نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 8 صفحه 39

نساءکم در معطوف علیه قرار بگیرد ولی استدلال زجّاج در فقه القرآن راوندی(1) با تفصیل بیشتری نقل شده که این اشکال واضح به آن متوجه نیست.

2) تقریب دقیق تر از کلام زجّاج و بررسی آن

زجّاج می گوید که قول سیبویه و محققان این است که دو موصوفی که عاملان آنها مختلف باشند هر چند اعراب یکسان داشته باشند نمی توانند صنعت واحدی بگیرد.

زجّاج سپس مثال قبلی را ذکر کرده و می گوید که کلمه "الظریفات" نمی تواند وصف هر دو نساء باشد چون نساء اوّل مجرور به باء است و نساء دوم مجرور به "من" (2) در آیه شریفه هم چون نساءکم اوّل، مجرور به اضافه امهات بان می باشد و نساءکم دوم مجرور به "من" در نتیجه" اللاّتِی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ" ... نمی تواند وصف هر دو نساءکم باشد.

این تقریب با پذیرش قول سیبویه(3) تقریب درستی است، ولی برای اثبات عدم

1- (1) فقه القرآن راوندی 84:2 و 85، این استدلال رجّاج را استاد - مد ظله - در درس طرح نفرمودند ولی در خارج بحث این تقریب از استدلال به ایشان عرضه شده و ایشان پاسخی را که در متن آوردیم ذکر کردند.
2- (2) (توضیح بیشتر) در فقه القرآن راوندی 85:2 آورده که "لانّ الاولی جر با لباء و الثانیه با بالاضافه، کلمه بالاضافه در این جمله اشتباه می باشد، نساء در جمله دوم مجرور ب" من "است نه به اضافه آری در آیه شریفه یکی از دو نساء مجرور به حرف جر و دیگری مجرور به اضافه می باشند و به نظر می رسد که بین آیه محل بحث و مثال مذکور خلط شده است.
3- (3) (توضیح بیشتر) در همع الهوامع 119:2 در بحث تابع معطوف و معطوف علیه توضیح بیشتری درباره نظر سیبویه می دهد که نقل آن در اینجا مفید است: (قال ابو حیّان: و مقتضی مذهب سیبویه انّه تقارب)، معنایی دارد یا خیر؟ لا یجوز الاتباع لما انجرّ من جهتین کاختلاف الحرف و الاضافه نحو مررت بزید و هذا غلام بکر الفاضلین و کاختلاف الحرفین نحو مررت بزید و دخلت الی عمرو الظریفین و کاختلاف معنی الحرفین نحو مررت بزید و استعنت بعمرو الفاضلین، او الاضافتین، نحو هذه دار زید و هذا اخو عمرو الفاضلین باری از عبارت خالد ازهری در شرح تصریح 116:2 بر می آید که در آیه شریفه بنا بر نظر برخی از نحویان می توان" اللاّتِی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ" را وصف هر دو" نِسائِکُمْ "گرفت، وی پس از ذکر چهار صورتی که در نعت واحد و منعوت متعدد تصویر شده و بحث تفصیلی از احکام این چهار صورت می گوید: هذا کلّه مع اتحاد جنس العاملین فان اختلف کهذا زید و جاء عمرو الظریفان، و مررت بزید و هذا عمرو الظریفان و لقیت زیداً و ان عمراً فی الدار القائمان" فذهب الجمهور الی منع الاتباع، و الاخفش و الجرمی الی جوازه منتهی بنابراین طبق نظر اخفش و جرمی می توان" اللاّتِی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ "را وصف هر دو نساءکم دانست، ولی سیوطی در همع الهوامع 118:2 نظر اخفش را چنین ذکر کرده که:" جوز قوم منهم الاخفش اذا اتحد العمل لا جنس العامل و تقارب المعنی "که تقارب معنای عاملان را در جواز اتباع شرط دانسته است، بنابراین نظر، باید دقت شود که آیا