- الف) توجیه مرحوم شیخ طوسی در مورد روایت عمار ساباطی 1
- اشاره 1
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 1
- 1381/08/08 دوشنبه درس شمارۀ (471) کتاب النکاح/سال پنجم 1
- اشاره 2
- ب) بررسی قاعدۀ «الزام» 2
- 1) کلام مرحوم بجنوردی صاحب کتاب «القواعد الفقهیه» 3
- 2) نظر استاد مد ظلّه 5
- 3) آیا قاعدۀ الزام شامل تک تک فِرق مخالفین می شود یا اینکه تنها در مورد عقیدۀ جمهور آنها جاری است 6
- 1) کلام مرحوم شیخ 7
- 2) بیان استاد مد ظلّه 8
- الف) بررسی نکاح فضولی 10
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 10
- 1 - متن مسئله): 10
- اشاره 10
- 1 - صحت نکاح فضولی مطلقا: 11
- 2 - بطلان نکاح فضولی مطلقا: 12
- 1) اولویت داشتن باب نکاح از سایر ابواب (کلام مرحوم شیخ انصاری) 12
- 3 - تفصیل بین نکاح عبد و امه بدون اذن مولایشان با سایر موارد نکاح فضولی. 12
- ب) ادله قائلین به صحت نکاح فضولی 12
- 4 - قول به صحت نکاح فضولی در 9 صورت و در باقی صور نکاح محکوم به بطلان است. 12
- 2) اشکال استاد مد ظله به کلام مرحوم شیخ انصاری 14
- اشکال اول: 14
- اشکال دوم: 15
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 17
- الف) بررسی اولویت نکاح از بیع در کلام شیخ انصاری قدس سرّه 17
- 1. بیان مرحوم شیخ انصاری قدس سرّه 17
- اشاره 17
- 2. نقد استاد مد ظله: 18
- 1. تقریب استدلال: 20
- ب) استدلال برای صحت به مقتضای قاعده و ادلۀ عامه: 20
- 1. استدلال فخر المحققین قدس سرّه: 21
- 2. مناقشۀ مرحوم آقای حکیم قدس سرّه در استدلال مذکور: 21
- ج) بررسی استدلال فخر المحققین رحمه الله 21
- 3. توجیه استدلال فخر المحققین توسط استاد مد ظله 22
- 4. مناقشۀ استاد مد ظله بر تقریب مذکور: 22
- 5. نتیجۀ بحث 26
- الف) چند بحث اصولی مربوط به مسئله 27
- اشاره 27
- 1 - در مطلقات اگر گوینده در مقام بیان بود و قیدی نیاورد ظهور آن و اطلاق چه وقت منعقد می شود؟ 27
- خلاصۀ درس این جلسه: 27
- 2 - از فروع بحث اول اینکه، اگر بین عام و مطلقی تعارض شد، 28
- 3 - اختلاف نظر مرحوم شیخ و آخوند در تمسک به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ در خیار غبن. 28
- 4 - بیان استاد مد ظله در عکس نقیض این قضایا: 32
- 6 - تقریب دیگر برای تقدیم اصاله العموم توسط استاد 33
- الف) پی گیری تحقیق پیرامون ادلّۀ عامّه: 36
- اشاره 36
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 36
- اشاره 36
- 1) یادآوری نظر استاد مد ظله دربارۀ مفاد أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 36
- 2) طرح یک شبهه: 38
- اشاره 39
- 3) پاسخ استاد مد ظله: 39
- ب) بررسی ادلّۀ ایضاح و خلاف مبنی بر بطلان عقد فضولی: 39
- 3) پاسخ دلیل دوم فخر المحققین: 40
- 2) مقارن نبودن شرط رضایت با عقد: 40
- 4 - اولویت بطلان عقد نکاح نسبت به بیع فضولی: 41
- 5) پاسخ دلیل اولویت بطلان نکاح نسبت به بیع: 41
- 6) روایات دالّ بر بطلان و ضعف سند روایات دالّ بر صحت: 42
- 7) پاسخ استاد مد ظله: 42
- ج) اشتباه ریاض درباره نسبت اجماع به مرحوم شیخ: 44
- د) بررسی روایات ظاهر در بطلان عقد فضولی: 44
- اشاره 44
- 2) صحیحه عبد الله بن سنان: 45
- 3) روایت فضل بن عبد الملک ابی العباس البقباق: 45
- 5) نقل سوم از ابی العباس: 46
- 6) روایت ابی بصیر 46
- 1) صحیحۀ ولید بن صبیح: 48
- اشاره 48
- الف) روایات دال بر فساد عقد فضولی 48
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 48
- 3) روایت أبو بصیر: 49
- 4) صحیحۀ حسن بن زیاد: 49
- 5) روایت جعفریات 49
- ب ادلۀ دالّ بر صحت نکاح فضولی مجاز: 53
- 1) روایت دعائم الاسلام: 53
- 3) روایت ولید بیّاع الأسفاط: 54
- 2 - روایت محمد بن مسلم: 54
- 4) صحیحۀ محمد بن اسماعیل بن بزیع: 56
- 5) صحیحۀ محمد بن اسماعیل بن بزیع: 57
- 6) صحیحۀ معاویه بن وهب: 58
- 9) صحیحۀ زراره: 59
- 7) روایت دعائم الاسلام: 59
- 8) روایت دعائم الاسلام: 59
- 11) روایت عبید بن زراره: 60
- 10) معتبره زراره: 60
- 12) صحیحۀ معاویه بن وهب: 61
- 13) صحیحۀ حسن بن زیاد طائی: 61
- اشاره 62
- تخصیص روایات صحّت 62
- اشاره 62
- خلاصۀ درس این جلسه: 62
- الف) تذکر نکته ای در مورد جمع بین روایات مختلف نکاح فضولی 62
- ب) تقریبی دیگر برای تعارض روایات: 63
- ج) تمسک به عموم «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» برای تصحیح عقد فضولی 64
- د) استثنایی در مورد صحت نکاح فضولی 65
- اشاره 67
- خلاصه این درس: 67
- اشاره 67
- متن عروه: 67
- 1) معنای فضولی: 67
- الف) بیان بعضی نکات در عبارت عروه: 67
- 2 - موارد دیگر عقد فضولی: 69
- 3) عدم اعتبار فوریت در اجازه 69
- 4) اجازه بعد از ردّ 70
- 5) ردّ بعد از اجازه 71
- متن عروه: 72
- متن عروه: 72
- ج) شرطیت علم مُجیز به اینکه اختیار دارد به عقد ملتزم نشود یا ردّ کند: 72
- ب) عدم اعتبار لفظ خاص در اجازه 72
- 1. توضیح عبارت عروه: 74
- اشاره 74
- الف: اشتراط علم مجیز به توقف عقد بر اجازۀ او در صحت آن 74
- خلاصۀ درس این جلسه: 74
- اشاره 74
- اشاره 75
- فرع اول: اگر کسی در مورد قراری که واقعاً متوقف بر اجازۀ او بوده ولی او نمی دانست، 75
- 2. بیان قصور عبارت توسط استاد مد ظله 75
- فرع دوم: کسی که به اشتباه اعتقاد پیدا کرد که اجازۀ او در صحت عقد هیچ نقشی ندارد ولی در عین حال خود به آن عقد مایل است و اجازه می دهد 76
- 4. بیان وجه مختار استاد مد ظله 77
- 3. مناقشۀ استاد مد ظله بر کلام صاحب عروه 77
- قول اول کشف حقیقی: 79
- 1. بیان اقوال در مسئله: 79
- متن عروه مسئله 21 - 79
- ب) آیا اجازه کاشف است یا ناقل 79
- اشاره 79
- قول دوم کشف انقلابی: 79
- قول چهارم نقل: 80
- قول سوم کشف حکمی: 80
- مناقشۀ مرحوم آقای حکیم 80
- 2. تصویرات مختلف در کشف حقیقی 80
- اشاره 80
- تصویر اول: اینکه اجازه را کاشف حقیقی می دانیم 80
- نقد ایراد مرحوم آقای حکیم توسط استاد 80
- تصویر چهارم: 81
- تصویر سوم: اینکه شرطیت رضایت اعم از تقارن عقد با آن یا تعقب عقد به آن است 81
- تصویر دوم: که میرزای رشتی به آن قائل است. 81
- اشاره 83
- 1 - أَوْفُوا بِالْعُقُودِ دلالت می کند که عقد علت تامه برای حصول نقل و انتقال و مضمون عقد است 83
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 83
- 2) عدم کفایت رضایت تقدیری 84
- 3) از نظر کبروی آیا اجازه و انشاء معتبر است یا آنکه رضایت فعلیه یا تقدیری کافی است؟ 85
- 4) مقتضای ادلۀ شرعی و أَوْفُوا بِالْعُقُودِ 87
- 5) مختار استاد مد ظله در أَوْفُوا بِالْعُقُودِ 91
- 6) کشف انقلابی معقول است یا نه؟ 93
- 7) روایات مسئله 95
- اشاره 96
- الف) ذکر روایات دالّۀ بر اینکه اجازه در باب فضولی کاشف است نه ناقل: 96
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 96
- ب) عدم کفایت رضایت باطنی از امضای معتبر در عقد فضولی 99
- متن مسئله: 99
- ج) حکم مسأله در صورتی که مالک نه تنها نسبت به انجام معامله کراهت دارد و بلکه فضولی را نهی از آن هم می نماید. 101
- متن مسئله: 101
- خلاصۀ درس این جلسه: 103
- تکمله و اصلاح: 103
- اشاره 103
- متن عروه مسئله 24: 104
- الف) بررسی اشتراط قصد فضولیت در عقد فضولی: 104
- ب) حکم مسئله در صورت کاربرد لفظ توکیل در عقد: 106
- اشاره 106
- 1) توضیح عبارت عروه: 106
- 2) نظر استاد مد ظله 106
- ج) امضای عقد بدون مهر یا با مهری دیگر یا با الغاء یا افزودن شرطی دیگر: 107
- اشاره 107
- 2) مناقشاتی در کلام مرحوم مصنف قدس سرّه 108
- 3) توضیح حضرت استاد - مد ظله - دربارۀ کلام مرحوم مصنف قدس سرّه: 109
- خلاصۀ درس: 111
- 1 - موضوع بحث: 111
- اشاره 111
- متن عروه: 111
- اگر فضولی با مهر معیّن عقد نمود، ولی مجیز آن را بدون مهر اجازه داد. 111
- 2 - نظر مرحوم آقای خمینی - قدس سرّه - در عدم انحلال خطابات قانونی: 112
- 4 - معنای انحلال و بیان فارق به نظر مرحوم آقای حکیم (که در مسئله مهریه در نکاح فضولی قایل به انحلال نشده ولی در مرکبات و مشروطات قایلند): 113
- 5 - نظر استاد - مد ظلّه - 114
- اشاره 116
- فرض اول: وکیل وکالت را فراموش کرده و عقدی را به عنوان فضولی خواند، 116
- بررسی مسئله 27: عروه 116
- توضیح مسئله: 116
- متن عروه 116
- فرض سوم: اگر عاقد ولیّ معقود علیه بود و لکن متوجه ولایت خویش نبوده و به حساب فضولی عقد را جاری کرده، 117
- الف) بررسی ادلّه و اقوال در مسئله 117
- اشاره 117
- 2 - اشکال مرحوم آقای خویی و نظر استاد - مد ظلّه - 117
- 1 - نظر مرحوم آقای حکیم در فرض دوم: 117
- فرض دوم: ایشان می فرمایند: بلکه اگر وکالت شخص هنوز فعلیت پیدا نکرده 117
- به نظر ما مسئله دو فرض دارد: 119
- فرض اول: که شخص نمی دانسته نسبت به دختر خودش (بنا بر مختار ما) یا نسبت به صغیر ولایت دارد 119
- 3 - بررسی صورت سوم و نظر استاد - مد ظلّه - 119
- فرض دوم: می داند نسبت به دختر دیگران ولایت ندارد 119
- شخص اصیل یا ولی یا وکیل است وکیل است و خودش نیز اطلاع دارد که عقدش نافذ نبوده و احتیاج به اجازه کسی ندارد و در عین حال به عنوان فضولیت این عقد را اجراء می کند 121
- خلاصۀ درس: 121
- اشاره 121
- عقد ولی فضولی موقوف بر اجازه و امضاء نیست تا اگر اجازه نشود باطل باشد و اما حق فسخ ندارد 124
- اگر فضولی برای صغیرین عقدی اجرا کرد، یکی از آنها بعد از بلوغ عقد را امضا کرد و قبل از اجازه دیگری فوت کرد 127
- اشاره 127
- تصویر حرمه بنت در کلام صاحب العروه 128
- اشکال به کلام صاحب عروه در مقام 129
- پاسخی دیگر از اشکال مشترک مرحوم کاشف الغطاء و مرحوم آقای خویی رحمه الله 130
- الف) اشکال مرحوم آقای خویی و مرحوم کاشف الغطاء به عبارت مرحوم سید و دفع آن. 132
- اشاره 132
- اشاره 132
- 1) ادامه مسئله 3894: 134
- متن مسئله 3893: 135
- 1) کلام مرحوم آقای خویی و بیان استاد مد ظله 136
- خلاصۀ درس این جلسه: 138
- 1) شرح عبارت عروه 138
- بررسی جواز انجام عقد منافی با عقد فضولی توسط اصیل 138
- متن عروه: 138
- اشاره 138
- 2) بیان دو نکته در مورد متن عروه 139
- 3) مناقشۀ مرحوم آقای حکیم به قواعد و شارح آن 140
- 4) دفاع استاد مد ظله - از عدم تنافی در کلام علامه 142
- 5) بیان مرحوم آقای نائینی برای عدم جواز عقد منافی 143
- اشاره 144
- اشاره 144
- اشکال استاد مد ظله بر فرمایش مرحوم نائینی: 144
- نظر مرحوم نائینی: 144
- خلاصۀ درس این جلسه: 144
- نظر شیخ انصاری رحمه الله در این مسئله: 145
- اشاره 145
- اشکالات استاد مد ظله به فرمایش شیخ رحمه الله: 146
- نظر استاد مد ظله: 147
- نظر مرحوم سید رحمه الله: 147
- بحث در این بود که اگر عقد نکاح از یک طرف مراعی نبوده بلکه لازم باشد و از طرف دیگر فضولی، آیا کسی که از طرف او عقد لازم است می تواند عقودی که منافات با صحت عقد اول داشته باشد انجام دهد یا خیر؟ 150
- خلاصۀ درس این جلسه: 150
- اشاره 150
- اشاره 150
- بررسی کلام مرحوم سید رحمه الله: 151
- مرحله دوم: آیا انجام عقود منافی فسخ التزام اول است یعنی عقلاء دیگر برای التزام اول بقایی قایل نیستند یا خیر؟ 151
- اشاره 151
- مرحله اول: آیا التزامی که از طرف اصیل یا مجیز صورت گرفته لازم الرعایه است 151
- اشاره 152
- نقد استاد مد ظله به استدلال به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 152
- نقد فرمایش مرحوم آقای خویی رحمه الله 152
- نقد مرحوم آقای خویی به استدلال به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 152
- اشاره 154
- مناقشه مرحوم آقای خویی رحمه الله: 154
- نقد فرمایش مرحوم آقای خویی رحمه الله: 155
- اشاره 156
- تعلیقه مرحوم آقای گلپایگانی رحمه الله: 156
- نقد استاد مد ظله: 157
- اشاره 158
- ادامه مسئله 33: 158
- اشاره 158
- دفاع از علامه حلّی رحمه الله: 159
- بررسی مسئلۀ 34 حکم زنی که فضولتاً به ازدواج مردی در آمده یا مردی فضولتاً به ازدواج زنی درآمده و من له الاجازه جاهلا عقد منافی با این عقد فضولی انجام داده 159
- خلاصه درس این جلسه: 161
- اقوال در مسئله نکاح فضولی در مقام 161
- اشاره 161
- نقل کلام محقق خویی رحمه الله در باب ازدواج با دختر همسر: 162
- اشاره 162
- نقد کلام محقق خویی قدس سرّه 164
- ادامۀ مسئلۀ 34 166
- اشاره 166
- مرحوم صاحب العروه می فرماید: لیس لها تجیز لفوات محلّ الإجازه 166
- بررسی مسئلۀ 34 حکم زنی که دو نفر را وکیل کرده تا شوهری برای او پیدا کنند و هر کدام شخصی را پیدا کردند. 169
- اشاره 169
- بررسی مسئله 170
- الف) بررسی فرض اقتران دو عقد در مسئله 3898: 173
- خلاصۀ درس این جلسه: 173
- اشاره 173
- اشاره 173
- 1) مختار استاد مد ظله در مورد صورت تقارن دو عقد 177
- ب) حکم شک در سبق و اقتران دو عقد 178
- اشاره 178
- 1) تفصیل استاد مد ظله راجع به فرع اخیر 178
- 2) اشاره به کلام مرحوم آقای گلپایگانی 181
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 182
