نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 11 صفحه 315

قال محمد بن صدقه البصری سألت الرضا علیه السلام عن المتعه... قال... فکما لا یسع الرجل ان یتزوج الامه و هو یستطیع ان یتزوج بالحره فکذلک لا یسع الرجل ان یتمتع بالامه و هو یستطیع ان یتزوج بالحره(1)

روایت جالب در این زمینه روایت زراره عن ابی جعفر علیه السلام است که در آن آمده: یا زراره کل نکاح اذا مات عنها الزوج فعلی المرأه حره کانت او امه او علی ای وجه کان النکاح منه متعه او تزویجا او ملک یمین فالعده اربعه اشهر...(2)

در این روایت با این که متعه را از اقسام نکاح قرار داده آن را در قبال تزویج قرار داده است این گونه روایات مؤیّد(3) انصراف تزویج به تزویج دائم می باشد به ویژه با عنایت به این که در زمان صدور روایات، متعه امری غیر رسمی و قاچاق بوده و کمتر انجام می گرفته است لذا فرد متعارف از نکاح، نکاح دائم است. و اطلاق یک واژه و اراده فرد متعارف از آن کاملاً طبیعی است.

1- (1) جامع الاحادیث 38412/78:26، باب 18 از ابواب المتعه، ح 1. گفتنی است که افزودن روایات در این بحث از سوی تنظیم کننده می باشد.
2- (2) فقیه 4607/465:3، تهذیب 144/157:8، علاوه بر روایات فوق، روایت صحیحه محمد بن قیس در این زمینه قابل توجه است. ر. ک: جامع الاحادیث 38710/187:26، باب 50 از ابواب نکاح العبید و الاماء، ح 1.
3- (3) (توضیح بیشتر) این که استاد - مد ظلّه - از این روایات به عنوان مؤیّد و نه دلیل یاد می کنند، از آن روست که گاه واژه ای ذاتاً اطلاق دارد، ولی ظهور اطلاقی دلیل در برخی افراد ضعیف تر بوده، این افراد فرد مخفی اطلاق دلیل می باشند، لذا گاه برای تأکید جمله و تقویت ظهور اطلاقی، این افراد را تخصیص به ذکر می دهند، در نتیجه از لفظ مطلق قبل، سایر افراد اراده می شود، مثلاً واژه «مات» هر گونه مرگ را شامل می گردد ولی گاه به تناسب حکم و موضوع شمول این واژه به موارد کشته شدن، چندان قوی نیست، لذا مورد قتل تخصیص به ذکر داده می شود همچون «أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ» در اینجا چون ارتداد در صورت قتل پیامبر صلی الله علیه و آله طبیعی تر به نظر می رسد، لذا اگر به مجرد کلمه «ماتَ» اکتفاء می شده، احتمال اختصاص مرگ به صورت غیر قتل می رفت، این احتمال هر چند خلاف ظاهر باشد، مصحّح افزودن «أَوْ قُتِلَ» می باشد، لذا این جمله افزوده، دلیل بر آن نیست که ذاتاً اطلاق «ماتَ»، مرگ به صورت قتل را شامل نمی شود. در ما نحن فیه هم ممکن است تزوّج نسبت به دائم و موقت اطلاق داشته باشد ولی برای تقویت این ظهور نسبت به عقد موقت که فرد مخفی حکم است و برای تأکید اطلاق، جمله «او تمتّع» افزوده شود، ولی به هر حال این افزوده نشانگر عدم قوّت ظهور اطلاقی دلیل می باشد، لذا مؤیّد (و نه دلیل) بر انصراف می باشد.