- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 1
- اشاره 1
- 1381/08/08 دوشنبه درس شمارۀ (471) کتاب النکاح/سال پنجم 1
- الف) توجیه مرحوم شیخ طوسی در مورد روایت عمار ساباطی 1
- ب) بررسی قاعدۀ «الزام» 2
- اشاره 2
- 1) کلام مرحوم بجنوردی صاحب کتاب «القواعد الفقهیه» 3
- 2) نظر استاد مد ظلّه 5
- 3) آیا قاعدۀ الزام شامل تک تک فِرق مخالفین می شود یا اینکه تنها در مورد عقیدۀ جمهور آنها جاری است 6
- 1) کلام مرحوم شیخ 7
- 2) بیان استاد مد ظلّه 8
- الف) بررسی نکاح فضولی 10
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 10
- اشاره 10
- 1 - متن مسئله): 10
- 1 - صحت نکاح فضولی مطلقا: 11
- 2 - بطلان نکاح فضولی مطلقا: 12
- ب) ادله قائلین به صحت نکاح فضولی 12
- 1) اولویت داشتن باب نکاح از سایر ابواب (کلام مرحوم شیخ انصاری) 12
- 3 - تفصیل بین نکاح عبد و امه بدون اذن مولایشان با سایر موارد نکاح فضولی. 12
- 4 - قول به صحت نکاح فضولی در 9 صورت و در باقی صور نکاح محکوم به بطلان است. 12
- 2) اشکال استاد مد ظله به کلام مرحوم شیخ انصاری 14
- اشکال اول: 14
- اشکال دوم: 15
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 17
- 1. بیان مرحوم شیخ انصاری قدس سرّه 17
- اشاره 17
- الف) بررسی اولویت نکاح از بیع در کلام شیخ انصاری قدس سرّه 17
- 2. نقد استاد مد ظله: 18
- ب) استدلال برای صحت به مقتضای قاعده و ادلۀ عامه: 20
- 1. تقریب استدلال: 20
- 2. مناقشۀ مرحوم آقای حکیم قدس سرّه در استدلال مذکور: 21
- 1. استدلال فخر المحققین قدس سرّه: 21
- ج) بررسی استدلال فخر المحققین رحمه الله 21
- 4. مناقشۀ استاد مد ظله بر تقریب مذکور: 22
- 3. توجیه استدلال فخر المحققین توسط استاد مد ظله 22
- 5. نتیجۀ بحث 26
- اشاره 27
- الف) چند بحث اصولی مربوط به مسئله 27
- خلاصۀ درس این جلسه: 27
- 1 - در مطلقات اگر گوینده در مقام بیان بود و قیدی نیاورد ظهور آن و اطلاق چه وقت منعقد می شود؟ 27
- 3 - اختلاف نظر مرحوم شیخ و آخوند در تمسک به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ در خیار غبن. 28
- 2 - از فروع بحث اول اینکه، اگر بین عام و مطلقی تعارض شد، 28
- 4 - بیان استاد مد ظله در عکس نقیض این قضایا: 32
- 6 - تقریب دیگر برای تقدیم اصاله العموم توسط استاد 33
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 36
- اشاره 36
- اشاره 36
- 1) یادآوری نظر استاد مد ظله دربارۀ مفاد أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 36
- الف) پی گیری تحقیق پیرامون ادلّۀ عامّه: 36
- 2) طرح یک شبهه: 38
- ب) بررسی ادلّۀ ایضاح و خلاف مبنی بر بطلان عقد فضولی: 39
- اشاره 39
- 3) پاسخ استاد مد ظله: 39
- 3) پاسخ دلیل دوم فخر المحققین: 40
- 2) مقارن نبودن شرط رضایت با عقد: 40
- 5) پاسخ دلیل اولویت بطلان نکاح نسبت به بیع: 41
- 4 - اولویت بطلان عقد نکاح نسبت به بیع فضولی: 41
- 7) پاسخ استاد مد ظله: 42
- 6) روایات دالّ بر بطلان و ضعف سند روایات دالّ بر صحت: 42
- اشاره 44
- د) بررسی روایات ظاهر در بطلان عقد فضولی: 44
- ج) اشتباه ریاض درباره نسبت اجماع به مرحوم شیخ: 44
- 3) روایت فضل بن عبد الملک ابی العباس البقباق: 45
- 2) صحیحه عبد الله بن سنان: 45
- 5) نقل سوم از ابی العباس: 46
