نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 11 صفحه 194

گاه راویان معطوف به هم ذکر شده اند: مثلاً:

طریق فقیه به زید شحّام (مشیخه 426:4) از این روایت گرفته شده است و فی روایه زید الشحّام و المفضل بن عمر (فقیه 135/60:1).

طریق فقیه به فضیل بن یسار (مشیخه 441:4) و نیز طریق به بکیر بن اعین (همانجا) از این روایت فضلاء گرفته شده است: روی الفضیل بن یسار، و زراره بن اعین، و بکیر بن اعین و محمد بن مسلم و برید بن معاویه العجلی عن ابی جعفر و ابی عبد الله علیهما السلام (فقیه 649/216:1).

البته در اینجا اندک سهوی رخ داده(1) که با نتیجه گیری فوق منافات ندارد.(2)

البته این سؤال پیش می آید که در مورد محمد بن حمران و جمیل بن دراج چرا یک طریق به این دو به صورت عطفی و یک طریق به محمد بن حمران به تنهایی ذکر شده است، پاسخ این سؤال این است که چون محمد بن حمران و جمیل بن دراج کتاب مشترکی داشته اند، صدوق در هنگام تنظیم مشیخه فقیه نخستین بار که به روایت محمد بن حمران در متن فقیه برخورد کرده که روایت وی و جمیل بن دراج به صورت عطفی برگرفته از کتاب مشترک آنها قرار داشته است. لذا طریق خود به کتاب مشترک آن دو را ذکر کرده، ولی بعداً که به نام محمد بن حمران در متن فقیه برخورد کرد، طریق عام به تمام روایات و کتب محمد بن حمران را ذکر کرده است.

خلاصه طریق مشیخه فقیه که به صورت عطفی می باشد (همچون ما رویته عن محمد بن حمران و جمیل بن درّاج) تنها مربوط به مواردی است که در متن فقیه به صورت عطفی ذکر شده اند(3) ، ولی طریق یک راوی همچون محمد بن حمران در مشیخه که به صورت عطفی نیست تمام روایات آن راوی را در فقیه در بر می گیرد، خواه آن روایات به صورت عطفی باشد یا آن راوی به تنهایی در سند قرار گرفته باشد.

1- (1) (توضیح بیشتر) نام الفضیل پیشتر در سندی در فقیه 606/202:1 (قال زراره و الفضیل) هم آمده ولی به علت قرار گرفتن فضیل، پس از نام زراره طبیعی است که از ذکر طریق به وی در مشیخه غفلت شود، همچنان که عدم ذکر طریق به برید بن معاویه در مشیخه فقیه از غفلتی نظیر آن ناشی شده است.
2- (2) نمونه دیگر بحث طریق علی بن یقطین در مشیخه فقیه 452:4 است. فقیه 825/267:1.
3- (3) یعنی دلیلی نداریم که تمام روایات محمد بن حمران و روایات جمیل بن درّاج مشمول این طریق باشند، و قدر متیقن طریق فوق مواردی است که نام محمد بن حمران و جمیل هر دو در سند باشد.