نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 5 صفحه 435

و اعتدّت بما بقی علیها من الاوّل(1)».

در این روایت، تزویج در حال عدّه فرض شده، ولی در مورد دخول، قیدی ذکر نشده "ان کان دخل بها" ولی از جزاء شرط معلوم می گردد که منساق از این عبارات این است که، دخول در همان حال عدّه صورت گرفته است چون امام علیه السلام می فرمایند: "و اعتدّت بما بقی علیها من الاوّل" و نمی فرمایند "و اعتدّت ان بقی علیها من العده،" کأنه از صورت مسئله بر می آید که دخول در همان حال عدّه صورت گرفته باشد و هنوز از عدّه چیزی باقی مانده است(2). معلوم می گردد که این تعابیر اطلاق ندارد.

ان قلت: از روایت سلیمان بن خالد که مَهر را در دخول ثابت کرده، برمی آید که دخول در حال عدّه فرض نشده، چون مهر اختصاص به این صورت ندارد، تعبیر روایت سلیمان بن خالد چنین است: «سألته عن رجل تزوج امرأه فی عدّتها قال فقال یفرق بینهما و ان کان دخل بها فلها المهر بما استحلّ من فرجها و یفرق بینهما فلا تحل له ابداً(3)...»، پس همچنان که حکم مهر اختصاص به صورت دخول در حال عدّه ندارد، حکم حرمت ابد در ذیل هم اختصاص به این صورت ندارد.

قلت: اعم بودن حکم مهر از صورت دخول در حال عدّه، دلیل بر این نیست که روایت ناظر به مطلق دخول باشد، بلکه می تواند تنها صورت دخول در حال عدّه را متعرض شده باشد، البته سخن در این نیست که روایت مفهوم دارد و از آن انحصار حکم به صورت دخول در حال عدّه استفاده می شود، بلکه روایت تنها ناظر به فرض دخول در حال عدّه است و نسبت به فرض دخول پس از انقضاء عدّه ساکت

1- (1) وسائل 23069/451:20، باب سابق ح 6، نظیر این مضمون در روایت محمد بن مسلم هم دیده می شود (26066/450:20، باب سابق ح 2)، در نقل دیگر این روایت با تعبیر "و اتمت عدّتها من الاوّل" به همین مسئله اشاره شده است (26073/452:20، باب سابق ح 9.
2- (2) (توضیح بیشتر) در روایت، از زمان تزویج صریحاً سخن نرفته و ممکن است کسی آن را نسبت به تزویج در آخرین زمان عدّه هم مطلق بداند، ولی از این پاسخ برمی آید که زمان تزویج هم در اواخر عدّه نیست، چون این فرض، فرض نادری است، بنابراین در تأییدی که از کلام مرحوم آقای خویی پیشتر نقل کردیم از این جهت نیز می توان تأمّل نمود.
3- (3) وسائل 26071/452:20، باب سابق ح 7.