- 6) روایت ابی بصیر 46
- اشاره 48
- الف) روایات دال بر فساد عقد فضولی 48
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 48
- 1) صحیحۀ ولید بن صبیح: 48
- 4) صحیحۀ حسن بن زیاد: 49
- 3) روایت أبو بصیر: 49
- 5) روایت جعفریات 49
- 1) روایت دعائم الاسلام: 53
- ب ادلۀ دالّ بر صحت نکاح فضولی مجاز: 53
- 2 - روایت محمد بن مسلم: 54
- 3) روایت ولید بیّاع الأسفاط: 54
- 4) صحیحۀ محمد بن اسماعیل بن بزیع: 56
- 5) صحیحۀ محمد بن اسماعیل بن بزیع: 57
- 6) صحیحۀ معاویه بن وهب: 58
- 8) روایت دعائم الاسلام: 59
- 7) روایت دعائم الاسلام: 59
- 9) صحیحۀ زراره: 59
- 10) معتبره زراره: 60
- 11) روایت عبید بن زراره: 60
- 13) صحیحۀ حسن بن زیاد طائی: 61
- 12) صحیحۀ معاویه بن وهب: 61
- تخصیص روایات صحّت 62
- خلاصۀ درس این جلسه: 62
- اشاره 62
- اشاره 62
- الف) تذکر نکته ای در مورد جمع بین روایات مختلف نکاح فضولی 62
- ب) تقریبی دیگر برای تعارض روایات: 63
- ج) تمسک به عموم «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» برای تصحیح عقد فضولی 64
- د) استثنایی در مورد صحت نکاح فضولی 65
- الف) بیان بعضی نکات در عبارت عروه: 67
- 1) معنای فضولی: 67
- خلاصه این درس: 67
- اشاره 67
- متن عروه: 67
- اشاره 67
- 2 - موارد دیگر عقد فضولی: 69
- 3) عدم اعتبار فوریت در اجازه 69
- 4) اجازه بعد از ردّ 70
- 5) ردّ بعد از اجازه 71
- ج) شرطیت علم مُجیز به اینکه اختیار دارد به عقد ملتزم نشود یا ردّ کند: 72
- متن عروه: 72
- ب) عدم اعتبار لفظ خاص در اجازه 72
- متن عروه: 72
- خلاصۀ درس این جلسه: 74
- اشاره 74
- 1. توضیح عبارت عروه: 74
- الف: اشتراط علم مجیز به توقف عقد بر اجازۀ او در صحت آن 74
- اشاره 74
- فرع اول: اگر کسی در مورد قراری که واقعاً متوقف بر اجازۀ او بوده ولی او نمی دانست، 75
- اشاره 75
- 2. بیان قصور عبارت توسط استاد مد ظله 75
- فرع دوم: کسی که به اشتباه اعتقاد پیدا کرد که اجازۀ او در صحت عقد هیچ نقشی ندارد ولی در عین حال خود به آن عقد مایل است و اجازه می دهد 76
- 4. بیان وجه مختار استاد مد ظله 77
- 3. مناقشۀ استاد مد ظله بر کلام صاحب عروه 77
- قول اول کشف حقیقی: 79
- 1. بیان اقوال در مسئله: 79
- قول دوم کشف انقلابی: 79
- ب) آیا اجازه کاشف است یا ناقل 79
- متن عروه مسئله 21 - 79
- اشاره 79
- قول چهارم نقل: 80
- نقد ایراد مرحوم آقای حکیم توسط استاد 80
- 2. تصویرات مختلف در کشف حقیقی 80
- قول سوم کشف حکمی: 80
- اشاره 80
- مناقشۀ مرحوم آقای حکیم 80
- تصویر اول: اینکه اجازه را کاشف حقیقی می دانیم 80
- تصویر دوم: که میرزای رشتی به آن قائل است. 81
- تصویر سوم: اینکه شرطیت رضایت اعم از تقارن عقد با آن یا تعقب عقد به آن است 81
- تصویر چهارم: 81
- 1 - أَوْفُوا بِالْعُقُودِ دلالت می کند که عقد علت تامه برای حصول نقل و انتقال و مضمون عقد است 83
- اشاره 83
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 83
- 2) عدم کفایت رضایت تقدیری 84
- 3) از نظر کبروی آیا اجازه و انشاء معتبر است یا آنکه رضایت فعلیه یا تقدیری کافی است؟ 85
- 4) مقتضای ادلۀ شرعی و أَوْفُوا بِالْعُقُودِ 87
- 5) مختار استاد مد ظله در أَوْفُوا بِالْعُقُودِ 91
- 6) کشف انقلابی معقول است یا نه؟ 93
- 7) روایات مسئله 95
- الف) ذکر روایات دالّۀ بر اینکه اجازه در باب فضولی کاشف است نه ناقل: 96
- اشاره 96
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 96
- متن مسئله: 99
- ب) عدم کفایت رضایت باطنی از امضای معتبر در عقد فضولی 99
- ج) حکم مسأله در صورتی که مالک نه تنها نسبت به انجام معامله کراهت دارد و بلکه فضولی را نهی از آن هم می نماید. 101
- متن مسئله: 101
- خلاصۀ درس این جلسه: 103
- تکمله و اصلاح: 103
- اشاره 103
- متن عروه مسئله 24: 104
- الف) بررسی اشتراط قصد فضولیت در عقد فضولی: 104
- 1) توضیح عبارت عروه: 106
- 2) نظر استاد مد ظله 106
- ب) حکم مسئله در صورت کاربرد لفظ توکیل در عقد: 106
- اشاره 106
- اشاره 107
- ج) امضای عقد بدون مهر یا با مهری دیگر یا با الغاء یا افزودن شرطی دیگر: 107
- 2) مناقشاتی در کلام مرحوم مصنف قدس سرّه 108
- 3) توضیح حضرت استاد - مد ظله - دربارۀ کلام مرحوم مصنف قدس سرّه: 109
- متن عروه: 111
- 1 - موضوع بحث: 111
- اشاره 111
- خلاصۀ درس: 111
- اگر فضولی با مهر معیّن عقد نمود، ولی مجیز آن را بدون مهر اجازه داد. 111
- 2 - نظر مرحوم آقای خمینی - قدس سرّه - در عدم انحلال خطابات قانونی: 112
- 4 - معنای انحلال و بیان فارق به نظر مرحوم آقای حکیم (که در مسئله مهریه در نکاح فضولی قایل به انحلال نشده ولی در مرکبات و مشروطات قایلند): 113
- 5 - نظر استاد - مد ظلّه - 114
- توضیح مسئله: 116
- فرض اول: وکیل وکالت را فراموش کرده و عقدی را به عنوان فضولی خواند، 116
- اشاره 116
- متن عروه 116
- بررسی مسئله 27: عروه 116
- 2 - اشکال مرحوم آقای خویی و نظر استاد - مد ظلّه - 117
- فرض سوم: اگر عاقد ولیّ معقود علیه بود و لکن متوجه ولایت خویش نبوده و به حساب فضولی عقد را جاری کرده، 117
- 1 - نظر مرحوم آقای حکیم در فرض دوم: 117
- اشاره 117
- فرض دوم: ایشان می فرمایند: بلکه اگر وکالت شخص هنوز فعلیت پیدا نکرده 117
- الف) بررسی ادلّه و اقوال در مسئله 117
- به نظر ما مسئله دو فرض دارد: 119
- فرض اول: که شخص نمی دانسته نسبت به دختر خودش (بنا بر مختار ما) یا نسبت به صغیر ولایت دارد 119
- 3 - بررسی صورت سوم و نظر استاد - مد ظلّه - 119
- فرض دوم: می داند نسبت به دختر دیگران ولایت ندارد 119
- شخص اصیل یا ولی یا وکیل است وکیل است و خودش نیز اطلاع دارد که عقدش نافذ نبوده و احتیاج به اجازه کسی ندارد و در عین حال به عنوان فضولیت این عقد را اجراء می کند 121
- خلاصۀ درس: 121
- اشاره 121
- عقد ولی فضولی موقوف بر اجازه و امضاء نیست تا اگر اجازه نشود باطل باشد و اما حق فسخ ندارد 124
- اگر فضولی برای صغیرین عقدی اجرا کرد، یکی از آنها بعد از بلوغ عقد را امضا کرد و قبل از اجازه دیگری فوت کرد 127
- اشاره 127
- تصویر حرمه بنت در کلام صاحب العروه 128
- اشکال به کلام صاحب عروه در مقام 129
- پاسخی دیگر از اشکال مشترک مرحوم کاشف الغطاء و مرحوم آقای خویی رحمه الله 130
- اشاره 132
- الف) اشکال مرحوم آقای خویی و مرحوم کاشف الغطاء به عبارت مرحوم سید و دفع آن. 132
- اشاره 132
- 1) ادامه مسئله 3894: 134
- متن مسئله 3893: 135
- 1) کلام مرحوم آقای خویی و بیان استاد مد ظله 136
- بررسی جواز انجام عقد منافی با عقد فضولی توسط اصیل 138
- اشاره 138
- خلاصۀ درس این جلسه: 138
- متن عروه: 138
- 1) شرح عبارت عروه 138
- 2) بیان دو نکته در مورد متن عروه 139
- 3) مناقشۀ مرحوم آقای حکیم به قواعد و شارح آن 140
- 4) دفاع استاد مد ظله - از عدم تنافی در کلام علامه 142
- 5) بیان مرحوم آقای نائینی برای عدم جواز عقد منافی 143
- اشاره 144
- اشاره 144
- اشکال استاد مد ظله بر فرمایش مرحوم نائینی: 144
- خلاصۀ درس این جلسه: 144
- نظر مرحوم نائینی: 144
- نظر شیخ انصاری رحمه الله در این مسئله: 145
- اشاره 145
- اشکالات استاد مد ظله به فرمایش شیخ رحمه الله: 146
- نظر استاد مد ظله: 147
- نظر مرحوم سید رحمه الله: 147
- بحث در این بود که اگر عقد نکاح از یک طرف مراعی نبوده بلکه لازم باشد و از طرف دیگر فضولی، آیا کسی که از طرف او عقد لازم است می تواند عقودی که منافات با صحت عقد اول داشته باشد انجام دهد یا خیر؟ 150
- اشاره 150
- اشاره 150
- خلاصۀ درس این جلسه: 150
- اشاره 151
- مرحله اول: آیا التزامی که از طرف اصیل یا مجیز صورت گرفته لازم الرعایه است 151
- مرحله دوم: آیا انجام عقود منافی فسخ التزام اول است یعنی عقلاء دیگر برای التزام اول بقایی قایل نیستند یا خیر؟ 151
- بررسی کلام مرحوم سید رحمه الله: 151
- نقد مرحوم آقای خویی به استدلال به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 152
- اشاره 152
- نقد استاد مد ظله به استدلال به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 152
- نقد فرمایش مرحوم آقای خویی رحمه الله 152
- مناقشه مرحوم آقای خویی رحمه الله: 154
- اشاره 154
- نقد فرمایش مرحوم آقای خویی رحمه الله: 155
- اشاره 156
- تعلیقه مرحوم آقای گلپایگانی رحمه الله: 156
- نقد استاد مد ظله: 157
- اشاره 158
- اشاره 158
- ادامه مسئله 33: 158
- دفاع از علامه حلّی رحمه الله: 159
- بررسی مسئلۀ 34 حکم زنی که فضولتاً به ازدواج مردی در آمده یا مردی فضولتاً به ازدواج زنی درآمده و من له الاجازه جاهلا عقد منافی با این عقد فضولی انجام داده 159
- خلاصه درس این جلسه: 161
- اقوال در مسئله نکاح فضولی در مقام 161
- اشاره 161
- نقل کلام محقق خویی رحمه الله در باب ازدواج با دختر همسر: 162
- اشاره 162
- نقد کلام محقق خویی قدس سرّه 164
- اشاره 166
- مرحوم صاحب العروه می فرماید: لیس لها تجیز لفوات محلّ الإجازه 166
- ادامۀ مسئلۀ 34 166
- بررسی مسئلۀ 34 حکم زنی که دو نفر را وکیل کرده تا شوهری برای او پیدا کنند و هر کدام شخصی را پیدا کردند. 169
- اشاره 169
- بررسی مسئله 170
- خلاصۀ درس این جلسه: 173
- الف) بررسی فرض اقتران دو عقد در مسئله 3898: 173
- اشاره 173
- اشاره 173
- 1) مختار استاد مد ظله در مورد صورت تقارن دو عقد 177
- 1) تفصیل استاد مد ظله راجع به فرع اخیر 178
- ب) حکم شک در سبق و اقتران دو عقد 178
- اشاره 178
- 2) اشاره به کلام مرحوم آقای گلپایگانی 181
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 182
- الف) اشاره ای کوتاه به مختار استاد مد ظله در فرض تقارن دو عقد (یادآوری و تکمیل) 182
- اشاره 182
- ب) اشاره به نظر استاد مد ظله در فرض ثلاثی الاحتمال بودن (یادآوری و تکمیل) 184
- ج) بیان مرحوم آقای گلپایگانی در تأیید کلام مرحوم سید: 185
- اشاره 185
- 1) بررسی و نقد کلام مرحوم گلپایگانی توسط استاد مد ظله 186