- الف) اشاره ای کوتاه به مختار استاد مد ظله در فرض تقارن دو عقد (یادآوری و تکمیل) 182
- اشاره 182
- ب) اشاره به نظر استاد مد ظله در فرض ثلاثی الاحتمال بودن (یادآوری و تکمیل) 184
- ج) بیان مرحوم آقای گلپایگانی در تأیید کلام مرحوم سید: 185
- اشاره 185
- 1) بررسی و نقد کلام مرحوم گلپایگانی توسط استاد مد ظله 186
- د) بررسی فرض «و کذا الحال اذا زوجت نفسها من رجل و زوجها وکیلها من آخر، او تزوج بامرأه و زوجه وکیله باخری لا یمکن الجمع بینهما» 189
- یادآوری و سبب یادآوری مسئله 43 محرمات بالمصاهره در مباحث مسئله 35 «اولیاء عقد» 190
- خلاصۀ درس: 190
- اشاره 190
- اشکال استاد دام ظله بر عدم جریان لا ضرر و لا حرج در الزام به طلاق در مقام 193
- نقد استاد دام ظله نسبت به استدلال به استصحاب برای اثبات قول به لزوم طلاق 194
- اشاره 195
- بررسی استدلال به آیه شریفه «اَلطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ» برای اثبات لزوم طلاق 195
- نقل و نقد وجه مرحوم آقای حکیم برای عدم دلالت آیه 195
- نقل و نقد وجه مرحوم آقای خویی برای عدم دلالت آیه 196
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 198
- اشاره 198
- 1) عدم تمامیت استدلال به آیۀ شریفه «فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ» برای وجوب طلاق 198
- الف) بررسی ادامه مسئله 35 از فصل اولیاء عقد: 198
- اشاره 198
- 3) مناقشۀ استاد مد ظله 200
- 5) گفتاری از مرحوم آقای حکیم 201
- 4) نظر استاد مد ظله 201
- 6) کلامی از مرحوم شیخ انصاری و مرحوم سید یزدی و مرحوم آقای بروجردی پیرامون اکراه و اضطرار 202
- 7) بیان استاد مد ظله در مورد کلام مرحوم بروجردی و انطباق آن با محل کلام 203
- 8) بیان مرحوم آقای خویی نسبت به جملۀ «احدها التوقیف حتی یحصل العلم» 204
- ب) ادامه مسئله: 205
- 9) نقد استاد مد ظله 205
- ج) ادامۀ مسئله: 206
1381/10/18 چهارشنبه درس شمارۀ (490) کتاب النکاح/سال پنجم
اشاره
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
خلاصۀ درس این جلسه:
در این جلسه این بحث مطرح می شود که اگر دو وکیل، دو همسر را برای موکّل خود تزویج نمایند، کدام عقد صحیح خواهد بود؟ در فرض تقارن عقدین، چه احتمالاتی متصوّر است یا در فرض مجهول التاریخ بودن أحد العقدین، حکم مسئله چگونه خواهد بود؟
***
الف) بررسی فرض اقتران دو عقد در مسئله 3898:
اشاره
اذا زوّجها احد الوکیلین من رجل و زوّجها الوکیل الآخر من آخر، فان علم السابق من العقدین فهو الصحیح. و ان علم الاقتران بطلا معاً...
عرض کردیم در این مسئله جهاتی از بحث وجود دارد که در کلمات محشین مطرح نشده و شاید مسئله به وضوحش واگذار شده است و لیکن از نظر بحث علمی جا دارد که مورد توجه قرار گیرد. یکی از آن جهات این است که مرحوم سید در متن مسئله می فرماید: اگر دو وکیل در یک زمان دو شوهر برای زن (موکِّل) تزویج نمایند و علم به اقتران عقدین باشد حکم به بطلان هر دو عقد می شود. در این مورد معمولاً آقایان دلیلی که برای بطلان ذکر می کنند مسئله ترجیح بلا مرجح است، یعنی چون حکم به صحت هیچ کدام از دو عقد بر دیگری ترجیحی ندارد لذا هر دو محکوم به بطلان است. به نظر ما در این زمینه چند مطلب قابل توجه است که ذیلاً به آنها اشاره می کنیم: