای زن حرجی است زن نمی تواند خود را حفظ نموده به معصیت می افتد. 86
- خلاصۀ درس این جلسه: 86
- اشاره 86
- اشاره 86
- الف) بررسی مسئله 8 عروه: 86
- اشاره 87
- 3) فرض سوم آن است که اصلاً اختیاری در کار نباشد. 87
- حل اشکال عبارتی در کلام سید رحمه الله: 89
- 1) کلام مرحوم آقای حکیم رحمه الله در وجه احتیاط: 90
- اشاره 90
- 2) بررسی کلام مرحوم آقای حکیم رحمه الله 90
- 3) کلام مرحوم آقای خویی در وجه احتیاط: 92
- اشاره 92
- تکمله فرمایش مرحوم آقای خویی: 93
- 4) بررسی کلام مرحوم آقای خویی رحمه الله: 94
- 5) نظر استاد رحمه الله: 95
- 1) تذکری در توضیح بحث سابق (مسئله 8): 97
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 97
- الف) ادامه بررسی مسئله 8: 97
- اشاره 97
- 2) دلیل دیگری بر حرمت ترک مباشرت در صورت ضرر: 98
- 1) متن مسئله: 99
- ب) بررسی مسئله 9: 99
- 2) توضیح مسئله: 99
- 3) بررسی لزوم و عدم لزوم ارضاء زن: 100
- 4) بررسی کلام مرحوم آقای حکیم: 101
- 5) خاطره ای علمی از مرحوم آقا سید احمد خوانساری قدس سرّه: 102
- 6) توضیح اشکال به مرحوم آقای حکیم: 103
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 105
- 1) عدم امکان استناد به متن حدیث: 105
- الف): بررسی متن و سند روایت کراجکی در کنز الفوائد: 105
- اشاره 105
- اشاره 105
- اشاره 106
- 1) حسین بن محمد بن علی الصیرفی: 106
- 2) اشکالات موجود در سند روایت: 106
- 4) احتمال سقط واسطه در حدیث: 107
- 2) محمد بن علی جعابی: 107
- 3) قاسم بن محمد بن جعفر علوی: 107
- 1) مناقشه استاد «مدّ ظلّه» به استدلال مرحوم حکیم «ره»: 108
- ب) استدلال مرحوم آقای حکیم «ره» به اطلاق ادله برای عدم وجوب استحلال: 108
- 2) پاسخ استاد «مدّ ظلّه» به تقریب مذکور: 109
- اشاره 110
- ج) توضیح مسئله 1 (عدم جواز وطی صغیره): 110
- نتیجه: 110
- 2) توضیحاتی پیرامون مسئله: 111
- اشاره 113
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 113
- 2) تأکید سنّی بودن ابن الصیرفی 114
- 1) توصیه و تأکید استاد - مدّ ظلّه - بر رجوع به مآخذ اصلی 114
- 3) رد مجهول بودن جعابی ارسال روایت کراجکی 114
- ب): لزوم احتیاط در استرضاء و استحلال 116
- ج): عدم جواز وطی زوجه قبل از اتمام نُه سال 116
- 1) دلیل اجماع 116
- 2 - روایت زراره 117
- 1 - مرسله یعقوب بن یزید 117
- 2) دلیل اولویت عرفیه در تسری حکم از جاریه به زوجه حرّه 117
- 3) بررسی روایات 117
- 4 - صحیحه حلبی 118
- 5 - روایت دعائم 118
- 3 - روایت ابی بصیر 118
- 6 - روایت عمار سجستانی 118
- 8 - روایت طلحه بن زید 119
- 9 - روایت غیاث بن ابراهیم 119
- 10 - روایت حمران 119
- 7 - روایت حلبی 119
- 11 - روایت حلبی 120
- 2) احتمالات مطرح شده در توجیه تردید روایت زراره و ابو بصیر 120
- 1) موارد اختلاف مطرح شده در روایات 120
- د): رفع تنافی از ظاهر روایات در مورد نه یا ده سال 120
- 3) جمع روایت غیاث با روایات نه سال 122
- ه): مختصری درباره حکم امه 122
- 2) نظر مرحوم آقای خوئی 122
- 1) نظر صاحب وسائل 122
- 4) توضیح کلام ایشان توسط استاد - مدّ ظلّه 123
- 5) نقد استاد - مدّ ظلّه 123
- 3) اشکال مرحوم آقای خوئی 123
- اشاره 125
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 125
- 2) توضیح مسئله 125
- الف): بررسی مسئلۀ 2 125
- 1) متن مسئله 125
- 3) اقوال فقهای تا عصر صاحب جواهر (ره) 126
- 4) ادعای اجماع در مسئله بر تحریم ابد 129
- 1) عبارت نزهه الناظر 130
- 2) عبارت فیض در مفاتیح الشرائع 130
- 3) عبارت صاحب مدارک در نهایه المرام 132
- *نتیجه بحث 133
- اشاره 134
- 1) کلام ابن برّاج در جواهر الفقه 134
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 134
- الف): ادامه نقل اقوال و بررسی اجماع در مسئله 134
- 2) بررسی ثبوت اجماع در مسئله 135