- د) بررسی فرض «و کذا الحال اذا زوجت نفسها من رجل و زوجها وکیلها من آخر، او تزوج بامرأه و زوجه وکیله باخری لا یمکن الجمع بینهما» 189
- خلاصۀ درس: 190
- یادآوری و سبب یادآوری مسئله 43 محرمات بالمصاهره در مباحث مسئله 35 «اولیاء عقد» 190
- اشاره 190
- اشکال استاد دام ظله بر عدم جریان لا ضرر و لا حرج در الزام به طلاق در مقام 193
- نقد استاد دام ظله نسبت به استدلال به استصحاب برای اثبات قول به لزوم طلاق 194
- اشاره 195
- نقل و نقد وجه مرحوم آقای حکیم برای عدم دلالت آیه 195
- بررسی استدلال به آیه شریفه «اَلطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ» برای اثبات لزوم طلاق 195
- نقل و نقد وجه مرحوم آقای خویی برای عدم دلالت آیه 196
- اشاره 198
- اشاره 198
- 1) عدم تمامیت استدلال به آیۀ شریفه «فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ» برای وجوب طلاق 198
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 198
- الف) بررسی ادامه مسئله 35 از فصل اولیاء عقد: 198
- 3) مناقشۀ استاد مد ظله 200
- 4) نظر استاد مد ظله 201
- 5) گفتاری از مرحوم آقای حکیم 201
- 6) کلامی از مرحوم شیخ انصاری و مرحوم سید یزدی و مرحوم آقای بروجردی پیرامون اکراه و اضطرار 202
- 7) بیان استاد مد ظله در مورد کلام مرحوم بروجردی و انطباق آن با محل کلام 203
- 8) بیان مرحوم آقای خویی نسبت به جملۀ «احدها التوقیف حتی یحصل العلم» 204
- 9) نقد استاد مد ظله 205
- ب) ادامه مسئله: 205
- ج) ادامۀ مسئله: 206
همه باطل است. بنابراین اگر من له الإجازه بعداً اجازه بدهد اجازه کشف می کند که همۀ تصرفات منافی با آن عقد فضولی، باطل است و اگر چنین اجازه ای از من له الاجازه صادر نشد تا مرد با آنکه آن عقد فضولی را ردّ کرد آن تصرفات به قوّت خود باقی است پس اجازه، آن تصرفات را ردّ می کند و عقد سابق را تصحیح می کند. این قول مختار صاحب العروه قدس سرّه است.
4. قول چهارم این است که اجازه چه بیاید و چه نیاید و چه ردّ صادر شود و چه نشود در همه فروض، تصرفات منافی بعدی باطل هستند. البته اگر اجازه ندهد تا بمیرد در این صورت، موت من له الاجازه موجب انفساخ قهری عقد قبل می شود. و اگر ردّ کند، ردّ موجب فسخ عقد قبلی می شود بالانشاء، پس بنابراین قول، تصرفات منافی با عقد فضولی باطل است بلا فرق بین اینکه من له الإجازه عقد فضولی را ردّ کند یا ترک اجازه کند و یا آن عقد را اجازه کند. این قول از کلام علامۀ حلی و من تبعه استفاده می شود.
5. یک وجه دیگری که به صورت احتمال می توان مطرح کرد. تفصیل بین عقد بر أخت و عقد بر بنت و ام با فرض تقدم عقد بنت و بین عقد بر بنت و ام با فرض تقدم عقد أمّ، که از کلام مرحوم آقای خویی استفاده می شود و توضیح آن در ذیل می آید.(1)
نقل کلام محقق خویی رحمه الله در باب ازدواج با دختر همسر:
اشاره
اگر شخصی با زنی ازدواج کرد و سپس بخواهد مادر یا خواهر او را بگیرد این عقد یا باطل است و یا حرام است، چون مخالف با أَوْفُوا بِالْعُقُودِ است. حال مفاد این آیه یا حکم وضعی است و یا حکم تکلیفی است. لکن سخن اکنون در این است که اگر با زنی ازدواج کرد و هنوز به او دخول نکرده و او را طلاق نیز نداده بخواهد دختر او را بگیرد مشهور گفته اند، اگر بر دختر عقد بخواند این عقد باطل است لکن
1- (1) مبانی العروه امر 349 ذیل مسئلۀ 32.