نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 5 صفحه 379

أهون فی الأخری، الجهاله بان الله حرم ذلک علیه و ذلک بانّه لا یقدر علی الاحتیاط معها، فقلت: و هو من الأخری معذور؟ قال: نعم اذا انقضت عدتها فهو معذور فی ان یتزوجها فقلت:

فان کان احدهما متعمداً و الآخر بجهل فقال: الذی تعمّد لا یحل له ان یرجع الی صاحبه ابداً(1)

توضیح: همانطور که گفته شد، این روایت از حیث سند صحیح است و مراد از ابو ابراهیم امام موسی بن جعفر علیه السلام می باشد. بعضیها فکر کرده اند که ابو ابراهیم راوی است و روایت مضمره می باشد و این درست نیست حتی در کافی و تهذیب بعد از کلمه ابو ابراهیم علیه السلام را درج کرده اند که مشخص شود راوی نیست بلکه امام معصوم است، منتهی شیخ در تهذیب بجای ابو ابراهیم ابی عبد الله علیه السلام را نوشته است ولی در کتاب استبصار آن را تصحیح نموده است.

این روایت از حیث دلالت هم تمام است و علم را منشأ ثبوت حرمت ابدی بیان نموده است. اما توضیح مختصری دربارۀ کلمه «یعذر» که در متن روایات ذکر شده است.

در تهذیب و استبصار بجای یعذر کلمه اعذر ذکر شده است که احتمال دارد اعذِرَ باشد (فعل ماضی مجهول از باب افعال) و یا اعذَر باشد (فعل ماضی معلوم باب افعال) و احتمال سوم اینکه ممکن است اعذَر باشد (افعل تفضیل).

دربارۀ احتمال اول و دوم بحثی نیست. چون هر کلام باشد با کلمه یَعذِر همخوانی دارد و امّا احتمال سوم که بصورت افعل تفضیل تلفظ شود، این احتمال صحیحی نیست، بخاطر اینکه تمام ضمائری که در روایت استعمال شده مرجعشان به عبد برمی گردد. پس باید بگوییم که عبد عاذر است تا اعذَر هم با آن منطبق شود ولی ما می دانیم که کلمه عاذر (عذرپذیر) فقط به خداوند اطلاق می شود - یعنی خداوند است که عذر بنده را که جهالت بوده است پذیر است. پس خدا عاذر است و عبد