نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 11 صفحه 120

روایات مثبته ولایت برادر

روایات بسیار متعددی - که بعضی از آنها صحیح السند هم هستند - در بیان «من بِیَدِهِ عُقْدَهُ النِّکاحِ» وارد شده است. در این روایات سائل می پرسد اولیاء دختری که اختیار نکاح خود را ندارند چه کسانی هستند؟ حضرت می فرمایند اولیاء عقد پدر و برادر و وصی و... هستند مانند:

صحیحۀ ابی بصیر و محمد بن مسلم کلاهما عن ابی جعفر علیه السلام قال سألت ابا جعفر علیه السلام عن الذی بیده عقد النکاح. قال: هو الاب و الأخ و الموصی الیه و الذی یجوز امره فی مال المرأه من قرابتها فیبیع لها و یشتری...»(1)

این روایات متعدد که در بین آنها صحاح و غیر صحاح هست ولایت برادر بر دختری که خود اختیار ندارد - مانند صغیره - را اثبات می کند و منافاتی با روایات سابق ندارد. چون آن روایات می فرمود، برادر بر خواهر کبیرۀ خود ولایت ندارد و این روایات ولایت برادر بر خواهر صغیره را اثبات می کند. ولی در عین حال به نظر می رسد که استدلال به این روایات تمام نباشد چون اجماع مسلمین من الامامیه و العامه بر نفی ولایت برادر قائم است، به قرینه این اجماع باید روایات مثبته را تأویل کرد، بهترین محمل این روایات این است که بگوییم اینها ناظر به مواردی هستند که برادر یک نحوه وکالتی از خواهر خود دارد، چون در مورد بسیاری از دختران برادر بزرگشان با وکالت عملاً متصدی امور آنها هستند. و روایت ناظر به این موارد متعارف است و عقد چنین برادرانی معتبر دانسته شده است و علاوه بر عرفی بودن این حمل، روایت اسحاق به عمار نیز شاهد این جمع است:

عیاشی فی تفسیره عن اسحاق بن عمار قال سألت جعفر بن محمد علیهما السلام عن قول الله عزّ و جلّ: «إِلاّ أَنْ یَعْفُونَ» قال: المرأه تعفو عن نصف الصداق. قلت: «أَوْ یَعْفُوَا الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَهُ