- 1381/08/08 دوشنبه درس شمارۀ (471) کتاب النکاح/سال پنجم 1
- الف) توجیه مرحوم شیخ طوسی در مورد روایت عمار ساباطی 1
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 1
- اشاره 1
- اشاره 2
- ب) بررسی قاعدۀ «الزام» 2
- 1) کلام مرحوم بجنوردی صاحب کتاب «القواعد الفقهیه» 3
- 2) نظر استاد مد ظلّه 5
- 3) آیا قاعدۀ الزام شامل تک تک فِرق مخالفین می شود یا اینکه تنها در مورد عقیدۀ جمهور آنها جاری است 6
- 1) کلام مرحوم شیخ 7
- 2) بیان استاد مد ظلّه 8
- اشاره 10
- الف) بررسی نکاح فضولی 10
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 10
- 1 - متن مسئله): 10
- 1 - صحت نکاح فضولی مطلقا: 11
- 3 - تفصیل بین نکاح عبد و امه بدون اذن مولایشان با سایر موارد نکاح فضولی. 12
- 2 - بطلان نکاح فضولی مطلقا: 12
- 1) اولویت داشتن باب نکاح از سایر ابواب (کلام مرحوم شیخ انصاری) 12
- ب) ادله قائلین به صحت نکاح فضولی 12
- 4 - قول به صحت نکاح فضولی در 9 صورت و در باقی صور نکاح محکوم به بطلان است. 12
- 2) اشکال استاد مد ظله به کلام مرحوم شیخ انصاری 14
- اشکال اول: 14
- اشکال دوم: 15
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 17
- الف) بررسی اولویت نکاح از بیع در کلام شیخ انصاری قدس سرّه 17
- 1. بیان مرحوم شیخ انصاری قدس سرّه 17
- اشاره 17
- 2. نقد استاد مد ظله: 18
- 1. تقریب استدلال: 20
- ب) استدلال برای صحت به مقتضای قاعده و ادلۀ عامه: 20
- 2. مناقشۀ مرحوم آقای حکیم قدس سرّه در استدلال مذکور: 21
- 1. استدلال فخر المحققین قدس سرّه: 21
- ج) بررسی استدلال فخر المحققین رحمه الله 21
- 4. مناقشۀ استاد مد ظله بر تقریب مذکور: 22
- 3. توجیه استدلال فخر المحققین توسط استاد مد ظله 22
- 5. نتیجۀ بحث 26
- 1 - در مطلقات اگر گوینده در مقام بیان بود و قیدی نیاورد ظهور آن و اطلاق چه وقت منعقد می شود؟ 27
- اشاره 27
- الف) چند بحث اصولی مربوط به مسئله 27
- خلاصۀ درس این جلسه: 27
- 2 - از فروع بحث اول اینکه، اگر بین عام و مطلقی تعارض شد، 28
- 3 - اختلاف نظر مرحوم شیخ و آخوند در تمسک به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ در خیار غبن. 28
- 4 - بیان استاد مد ظله در عکس نقیض این قضایا: 32
- 6 - تقریب دیگر برای تقدیم اصاله العموم توسط استاد 33
- اشاره 36
- الف) پی گیری تحقیق پیرامون ادلّۀ عامّه: 36
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 36
- 1) یادآوری نظر استاد مد ظله دربارۀ مفاد أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 36
- اشاره 36
- 2) طرح یک شبهه: 38
- اشاره 39
- ب) بررسی ادلّۀ ایضاح و خلاف مبنی بر بطلان عقد فضولی: 39
- 3) پاسخ استاد مد ظله: 39
- 3) پاسخ دلیل دوم فخر المحققین: 40
- 2) مقارن نبودن شرط رضایت با عقد: 40
- 4 - اولویت بطلان عقد نکاح نسبت به بیع فضولی: 41
- 5) پاسخ دلیل اولویت بطلان نکاح نسبت به بیع: 41
- 7) پاسخ استاد مد ظله: 42
- 6) روایات دالّ بر بطلان و ضعف سند روایات دالّ بر صحت: 42
- ج) اشتباه ریاض درباره نسبت اجماع به مرحوم شیخ: 44
- د) بررسی روایات ظاهر در بطلان عقد فضولی: 44
- اشاره 44
- 2) صحیحه عبد الله بن سنان: 45
- 3) روایت فضل بن عبد الملک ابی العباس البقباق: 45
- 6) روایت ابی بصیر 46
- 5) نقل سوم از ابی العباس: 46
- 1) صحیحۀ ولید بن صبیح: 48
- الف) روایات دال بر فساد عقد فضولی 48
- اشاره 48
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 48
- 3) روایت أبو بصیر: 49
- 4) صحیحۀ حسن بن زیاد: 49
- 5) روایت جعفریات 49
- ب ادلۀ دالّ بر صحت نکاح فضولی مجاز: 53
- 1) روایت دعائم الاسلام: 53
- 2 - روایت محمد بن مسلم: 54
- 3) روایت ولید بیّاع الأسفاط: 54
- 4) صحیحۀ محمد بن اسماعیل بن بزیع: 56
- 5) صحیحۀ محمد بن اسماعیل بن بزیع: 57
- 6) صحیحۀ معاویه بن وهب: 58
- 7) روایت دعائم الاسلام: 59
- 8) روایت دعائم الاسلام: 59
- 9) صحیحۀ زراره: 59
- 10) معتبره زراره: 60
- 11) روایت عبید بن زراره: 60
- 12) صحیحۀ معاویه بن وهب: 61
- 13) صحیحۀ حسن بن زیاد طائی: 61
- خلاصۀ درس این جلسه: 62
- الف) تذکر نکته ای در مورد جمع بین روایات مختلف نکاح فضولی 62
- تخصیص روایات صحّت 62
- اشاره 62
- اشاره 62
- ب) تقریبی دیگر برای تعارض روایات: 63
- ج) تمسک به عموم «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» برای تصحیح عقد فضولی 64
- د) استثنایی در مورد صحت نکاح فضولی 65
- اشاره 67
- 1) معنای فضولی: 67
- اشاره 67
- الف) بیان بعضی نکات در عبارت عروه: 67
- خلاصه این درس: 67
- متن عروه: 67
- 2 - موارد دیگر عقد فضولی: 69
- 3) عدم اعتبار فوریت در اجازه 69
- 4) اجازه بعد از ردّ 70
- 5) ردّ بعد از اجازه 71
- متن عروه: 72
- ب) عدم اعتبار لفظ خاص در اجازه 72
- متن عروه: 72
- ج) شرطیت علم مُجیز به اینکه اختیار دارد به عقد ملتزم نشود یا ردّ کند: 72
- اشاره 74
- اشاره 74
- 1. توضیح عبارت عروه: 74
- خلاصۀ درس این جلسه: 74
- الف: اشتراط علم مجیز به توقف عقد بر اجازۀ او در صحت آن 74
- فرع اول: اگر کسی در مورد قراری که واقعاً متوقف بر اجازۀ او بوده ولی او نمی دانست، 75
- 2. بیان قصور عبارت توسط استاد مد ظله 75
- اشاره 75
- فرع دوم: کسی که به اشتباه اعتقاد پیدا کرد که اجازۀ او در صحت عقد هیچ نقشی ندارد ولی در عین حال خود به آن عقد مایل است و اجازه می دهد 76
- 4. بیان وجه مختار استاد مد ظله 77
- 3. مناقشۀ استاد مد ظله بر کلام صاحب عروه 77
- قول اول کشف حقیقی: 79
- متن عروه مسئله 21 - 79
- قول دوم کشف انقلابی: 79
- 1. بیان اقوال در مسئله: 79
- اشاره 79
- ب) آیا اجازه کاشف است یا ناقل 79
- قول سوم کشف حکمی: 80
- مناقشۀ مرحوم آقای حکیم 80
- تصویر اول: اینکه اجازه را کاشف حقیقی می دانیم 80
- نقد ایراد مرحوم آقای حکیم توسط استاد 80
- 2. تصویرات مختلف در کشف حقیقی 80
- قول چهارم نقل: 80
- اشاره 80
- تصویر سوم: اینکه شرطیت رضایت اعم از تقارن عقد با آن یا تعقب عقد به آن است 81
- تصویر چهارم: 81
- تصویر دوم: که میرزای رشتی به آن قائل است. 81
- اشاره 83
- 1 - أَوْفُوا بِالْعُقُودِ دلالت می کند که عقد علت تامه برای حصول نقل و انتقال و مضمون عقد است 83
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 83
- 2) عدم کفایت رضایت تقدیری 84
- 3) از نظر کبروی آیا اجازه و انشاء معتبر است یا آنکه رضایت فعلیه یا تقدیری کافی است؟ 85
- 4) مقتضای ادلۀ شرعی و أَوْفُوا بِالْعُقُودِ 87
- 5) مختار استاد مد ظله در أَوْفُوا بِالْعُقُودِ 91
- 6) کشف انقلابی معقول است یا نه؟ 93
- 7) روایات مسئله 95
- اشاره 96
- الف) ذکر روایات دالّۀ بر اینکه اجازه در باب فضولی کاشف است نه ناقل: 96
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 96
- متن مسئله: 99
- ب) عدم کفایت رضایت باطنی از امضای معتبر در عقد فضولی 99
- ج) حکم مسأله در صورتی که مالک نه تنها نسبت به انجام معامله کراهت دارد و بلکه فضولی را نهی از آن هم می نماید. 101
- متن مسئله: 101
- اشاره 103
- تکمله و اصلاح: 103
- خلاصۀ درس این جلسه: 103
- متن عروه مسئله 24: 104
- الف) بررسی اشتراط قصد فضولیت در عقد فضولی: 104
- 2) نظر استاد مد ظله 106
- ب) حکم مسئله در صورت کاربرد لفظ توکیل در عقد: 106
- 1) توضیح عبارت عروه: 106
- اشاره 106
- اشاره 107
- ج) امضای عقد بدون مهر یا با مهری دیگر یا با الغاء یا افزودن شرطی دیگر: 107
- 2) مناقشاتی در کلام مرحوم مصنف قدس سرّه 108
- 3) توضیح حضرت استاد - مد ظله - دربارۀ کلام مرحوم مصنف قدس سرّه: 109
- اگر فضولی با مهر معیّن عقد نمود، ولی مجیز آن را بدون مهر اجازه داد. 111
- خلاصۀ درس: 111
- 1 - موضوع بحث: 111
- اشاره 111
- متن عروه: 111
- 2 - نظر مرحوم آقای خمینی - قدس سرّه - در عدم انحلال خطابات قانونی: 112
- 4 - معنای انحلال و بیان فارق به نظر مرحوم آقای حکیم (که در مسئله مهریه در نکاح فضولی قایل به انحلال نشده ولی در مرکبات و مشروطات قایلند): 113
- 5 - نظر استاد - مد ظلّه - 114
- توضیح مسئله: 116
- فرض اول: وکیل وکالت را فراموش کرده و عقدی را به عنوان فضولی خواند، 116
- اشاره 116
- بررسی مسئله 27: عروه 116
- متن عروه 116
- الف) بررسی ادلّه و اقوال در مسئله 117
- 1 - نظر مرحوم آقای حکیم در فرض دوم: 117
- اشاره 117
- فرض دوم: ایشان می فرمایند: بلکه اگر وکالت شخص هنوز فعلیت پیدا نکرده 117
- 2 - اشکال مرحوم آقای خویی و نظر استاد - مد ظلّه - 117
- فرض سوم: اگر عاقد ولیّ معقود علیه بود و لکن متوجه ولایت خویش نبوده و به حساب فضولی عقد را جاری کرده، 117
- فرض دوم: می داند نسبت به دختر دیگران ولایت ندارد 119
- فرض اول: که شخص نمی دانسته نسبت به دختر خودش (بنا بر مختار ما) یا نسبت به صغیر ولایت دارد 119
- به نظر ما مسئله دو فرض دارد: 119
- 3 - بررسی صورت سوم و نظر استاد - مد ظلّه - 119
- اشاره 121
- خلاصۀ درس: 121
- شخص اصیل یا ولی یا وکیل است وکیل است و خودش نیز اطلاع دارد که عقدش نافذ نبوده و احتیاج به اجازه کسی ندارد و در عین حال به عنوان فضولیت این عقد را اجراء می کند 121
- عقد ولی فضولی موقوف بر اجازه و امضاء نیست تا اگر اجازه نشود باطل باشد و اما حق فسخ ندارد 124
- اشاره 127
- اگر فضولی برای صغیرین عقدی اجرا کرد، یکی از آنها بعد از بلوغ عقد را امضا کرد و قبل از اجازه دیگری فوت کرد 127
- تصویر حرمه بنت در کلام صاحب العروه 128
- اشکال به کلام صاحب عروه در مقام 129
- پاسخی دیگر از اشکال مشترک مرحوم کاشف الغطاء و مرحوم آقای خویی رحمه الله 130
- الف) اشکال مرحوم آقای خویی و مرحوم کاشف الغطاء به عبارت مرحوم سید و دفع آن. 132
- اشاره 132
- اشاره 132
- 1) ادامه مسئله 3894: 134
- متن مسئله 3893: 135
- 1) کلام مرحوم آقای خویی و بیان استاد مد ظله 136
- خلاصۀ درس این جلسه: 138
- بررسی جواز انجام عقد منافی با عقد فضولی توسط اصیل 138