- 3) نسبتهای نادرست قول به تحریم ابد به فقهای متقدم 136
- 4) علت ادعای اجماع در مسئله 138
- ب): بررسی دلیل روایی مسئله 139
- الف): ادامۀ بررسی مرسلۀ یعقوب بن یزید 140
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 140
- 1) اشکال به ارتباط مرسله با محل بحث (ازدواج با صغیره) و پاسخ آن 140
- اشاره 140
- 2) بررسی اعتبار روایت و بررسی کلام مرحوم آقای حکیم (ره) 142
- 1) کلام شیخ طوسی (ره) در تهذیب و استبصار 143
- اشاره 143
- ب): بررسی اجماع بر عدم حرمت ابد به مجرّد دخول (بحث اوّل) 143
- 2) بحث صاحب جواهر (ره) درباره مخالفین در مسئله و نقد آن 144
- 3) تفصیل بحث درباره عبارات سرائر و نهایه 145
- 4) توضیح کلام صاحب جواهر (بحث دوّم) 147
- اشاره 149
- 1) کلام مرحوم صاحب جواهر رحمه الله (یادآوری و تکمیل): 149
- الف) بررسی کلام مرحوم صاحب جواهر و آقای حکیم قدس سرهم دربارۀ دلالت مرسلۀ یعقوب بن یزید: 149
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 149
- اشاره 150
- 2) نقد استاد - مدّ ظلّه - از کلام جواهر: 150
- الف) ادعای اجماع نسبت به عدم حرمت ابد به صرف دخول: 150
- ب) ادعای مخالفت قول به حرمت ابد با مذاق شارع: 151
- 4) نقد استاد - مدّ ظلّه -: 153
- اشاره 154
- ب) دلایل طرد مرسلۀ یعقوب بن یزید: 154
- 2) مخالفت با ظاهر روایات معتبر: 155
- اشاره 155
- 1) مخالفت با اجماع: 155
- اشکال مرحوم آقای حکیم در دلالت دو روایت: 156
- الف): توضیح متن مورد بحث از مسئله 3 باب: 157
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 157
- 1) متن مسئله 2: 157
- اشاره 157
- 1) تفصیل صاحب جواهر 1 میان جهل به حکم و جهل به موضوع: 158
- ب): بررسی تفصیل مرحوم صاحب جواهر میان جهل به موضوع و جهل به حکم 158
- 2) تقریب کلام صاحب جواهر توسط استاد - مدّ ظلّه - 159
- 3) پاسخ استاد - مدّ ظلّه - به تقریب مذکور: 160
- ج): نقل نظر بزرگان معاصر و نتیجه گیری بحث 163
- 1) نظر مرحوم آقای حکیم «ره» 163
- 2) نظر مرحوم آقای خویی «ره» 163
- 4) نتیجه بحث: 164
- 3) نقد استاد - مدّ ظلّه - 164
- اشاره 165
- الف): جاهل به حکم یا موضوع 165
- اشاره 165
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 165
- 1) مراد از جاهل 165
- ب): صغیر و مجنون 167
- 2) دلیل استثنای جاهل 167
- ج): پس از اندمال جراحت 168
- 1) بررسی حکم مسئله 168
- 3) جواب از اشکال: 170
- 2) بیان اشکال در استدلال به روایت 170
- اشاره 171
- مبنای مرحوم آقای داماد در مسئله 171
- 4) بررسی جریان استصحاب پس از بهبودی جراحات: 171
- مبنای مرحوم آقای خوئی در مسئله 173
- شبهۀ بقاء موضوع در جریان استصحاب: 173
- د): پس از طلاق و عقد مجدد 174
- اشاره 176
- الف) ثبوت دیه در صورت افضاء: 176
- 1) قول مرحوم سید در عروه به وجوب دیه در افضاء: 176
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 176
- 4) استدلال به قضاوت امیر المؤمنین علیه السلام بر وجوب دیه در افضاء: 177
- 3) نقد استاد «مدّ ظلّه» بر استدلال به روایت: 177
- 1) بررسی اقوال فقهاء در مسئله: 178
- اشاره 178
- ب) تتمه مسئله 2 عروه: 178
- 2) بررسی صحیحۀ حمران: 179
- *سند روایت: 180
- *متن روایت: 180
- اشاره 180
- *جمع بین روایات: 180
- *تفسیرهای مختلف از مفاد صحیحۀ برید و حمران: 182
- تفسیر دوم: نظریه کاشف اللثام 182
- تفسیر اول: نظریه محقق اردبیلی 182
- نتیجه: 183
- تفسیر سوم: نظریه شیخ طوسی 183
- الف): روایاتی که در افضاء اثبات ضمان کرده است: 184
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 184
- اشاره 184
- 1) روایت غیاث بن ابراهیم 184
- 3) روایت طلحه بن زید: 185
- 2) روایت حلبی: 185
- 4) روایت حلبی: 185
- 5) روایت غیاث: 186
- ب): روایاتی که از آنها ثبوت دیه استفاده می شود: 187
- 2) روایت دعائم الاسلام: 187
- 1) روایت حمران: 187
- 4) روایت قضایاء امیر المؤمنین علیه السلام: 188
- 3) صحیحه سلیمان بن خالد 188
- ج) روایاتی که اثبات مهر نموده است: 189
- د) روایتی که اثبات ارش نموده است: 190
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 192
- اشاره 192
- الف): آیا به مجرد افضاء صغیره، زن از حباله زوجیت خارج می گردد؟ 192
- 1) طرح مسئله 192
- 2) احتمال استاد مدّ ظلّه درباره روایت برید 193
- 1) کلام صاحب جواهر - ره - در مفاد دو روایت حمران و برید 194
- ب): تأثیر مرگ زن افضاء شده در مسئله دیه 194
- 3) مناقشه استاد مدّ ظلّه در احتمال فوق 194
- 2) نقد کلام صاحب جواهر - ره - توسط استاد مدّ ظلّه 195
- 3) کلام محقق اردبیلی - ره - در مفاد روایت حمران و برید 196
- 4) نقد کلام محقق اردبیلی - ره - 197
- 5) کلام کاشف اللثام در مفاد روایت حمران و برید و نقد صاحب جواهر بر آن 197
- *نظر نهایی استاد مدّ ظلّه در مسئله 198
- *خلاصه و نتیجه بحث 198
- الف): ادامه بحث از دیه افضاء شده: 199
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 199
- اشاره 199
- 1) جمع بین روایات حمران و برید با روایات ضمان (یادآوری و تکمیل) 199
- 2) متن عروه 200
- 3) تسامح در عبارت عروه 200
- ب): وجوب نفقه زن افضاء شده 201
- 1) متن عروه 201
- 2) استدلال بر مطلب 201
- 3) اشاره به یکی از ادله فرق بین ازدواج و پاسخ به آن: 201
- 4) نظر استاد - مدّ ظلّه - در مسئله 201
- 1) متن عروه 203
- ج): بیان مراد از افضاء در موضوع روایات: 203
- 2) اقوال در معنای افضاء 203
- اشاره 203
- 1) نظر صاحب عروه رحمه الله: 207
- 2) نظر و استدلال مرحوم آقای خویی رحمه الله 207
- الف) مفهوم و حکم افضا در روایات مربوطه: 207
- اشاره 207
- خلاصۀ درس این جلسه: 207
- 3) نقد کلام مرحوم آقای خویی رحمه الله: 208
- 4) نظر صاحب جواهر و مرحوم آقای حکیم رحمه الله: 209
- 6) نظر استاد مد ظله دربارۀ مفهوم افضاء و حکم آن: 210
- 2) تسامحی در عبارت عروه: 211
- 1) عبارت عروه: 211
- ب) بحث دربارۀ افضاء در غیر زوجۀ صغیره: 211
- 3) کلام مرحوم آقای حکیم در معنای عبارت عروه: 212
- 4) نقد کلام مرحوم آقای حکیم رحمه الله: 212
- 6) دلایل حکم مزبور در غیر زوجه صغیره: 214
- اشاره 215
- بررسی روایات: 215
- بررسی مسئله 4 عروه: 215
- اشاره 215
- روایت اول موثقه سکونی 215
- اشاره 215
- روایت دوم مرسله صدوق 216
- روایت سوم: صحیفۀ سلیمان بن خالد 216
- روایت پنجم: 218
- کلام محقق (ره) دربارۀ دیۀ افضاء مملوکه 218
- اشاره 218
- ادامه مسئله 4: 218
- اشاره 218
- مسامحه در تعبیر مرحوم سیّد (ره) 219
- اشاره 219
- نقد کلام محقق (ره) 219
- مسئله 5 219
- ادامه مسئله 4 عروه: 219
- بررسی اجماع: 220
- دلیل اول (اجماع) 220
- اشاره 220
- دلیل وجوب انفاق در افضاء کبیره 220
- دلیل دوم: (صحیحۀ حمران عن ابی عبد الله علیه السلام) 221
- دلیل سوم: (صحیحۀ برید بن معاویه عن ابی جعفر علیه السلام) 222
- بیان صاحب جواهر (ره) در حل تعارض دو صحیحۀ حمران و برید و صحیحۀ حلبی 222
- نقد کلام آقای حکیم (ره) 223
- بیان مرحوم آقای حکیم در معنای صحیحۀ حمران 223
- ادامۀ مسئلۀ 5 عروه 225
- اشاره 225
- نظر صاحب جواهر در حل تعارض بین روایات: 225
- خلاصه درس قبل و این جلسه: 225
- نظر استاد مد ظله: 226
- نظر استاد مد ظله در جمع بیان روایات: 227
- اشاره 228
- مسئله (6) عروه 228
- کلام مرحوم آقای حکیم رحمه الله 229
- دیه افضاء صغیر بر خود اوست یا بر عاقله؟ 229
- نقد کلام مرحوم آقای حکیم رحمه الله 231
- دلیل ثبوت دیه بر عاقله به طور عام 232
- شبهه در استدلال به حدیث عمد الصبی خطأ تحمله العاقله 233
- مسئله 7: عروه 234
- اشاره 235
- 1) متن عروه 235
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 235
- الف) بررسی مسئله 8 از فصل احکام دخول در زوجه 235
- 2) بیانات مرحوم آیت الله خوئی: 235
- ب) بیان مقدّمه جهت روشن شدن عدم جریان استصحاب حکم: 236
- ج) جواب استاد «مد ظله» به فرمایش مرحوم آقای خویی (ره) 238
- اشاره 239
- د) پاسخ اشکال دوم مرحوم آقای خویی (ره): (تقدم استصحاب موضوعی بر استصحاب حکمی) 239
- مناقشه در پاسخ دوم: 244
- مناقشه در پاسخ اول: 244
- اشاره 246
- ادامۀ بحث مسئله هشتم: 246
- اشاره 246
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 246
- اشاره 249
- ادامۀ مسئله: 249
- اشکال سوم به جریان استصحاب حکمی (این استصحاب اخص از مدعا است) 249
- کلام مرحوم آقای حکیم (ره) و مرحوم آقای خویی (ره) در توجیه کلام سیّد (ره) 250
- اشکال مرحوم آقای حکیم (ره) و مرحوم آقای خویی (ره) به کلام سیّد (ره): 250
- بررسی کلام عَلَمَیْن در توجیه کلام مرحوم سیّد (ره): 251
- مناقشه در کلام مرحوم سیّد (ره) 252
- توجیه اصل مثبت در کلام مرحوم سیّد (ره): 252
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 254
- اشاره 254
- اشاره 254
- الف): نقد دیدگاه مرحوم سید پیرامون حرمت ابدی و مثبت بودن اصل: 254
- 1) نظر مرحوم آقای حکیم ره: 255
- 2) نقد استاد - مدّ ظلّه - به کلام مرحوم آقای حکیم ره 255
- 3) نظر استاد - مدّ ظلّه - پیرامون کلام مرحوم سید: 256
- 1) توجیه مرحوم آقای حکیم: 257
- ب): بررسی حکم وجوب دیه و نفقه 257
- اشاره 257
- 3) دفاع مرحوم آقای خوئی از مرحوم سید: 258
- 2) اشکال مرحوم آقای حکیم به کلام مرحوم سید در مورد وجوب دیه 258
- 5) نقد استاد - مدّ ظلّه - به لبّی بودن مخصص اطلاق صحیحه حلبی: 259
- 6) نقد استاد - مدّ ظلّه - در وجه فتوای مرحوم سید به وجوب دیه و انفاق: 261
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 263
- الف): تکملۀ بحث پیشین 263
- اشاره 263
- 1): متن مسئله: 264
- 2): بیان نظر مرحوم سید: 264
- ب): بررسی مسئله 9 باب 2 264
- 3): توضیح استاد مد ظله: 264
- 4): اشکال و پاسخ: 265
- 1): متن مسئله: 266
- 2): توضیح استاد مد ظله: 266
- 4): اقوال در مسئله: 267
- 5): ادامه متن مسئله 10 (عدم سقوط نفقه با عدم مکنت زوج): 268
- 6): ادامه متن مسئله 10 (حکم امتناع زوج از پرداخت نفقه): 269
- 7) ادامۀ مسئلۀ 10 (مراد از عبارت: حکما حکم الزوجه): 270
- 8): نقدی بر عبارت مسئله: 271
- نتیجه گیری: 273
- اشاره 274
- 1) تقریب اشکالی به کلام مصنف 274
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 274
- الف): بررسی سقوط نفقه افضاء با نشوز 274
- 2) پاسخ اشکال 275
- 3) تمثیلی در توضیح بیشتر کلام مصنّف 276
- 4) حکم مسئله 276
- 1) توضیح کلام صاحب جواهر و محقق اردبیلی توسط استاد - مدّ ظلّه - 277
- ب): بررسی حکم ثبوت حق برای زن مفضاه پس از مرگ شوهر 277
- 2) بررسی کلام فوق 277
- 3) اشکالی در جریان استصحاب و پاسخ آن 278
- 1) طرح بحث (یادآوری) 280
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 280
- الف): کلام مرحوم آقای حکیم قدس سرّه 280
- اشاره 280
- 2) تقریب اوّل برگرفته از کلام مرحوم آقای حکیم 281
- 3) تقریب دوم برگرفته از کلام مرحوم آقای حکیم 281
- 1) بررسی تقریب اول 283
- اشاره 283
- اثبات تدریجی بودن اشتغال ذمه به نفقه افضاء 284
- 2) بررسی تقریب دوم 287
- 3) اشکال استاد - مدّ ظلّه - به فرق بین نشوز زوجه و مرگ زوج 288
- ج): مروری بر مسئله 10 و نتیجه گیری 290
- اشاره 290
- 2) رابطه نفقه افضاء با نفقه اقارب 291
- خلاصۀ درس این جلسه: 294
- الف) حکم تعدد زوجات در عقد نکاح و تعدّد اماء در ملک یمین: 294
- اشاره 294
- 1) تعدد زوجات در عقد دائم: 294
- 3) تسامحی در عبارت مرحوم سیّد قدس سرّه: 295
- 2) حکم تملّک و تحلیل امه و تعدد زوجات در عقد انقطاعی: 295
- 6) اشکال مرحوم آقای خویی قدس سرّه به کلام مرحوم سید قدس سرّه: 297
- 5) اشتراک حرّ و عبد در عدم جواز جمع بین سه امه و یک حرّه: 297
- 8) نظر استاد (مدّ ظله) دربارۀ کلام مرحوم سید قدس سرّه: 298
- 7) نقد استاد (مدّ ظله): 298
- 2) نظر مرحوم آقای خویی قدس سرّه: 299
- ب) حکم عبد و امه مبعّض در الحاق و عدم الحاق به حر یا عبد و امه: 299
- 1) متن عروه: 299
- 5) نظر مرحوم سید قدس سرّه: 300
- 3) نظر مرحوم آقای حکیم قدس سرّه: 300
- 4) نظر استاد (مدّ ظلّه): 300
- اشاره 302
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 302
- 1) نظر مرحوم سید: 302
- اشاره 302
- الف): بررسی حکم عبد و امه مبعض از نظر جواز تزویج: 302
- 2) نقض استاد - مدّ ظلّه - 303
- 3) نظر استاد - مدّ ظلّه - و مرحوم آقای حکیم «ره» در نادرستی کنار گذاشتن ادلّه اجتهادی: 303
- اشاره 305
- 5) نظر مرحوم آقای حکیم دربارۀ استصحاب مذکور: 305
- 4) نقد استاد - مدّ ظلّه - به جریان استصحاب حکم رقیت: 305
- *توضیحی از استاد - مدّ ظلّه - 305
- 6) نظر مرحوم آقای حکیم در جریان ادله اصل برائت: 306
- 7) نقد استاد - مدّ ظلّه - بر کلام مرحوم آقای حکیم: 306
- 8) فرمایش مرحوم آقای خوئی در مورد امه مبعضه: 307
- 9) نظر استاد - مدّ ظلّه - 307
- 2) توضیح استاد - مدّ ظلّه - 308
- 1) متن عروه: 308
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 310
- اشاره 310
- 1) تحریر محل بحث 311
- 2) بررسی حکم مسئله در مورد مطلقه رجعیه 311
- 3) بررسی حکم مسئله در مورد مطلقه بائنه 312
- 4) فرمایش مرحوم حکیم در مورد عبارت سید و توضیح آن: 313
- 5) بررسی کلام مرحوم آقای حکیم «ره» 313
- 6) بررسی کلام سید در مورد حمل مطلقات بر کراهت 314
- 7) اشکالی به تعبیر مرحوم سید «ره» در عروه 314
- 8) آیا از تعلیل وارد در روایات «اذا برئت عصمتها» می توان تعدی به غیر آن موردی که مطلقه خواهر آن زنی است که زوج می خواهد با او ازدواج کند کرد؟ 315
- 1) کلام مرحوم حکیم «ره» و ادعای اجماع: 317
- اشاره 317
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 317
- الف): آیا نسبت به اینکه در طلاق بائن، زوج می تواند در عدّه مطلقه، زن دیگری بگیرد، اجماعی وجود دارد؟: 317
- 2) اشکال آقای خوئی «ره» به کلام مرحوم حکیم «ره»: 318
- 3) تحقیق استاد «مد ظله» نسبت به ادعای اجماع: 318
- پاسخ استاد «مد ظله»: 322
- ب): دلیل قائلین بعدم جواز نکاح زوج قبل از انقضاء عدّه مطلقه مطلقاً (طلاق رجعی و بائن): 322
- ج) ادله قائلین به تفصیل: 322
- اشاره 322
- اشاره 322
- 1) دلیل اول: 322
- 2) دلیل دوم: 323
- پاسخ شهید ثانی به این استدلال همراه با توضیح استاد «مد ظله»: 323
- اشاره 323
- د) تعارض بین اطلاق از معانی آیه شریفه «فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ...» با اطلاق ادلّه ناهیه: 324
- اشاره 325
- اشاره 325
- الف) ادامه بحث در مورد ازدواج با زن پنجم در عدّه زن مطلقه چهارم: 325
- 2) نظر شهید ثانی: 325
- خلاصۀ این جلسه: 325
- 1) نظر محقق کرکی «ره»: 325
- 3) نظر مرحوم آقای خویی «ره»: 326
- 4) نقد فرمایش آقای خویی «ره» توسط استاد «مدّ ظلّه»: 327
- 5) توجیه نظر محقق کرکی «ره» توسط استاد «مدّ ظلّه»: 329
- اشاره 329
- 1 - رأی آقایان در مورد مخصّص بودن علت: 329
- 6) اشکالات استاد «مدّ ظلّه» به استدلال محقق کرکی: 329
- 2 نظر استاد «مدّ ظلّه» در مورد مخصّص بودن علت: 330
- 7) نظر نهایی استاد «مدّ ظلّه» در مسئله: 331
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 333
- الف) انقلاب نسبت میان ادلۀ متنافیه: 333
- اشاره 333
- ب) نظر استاد «مدّ ظلّه» در ملاک انقلاب نسبت: 334
- د) تطبیق بحث انقلاب نسبت، در ما نحن فیه: 335
- اشاره 335
- ج) استثناء از ملاک کلی، در انقلاب نسبت: 335
- 1) تقریب بحث، بنا بر مبنای مرحوم آقای خویی در مطلقه رجعیّه: 336
- 2) تقریب مسئله، طبق مبنای مشهور در مطلقه رجعیه: 337
- 2) در آن فرضی که خامسه اخت مطلقه باشد: 338
- اشاره 338
- 1) حمل اخبار بر کراهت: 338
- ه) ادامه مسئله 4: 338
- 3) حکم معتدّۀ به غیر عدّه طلاق: 339
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 340
- 1) متن عروه: 340
- 2) بیان نظر مرحوم سیّد «ره»: 340
- اشاره 340
- الف) جواز تزویج خامسه بعد از فوت رابعه: 340
- 3) بیان مرحوم آقای حکیم «ره» و نقد استاد «مدّ ظلّه» بر ایشان: 341
- 4) نظر مرحوم آقای خویی با توضیحی از استاد «مدّ ظلّه»: 341
- 5) نقد استاد «مدّ ظلّه» بر کلام مرحوم آقای خویی «ره»: 342
- 1) متن عروه: 343
- 1) متن عروه: 343
- ب) جواز تزویج خامسه در طلاق قبل الدخول: 343
- ج) حرمت تزویج مرأه در عدّه غیر: 343
- *1) عزم به معنای اراده است 344
- اشاره 344
- 4) اشکال به استدلال فوق: 344
- 3) وجه عدم جواز ازدواج در عدّه غیر: 344
- نقد استاد «مدّ ظلّه» بر تقریب و بیان راه حل: 345
- *2) اگر بلافاصله پس از فوت مردی، کسی تصمیم بگیرد بعد از تمام شدن عده وفات با زن او ازدواج کند قطعاً خلاف شرع نیست. 345
- نقد استاد «مدّ ظلّه»: 345
- *3) دو تقریب از استاد «مدّ ظلّه» در جواب اشکال به آیه شریفه: 346
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 348
- اشاره 348
- اشاره 351
- ب) ازدواج با معتده: 351
- دلیل اول: آیۀ شریفۀ «وَ لا تَعْزِمُوا عُقْدَهَ النِّکاحِ» 351
- 1) بطلان ازدواج با معتده: 351
- اشکال استدلال به آیه «وَ لا تَعْزِمُوا عُقْدَهَ النِّکاحِ» 352
- مناقشه در دلیل دوّم 353
- نتیجه نهایی بحث: 353
- دلیل دوم: آیات عدّه و تربّص 353
- طائفه اوّل: مثبت مطلق حرمت ابدی 354
- اشاره 354
- طائفه چهارم: مفصّل در حرمت ابدی بین دخول و عدم دخول 354
- طائفه دوم: نافی مطلق حرمت ابدی 354
- طائفه سوم: مفصّل در حرمت ابد بین علم و جهل 354
- تقریب اول در جمع بین روایات 355
- تقریب دوم در جمع بین روایات: 356
- مناقشه استاد مد ظله بر تقریب اول 356
- مناقشه در تقریب دوم در جمع بین روایات 358
- تقریب سوم در جمع بین روایات 360
- الف) روایاتی که می توانند شاهد بین روایات متعارض باشند: 362
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 362
- اشاره 362
- ج) روایاتی که مطلقاً حرمت ابد را اثبات کرده اند: 363
- ب) روایتی که حرمت ابد را مطلقاً نفی می کند: 363
- 1) روایت محمد بن مسلم: 363
- 2) روایت عبد الله بن سنان: 364
- د) روایاتی که بین علم و جهل تفصیل داده اند: 365
- 1) صحیحه اسحاق بن عمار: 365
- ه) بحث پیرامون فقه الحدیث صحیحه عبد الرحمن بن حجاج: 366
- 1) ارتباط این روایت به بحث برائت و اشتغال: 366
- 2) صحیحه عبد الرحمن بن حجّاج: 366
- 2) تفصیل بین جهل به حکم و جهل به موضوع (اشکال مرحوم شیخ): 367
- 3) نظر مرحوم آخوند خراسانی «ره» در حل اشکال شیخ «ره»: 367
- 4) اشکال مرحوم حاج شیخ عبد لکریم در درر بر مرحوم آخوند: 368
- 5) اشکال استاد «مدّ ظلّه» بر مرحوم آخوند: 368
- 7) اشکال استاد «مدّ ظلّه» به بیان شیخ «ره»: 369
- 6) نظر مرحوم حاج شیخ در حل اشکال شیخ انصاری «ره»: 369
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 370
- 1) اشاره مجدد به سخن مرحوم میرزا «ره»: 370
- اشاره 370
- الف): بررسی مجدد فرمایش مرحوم میرزای شیرازی: 370
- اشاره 370
- 2) اشکال استاد «مدّ ظلّه» به سخن میرزا «ره»: 371
- 3) رجوع استاد «مدّ ظلّه» از اشکال مذکور: 371
- 4) یادآوری اشکال حاج شیخ «ره» در درر الفوائد: 372
- ب): بیان مرحوم حاج شیخ در معنای روایت: 372
- 1) ایشان روایت را طور دیگری معنا کرده اند: 372
- 3) تقریب دیگری از سخن مرحوم حاج شیخ «ره»: 373
- 4) پاسخ استاد «مدّ ظلّه»: 373
- اشاره 374
- *جواب مرحوم شیخ «ره» از اشکال فوق: 374
- 1) صحیحه عبد الرحمن بن حجاج: 378
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 378
- الف): ادامه بررسی روایاتی که علم را منشأ ثبوت حرمت ابد ذکر نموده است: 378
- اشاره 378
- 2) تقریب استدلال مرحوم امام قدس سرّه: 380
- 3) نقد کلام مرحوم امام قدس سرّه 380
- اشاره 381
- ب): بررسی روایاتی که معیار حرمت ابد را دخول و عدم دخول قرار داده اند: 381
- 1) روایت صحیحه حلبی: 381
- 2) صحیحه محمد بن مسلم: 382
- 3) موثقه محمد بن مسلم: 382
- 5) صحیفه حلبی: 383
- اشاره 383
- 4) موثقه سلیمان بن خالد: 383
- 6 - صحیحه ابن سنان: 384
- نظر استاد «مدّ ظلّه»: 384
- 7 - روایت حمران: 385
- اشاره 386
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 386
- الف) کفایت علم احد الزوجین در ثبوت حرمت ابد: 386
- 1) طرح مسئله و دفع یک شبهه: 386
- 2) نظر استاد «مدّ ظلّه»: 387
- *مسامحه در عبارت مرحوم سیّد: 388
- ج) عدم لحوق ایام استبراء به عدّه در حرمت ابد: 388
- اشاره 388
- 1) متن عروه: 389
- 1) متن عروه: 389
- ه) عدم الحاق وطی به شبهه و زنا در عدّه، به تزویج در حرمت ابد: 389
- 2) تذکر مرحوم آقای خویی «ره»: 389
- 2) توضیح استاد «مدّ ظلّه»: 390
- 1) متن عروه: 390
- و) احکام تزویج فاسد: 390
- 3) خروج دو مورد از أمثله مرحوم سیّد از محل کلام: 391
- 5) توجیه عبارت مرحوم سیّد: 391
- 4) سهوی از مرحوم آقای خویی «ره»: 391
- 7) اشکال مرحوم حکیم به صاحب جواهر: 392
- 6) تفصیل مرحوم صاحب جواهر در عقد فاسد: 392
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 393
- الف) توضیحی، نسبت به بحث، جلسات گذشته: 393
- اشاره 393
- 1) نظر مرحوم آقای خویی «ره»: 394
- ب) آیا سببیّت تزویج در عدّه برای حرمت ابد مربوط به تزویجی است که لو لا العده صحیح است یا اعم از آن است؟ 394
- 2) تقریب کلام مرحوم آقای خویی «ره»: 395
- 3) مناقشه استاد «مدّ ظلّه» در کلام آقای خویی «ره»: 396
- 1) طرح اشکال: 399
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 399
- الف) بررسی یک اشکال در بحث سابق: 399
- اشاره 399
- 2) مقدمه ای در پاسخ اشکال: 401
- 1) متن مسئله: 402
- 3) توضیح پاسخ اشکال: 402
- ب) بررسی مسئله 2: 402
- 3) تفسیر عبارت متن توسط مرحوم آقای خویی: 403
- 4) مناقشه تفسیر فوق توسط استاد مد ظله: 404
- 1) مرحوم آقای خویی: 408
- الف): ایرادهایی که متوجّه کلام صاحب عروه «ره» شده است: 408
- اشاره 408
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 408
- 2) پاسخ استاد «مد ظله» به اشکال آقای خویی «ره»: 409
- 3) یادآوری نزاع صحیح و اعمّ در رابطه با بحث کنونی: 410
- 5) اشکال استاد «مد ظله» به کلام مرحوم سیّد «ره» 411
- 2) توضیحات عبارت عروه: 412
- 1) متن عروه: 412
- ب): حکم ازدواج با زنی که در عدۀ خود شخص است: 412
- 3) توضیح بیشتر عبارت عروه: 413
- 4) مقصود از موجبات انفساخ در کلام عروه چیست؟: 414
- اشاره 416
- 1) مرحوم حکیم: 416
- الف) در عده طلاق و وطی به شبهه و عده متعه و فسخ: 416
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 416
- ب) در عده انفساخ: 417
- 3) نظر استاد «مدّ ظلّه»: 417
- اشاره 417
- 2) مرحوم آقای خویی: 417
- 1) کلام مرحوم آقای حکیم «ره»: 417
- 3) نقد کلام مرحوم آقای خویی «ره»: 418
- 2) اشکال مرحوم آقای خویی به کلام آقای حکیم «ره»: 418
- 6) نقد کلام مرحوم حکیم توسط آقای خویی: 419
- 4) ادامه بررسی مسئله 3 عروه: 419
- 5) نظر مرحوم آقای حکیم «ره»: 419
- 9) نظر مرحوم آقای حکیم «ره» و نقد آقای خویی «ره»: 420
- 7) نقد جواب مرحوم آقای خویی: 420
- 8) تتمه مسئله 3: 420
- 10) نقد کلام مرحوم آقای خویی «ره»: 421
- 11) نظر استاد «مدّ ظلّه»: 422
- الف) تتمه مسئله (3) عروه: 423
- اشاره 423
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 423
- اشاره 425
- توضیح: 425
- نظر استاد «مدّ ظلّه»: 425
- قول مشهور: 425
- قول دوم: 425
- توضیح؛ 426
- اشاره 426
- نظر استاد «مدّ ظلّه»: 426
- ج) ادامه بررسی مسئله (3) عروه: 426
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 428
- 2) توضیح مسئله و کلام مرحوم آقای حکیم «ره»: 428
- اشاره 428
- الف) بررسی مسئله 4: 428
- 1) متن مسئله: 428
- 3) نقد مرحوم آقای خویی بر کلام مرحوم آقای حکیم «ره»: 429
- 4) بررسی کلام بزرگان، توسط استاد «مدّ ظلّه»: 430
- ب) توضیح بیشتر بحث: 431
- 1) سه تقریب برای اثبات اشتراط دخول در حال عدّه: 431
- 2) نگاهی به روایات باب: 433
- 3) نتیجه بحث: 436
- 4) تذکر یک نکته لفظی: 436
- اشاره 437
- الف) بررسی مسئله 5 (شک در عدّه): 437
- 2) توضیح شقوق مسئله: 437
- خلاصۀ این جلسه: 437
- 1) متن عروه: 437
- 3) تذکر دو نکته: 438
- اشاره 438
- اشاره 439
- 1) اشاره به بحث اصولی قیام امارات و اصول مقام قطع: 439
- ب) امکان حکم به حرمت ابد به مجرد استصحاب عدّه: 439
- نقد کلام مرحوم آقای حکیم توسط استاد «مدّ ظلّه»: 439
- نظر مرحوم آخوند «ره» و پاسخ به آن: 440
- 3) نظر مرحوم حاج آقا رضا و مرحوم حاج شیخ عبد الکریم: 441
- 4) نظر مرحوم میرزای نائینی: 442
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 444
- اشاره 444
- نظریه دوم: 450
- بررسی نظریۀ اول: 450
- توضیح سوم: 451
- 1) روایات قابل استناد در این مسئله: 454
- اشاره 454
- الف) بررسی روایات مربوط به تصدیق قول زن در اموری مانند عدّه و حیض: 454
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 454
- 2) متن روایات مربوطه: 455
- ب) بررسی فرمایش مرحوم آقای خویی دربارۀ اختصاص تصدیق قول زن نسبت به حالت فعلی: 457
- 2) نقد استاد «مدّ ظلّه»: 457
- 3) تفصیل فقهاء دربارۀ مطلب: 457
- 1) فرمایش مرحوم آقای خویی: 457
- 4) روایات قابل استناد برای موضوع مورد بحث: 458
- 2) متن مسئله 7: 460
- ج) توضیح و بررسی مسائل 6 تا 8 باب: 460
- 1) مسئله 6: 460
- 3) بررسی و توضیح مسئله 7: 460
- 4) متن مسئله 8: 462
نیز اختلاف نکرده است که قبل از انقضاء عده، زوج حق اینکه زن دیگری بگیرد ندارد چرا که در مورد مطلقه رجعیه دو نظر وجود دارد یکی اینکه مطلقه رجعیه حقیقتاً زوج اوست و نظر دیگر که ظاهراً نظر مشهور باشد این است که مطلقه رجعیه در حکم زوجه است.
و علی ای حال از نظر نصوص مسئله جای شک ندارد که زوج قبل از انقضاء عده نمی تواند زن دیگری بگیرد و علتش نیز این است که آن ارتباط زوجیّتی که بین زوج و زوجه بود و حق تمتع داشتند و اینکه مرد با داشتن این زن از فحشاء و... مصون بود و همچنین در مورد زن، که از آن تعبیر به «عصمت» می کنند - به خود نکاح عصمت می گویند - هنوز در مورد مطلقه رجعیه صادق است. پس این صورت از مسئله جای بحث چندانی نیست. و لذا اگر زوج قبل از انقضاء عده زن دیگری بگیرد در حقیقت بیش از چهار زن گرفته است.
3) بررسی حکم مسئله در مورد مطلقه بائنه
عمده این صورت است، مشهور در این فرض قائل به جواز نکاح برای زوج قبل از انقضاء عده مطلقه شده اند و لیکن بعضی که سید از آنها تعبیر «ربما قیل» می کند گفته اند در این صورت نیز قبل از انقضاء عده جائز نیست و دلیل آن عبارت است از روایات کثیره ای که به صورت مطلق در مسئله وارد شده است و مطلق طلاق را فرموده است که باید زوج صبر کند تا عده تمام شود.
ولی مرحوم سید می فرماید حق با مشهور است و روایات نیز حمل بر کراهت می شود سپس سید می فرماید یک مورد هست که بین مشهور و غیر مشهور نیز اتفاق است که قبل از انقضاء عده زوج می تواند زن دیگری بگیرد و آن موردی است که آن زنی که می خواهد بگیرد خواهر مطلقه باشد که در این مورد نص بالخصوص وارد شده است و در آن نص تعلیلی نیز آمده است که «لانقطاع العصمه» حال اگر کسی به عموم تعلیل تمسک کرد در سایر موارد نیز قائل به جواز می شود و اگر