- اشاره 138
- 1) شرح عبارت عروه 138
- متن عروه: 138
- 2) بیان دو نکته در مورد متن عروه 139
- 3) مناقشۀ مرحوم آقای حکیم به قواعد و شارح آن 140
- 4) دفاع استاد مد ظله - از عدم تنافی در کلام علامه 142
- 5) بیان مرحوم آقای نائینی برای عدم جواز عقد منافی 143
- اشکال استاد مد ظله بر فرمایش مرحوم نائینی: 144
- اشاره 144
- نظر مرحوم نائینی: 144
- خلاصۀ درس این جلسه: 144
- اشاره 144
- نظر شیخ انصاری رحمه الله در این مسئله: 145
- اشاره 145
- اشکالات استاد مد ظله به فرمایش شیخ رحمه الله: 146
- نظر استاد مد ظله: 147
- نظر مرحوم سید رحمه الله: 147
- اشاره 150
- خلاصۀ درس این جلسه: 150
- اشاره 150
- بحث در این بود که اگر عقد نکاح از یک طرف مراعی نبوده بلکه لازم باشد و از طرف دیگر فضولی، آیا کسی که از طرف او عقد لازم است می تواند عقودی که منافات با صحت عقد اول داشته باشد انجام دهد یا خیر؟ 150
- مرحله اول: آیا التزامی که از طرف اصیل یا مجیز صورت گرفته لازم الرعایه است 151
- بررسی کلام مرحوم سید رحمه الله: 151
- اشاره 151
- مرحله دوم: آیا انجام عقود منافی فسخ التزام اول است یعنی عقلاء دیگر برای التزام اول بقایی قایل نیستند یا خیر؟ 151
- نقد مرحوم آقای خویی به استدلال به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 152
- اشاره 152
- نقد استاد مد ظله به استدلال به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 152
- نقد فرمایش مرحوم آقای خویی رحمه الله 152
- مناقشه مرحوم آقای خویی رحمه الله: 154
- اشاره 154
- نقد فرمایش مرحوم آقای خویی رحمه الله: 155
- اشاره 156
- تعلیقه مرحوم آقای گلپایگانی رحمه الله: 156
- نقد استاد مد ظله: 157
- اشاره 158
- ادامه مسئله 33: 158
- اشاره 158
- بررسی مسئلۀ 34 حکم زنی که فضولتاً به ازدواج مردی در آمده یا مردی فضولتاً به ازدواج زنی درآمده و من له الاجازه جاهلا عقد منافی با این عقد فضولی انجام داده 159
- دفاع از علامه حلّی رحمه الله: 159
- خلاصه درس این جلسه: 161
- اشاره 161
- اقوال در مسئله نکاح فضولی در مقام 161
- نقل کلام محقق خویی رحمه الله در باب ازدواج با دختر همسر: 162
- اشاره 162
- نقد کلام محقق خویی قدس سرّه 164
- اشاره 166
- مرحوم صاحب العروه می فرماید: لیس لها تجیز لفوات محلّ الإجازه 166
- ادامۀ مسئلۀ 34 166
- اشاره 169
- بررسی مسئلۀ 34 حکم زنی که دو نفر را وکیل کرده تا شوهری برای او پیدا کنند و هر کدام شخصی را پیدا کردند. 169
- بررسی مسئله 170
- اشاره 173
- خلاصۀ درس این جلسه: 173
- الف) بررسی فرض اقتران دو عقد در مسئله 3898: 173
- اشاره 173
- 1) مختار استاد مد ظله در مورد صورت تقارن دو عقد 177
- اشاره 178
- ب) حکم شک در سبق و اقتران دو عقد 178
- 1) تفصیل استاد مد ظله راجع به فرع اخیر 178
- 2) اشاره به کلام مرحوم آقای گلپایگانی 181
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 182
- الف) اشاره ای کوتاه به مختار استاد مد ظله در فرض تقارن دو عقد (یادآوری و تکمیل) 182
- اشاره 182
- ب) اشاره به نظر استاد مد ظله در فرض ثلاثی الاحتمال بودن (یادآوری و تکمیل) 184
- ج) بیان مرحوم آقای گلپایگانی در تأیید کلام مرحوم سید: 185
- اشاره 185
- 1) بررسی و نقد کلام مرحوم گلپایگانی توسط استاد مد ظله 186
- د) بررسی فرض «و کذا الحال اذا زوجت نفسها من رجل و زوجها وکیلها من آخر، او تزوج بامرأه و زوجه وکیله باخری لا یمکن الجمع بینهما» 189
- یادآوری و سبب یادآوری مسئله 43 محرمات بالمصاهره در مباحث مسئله 35 «اولیاء عقد» 190
- خلاصۀ درس: 190
- اشاره 190
- اشکال استاد دام ظله بر عدم جریان لا ضرر و لا حرج در الزام به طلاق در مقام 193
- نقد استاد دام ظله نسبت به استدلال به استصحاب برای اثبات قول به لزوم طلاق 194
- نقل و نقد وجه مرحوم آقای حکیم برای عدم دلالت آیه 195
- اشاره 195
- بررسی استدلال به آیه شریفه «اَلطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ» برای اثبات لزوم طلاق 195
- نقل و نقد وجه مرحوم آقای خویی برای عدم دلالت آیه 196
- 1) عدم تمامیت استدلال به آیۀ شریفه «فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ» برای وجوب طلاق 198
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 198
- الف) بررسی ادامه مسئله 35 از فصل اولیاء عقد: 198
- اشاره 198
- اشاره 198
- 3) مناقشۀ استاد مد ظله 200
- 5) گفتاری از مرحوم آقای حکیم 201
- 4) نظر استاد مد ظله 201
- 6) کلامی از مرحوم شیخ انصاری و مرحوم سید یزدی و مرحوم آقای بروجردی پیرامون اکراه و اضطرار 202
- 7) بیان استاد مد ظله در مورد کلام مرحوم بروجردی و انطباق آن با محل کلام 203
- 8) بیان مرحوم آقای خویی نسبت به جملۀ «احدها التوقیف حتی یحصل العلم» 204
- ب) ادامه مسئله: 205
- 9) نقد استاد مد ظله 205
- ج) ادامۀ مسئله: 206
قبلاً ما یک احتمال در کلام علامه دادیم که وجه علی اشکال فی الأمّ چنانچه فخر المحققین فرموده، این است که آیا فسخ، نقل «من حین» است یا «من قبل» است.(1) اکنون احتمال دیگری در کلام علاّمه می دهیم و آن اینکه نظر علامه به همین مبنایی باشد که مرحوم آقای خوئی قائل شده اند یعنی تصرف منافی جایز نیست مگر در مورد أمّ که علی اشکال این تصرف جایز نیست زیرا شاید ازدواج بنت قابل تصحیح باشد و در نتیجه عقد أمّ باطل می باشد، همانطور که مرحوم آقای خویی فرمودند.
ادامۀ مسئلۀ 34
اشاره
مسئلۀ 3897/34
اکنون بحث در مسئلۀ دیگری است که در جلسۀ گذشته مقداری از بحث آن مطرح شد و آن این است که من له الإجازه مرد باشد یا زن، اگر اطلاع نداشت که یک عقد فضولی برای او واقع شده است و بر اساس عدم اطلاع یک تصرف منافی با آن عقد فضولی انجام داد مثلاً اگر من له الإجازه زن بود، شوهر کرد و یا اگر مرد بود خواهر یا مادر یا دختر آن مزوّجه فضولاً را گرفت سپس از آن عقد فضولی با اطلاع شد آیا می تواند آن عقد فضولی را اجازه کند و در نتیجه تصرفی که خودش انجام داده محکوم به بطلان شود؟
مرحوم صاحب العروه می فرماید: لیس لها تجیز لفوات محلّ الإجازه
لکن اینجا یک سؤال باقی می ماند و آن اینکه صاحب عروه قائل به کشف حقیقی است پس چرا در مقام، قائل به تجویز اجازه نشده است؟ و حال آنکه ایشان در مسائل قبل(2) فرمود: اگر یک طرف اصیل و طرف دیگر فضولی بود و اصیل تصرفات منافی با عقد فضولی انجام داد و سپس من له الإجازه عقد فضولی را اجازه کرد تصرفات منافی محکوم به بطلان خواهد بود و عقد سابق تصحیح می شود.
1- (1) لاحظ مستمسک العروه 516/14، 519.
2- (2) حیث قال قدس سرّه: نعم اذا تزوّج او البنت مثلاً ثم حصلت الإجازه کشفت عن بطلان ذلک (مسئلۀ 323895)