- 1381/08/08 دوشنبه درس شمارۀ (471) کتاب النکاح/سال پنجم 1
- اشاره 1
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 1
- الف) توجیه مرحوم شیخ طوسی در مورد روایت عمار ساباطی 1
- اشاره 2
- ب) بررسی قاعدۀ «الزام» 2
- 1) کلام مرحوم بجنوردی صاحب کتاب «القواعد الفقهیه» 3
- 2) نظر استاد مد ظلّه 5
- 3) آیا قاعدۀ الزام شامل تک تک فِرق مخالفین می شود یا اینکه تنها در مورد عقیدۀ جمهور آنها جاری است 6
- 1) کلام مرحوم شیخ 7
- 2) بیان استاد مد ظلّه 8
- اشاره 10
- الف) بررسی نکاح فضولی 10
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 10
- 1 - متن مسئله): 10
- 1 - صحت نکاح فضولی مطلقا: 11
- 3 - تفصیل بین نکاح عبد و امه بدون اذن مولایشان با سایر موارد نکاح فضولی. 12
- ب) ادله قائلین به صحت نکاح فضولی 12
- 2 - بطلان نکاح فضولی مطلقا: 12
- 1) اولویت داشتن باب نکاح از سایر ابواب (کلام مرحوم شیخ انصاری) 12
- 4 - قول به صحت نکاح فضولی در 9 صورت و در باقی صور نکاح محکوم به بطلان است. 12
- اشکال اول: 14
- 2) اشکال استاد مد ظله به کلام مرحوم شیخ انصاری 14
- اشکال دوم: 15
- خلاصۀ درس قبل و این جلسه: 17
- اشاره 17
- الف) بررسی اولویت نکاح از بیع در کلام شیخ انصاری قدس سرّه 17
- 1. بیان مرحوم شیخ انصاری قدس سرّه 17
- 2. نقد استاد مد ظله: 18
- 1. تقریب استدلال: 20
- ب) استدلال برای صحت به مقتضای قاعده و ادلۀ عامه: 20
- ج) بررسی استدلال فخر المحققین رحمه الله 21
- 2. مناقشۀ مرحوم آقای حکیم قدس سرّه در استدلال مذکور: 21
- 1. استدلال فخر المحققین قدس سرّه: 21
- 3. توجیه استدلال فخر المحققین توسط استاد مد ظله 22
- 4. مناقشۀ استاد مد ظله بر تقریب مذکور: 22
- 5. نتیجۀ بحث 26
- اشاره 27
- الف) چند بحث اصولی مربوط به مسئله 27
- خلاصۀ درس این جلسه: 27
- 1 - در مطلقات اگر گوینده در مقام بیان بود و قیدی نیاورد ظهور آن و اطلاق چه وقت منعقد می شود؟ 27
- 3 - اختلاف نظر مرحوم شیخ و آخوند در تمسک به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ در خیار غبن. 28
- 2 - از فروع بحث اول اینکه، اگر بین عام و مطلقی تعارض شد، 28
- 4 - بیان استاد مد ظله در عکس نقیض این قضایا: 32
- 6 - تقریب دیگر برای تقدیم اصاله العموم توسط استاد 33
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 36
- اشاره 36
- الف) پی گیری تحقیق پیرامون ادلّۀ عامّه: 36
- اشاره 36
- 1) یادآوری نظر استاد مد ظله دربارۀ مفاد أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 36
- 2) طرح یک شبهه: 38
- اشاره 39
- ب) بررسی ادلّۀ ایضاح و خلاف مبنی بر بطلان عقد فضولی: 39
- 3) پاسخ استاد مد ظله: 39
- 3) پاسخ دلیل دوم فخر المحققین: 40
- 2) مقارن نبودن شرط رضایت با عقد: 40
- 5) پاسخ دلیل اولویت بطلان نکاح نسبت به بیع: 41
- 4 - اولویت بطلان عقد نکاح نسبت به بیع فضولی: 41
- 6) روایات دالّ بر بطلان و ضعف سند روایات دالّ بر صحت: 42
- 7) پاسخ استاد مد ظله: 42
- د) بررسی روایات ظاهر در بطلان عقد فضولی: 44
- اشاره 44
- ج) اشتباه ریاض درباره نسبت اجماع به مرحوم شیخ: 44
- 3) روایت فضل بن عبد الملک ابی العباس البقباق: 45
- 2) صحیحه عبد الله بن سنان: 45
- 5) نقل سوم از ابی العباس: 46
- 6) روایت ابی بصیر 46
- الف) روایات دال بر فساد عقد فضولی 48
- اشاره 48
- 1) صحیحۀ ولید بن صبیح: 48
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 48
- 3) روایت أبو بصیر: 49
- 4) صحیحۀ حسن بن زیاد: 49
- 5) روایت جعفریات 49
- 1) روایت دعائم الاسلام: 53
- ب ادلۀ دالّ بر صحت نکاح فضولی مجاز: 53
- 3) روایت ولید بیّاع الأسفاط: 54
- 2 - روایت محمد بن مسلم: 54
- 4) صحیحۀ محمد بن اسماعیل بن بزیع: 56
- 5) صحیحۀ محمد بن اسماعیل بن بزیع: 57
- 6) صحیحۀ معاویه بن وهب: 58
- 8) روایت دعائم الاسلام: 59
- 9) صحیحۀ زراره: 59
- 7) روایت دعائم الاسلام: 59
- 11) روایت عبید بن زراره: 60
- 10) معتبره زراره: 60
- 12) صحیحۀ معاویه بن وهب: 61
- 13) صحیحۀ حسن بن زیاد طائی: 61
- اشاره 62
- الف) تذکر نکته ای در مورد جمع بین روایات مختلف نکاح فضولی 62
- اشاره 62
- تخصیص روایات صحّت 62
- خلاصۀ درس این جلسه: 62
- ب) تقریبی دیگر برای تعارض روایات: 63
- ج) تمسک به عموم «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» برای تصحیح عقد فضولی 64
- د) استثنایی در مورد صحت نکاح فضولی 65
- 1) معنای فضولی: 67
- متن عروه: 67
- اشاره 67
- الف) بیان بعضی نکات در عبارت عروه: 67
- اشاره 67
- خلاصه این درس: 67
- 3) عدم اعتبار فوریت در اجازه 69
- 2 - موارد دیگر عقد فضولی: 69
- 4) اجازه بعد از ردّ 70
- 5) ردّ بعد از اجازه 71
- ج) شرطیت علم مُجیز به اینکه اختیار دارد به عقد ملتزم نشود یا ردّ کند: 72
- متن عروه: 72
- ب) عدم اعتبار لفظ خاص در اجازه 72
- متن عروه: 72
- 1. توضیح عبارت عروه: 74
- اشاره 74
- اشاره 74
- الف: اشتراط علم مجیز به توقف عقد بر اجازۀ او در صحت آن 74
- خلاصۀ درس این جلسه: 74
- اشاره 75
- فرع اول: اگر کسی در مورد قراری که واقعاً متوقف بر اجازۀ او بوده ولی او نمی دانست، 75
- 2. بیان قصور عبارت توسط استاد مد ظله 75
- فرع دوم: کسی که به اشتباه اعتقاد پیدا کرد که اجازۀ او در صحت عقد هیچ نقشی ندارد ولی در عین حال خود به آن عقد مایل است و اجازه می دهد 76
- 4. بیان وجه مختار استاد مد ظله 77
- 3. مناقشۀ استاد مد ظله بر کلام صاحب عروه 77
- متن عروه مسئله 21 - 79
- قول اول کشف حقیقی: 79
- ب) آیا اجازه کاشف است یا ناقل 79
- 1. بیان اقوال در مسئله: 79
- قول دوم کشف انقلابی: 79
- اشاره 79
- نقد ایراد مرحوم آقای حکیم توسط استاد 80
- قول سوم کشف حکمی: 80
- مناقشۀ مرحوم آقای حکیم 80
- 2. تصویرات مختلف در کشف حقیقی 80
- اشاره 80
- تصویر اول: اینکه اجازه را کاشف حقیقی می دانیم 80
- قول چهارم نقل: 80
- تصویر دوم: که میرزای رشتی به آن قائل است. 81
- تصویر سوم: اینکه شرطیت رضایت اعم از تقارن عقد با آن یا تعقب عقد به آن است 81
- تصویر چهارم: 81
- 1 - أَوْفُوا بِالْعُقُودِ دلالت می کند که عقد علت تامه برای حصول نقل و انتقال و مضمون عقد است 83
- اشاره 83
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 83
- 2) عدم کفایت رضایت تقدیری 84
- 3) از نظر کبروی آیا اجازه و انشاء معتبر است یا آنکه رضایت فعلیه یا تقدیری کافی است؟ 85
- 4) مقتضای ادلۀ شرعی و أَوْفُوا بِالْعُقُودِ 87
- 5) مختار استاد مد ظله در أَوْفُوا بِالْعُقُودِ 91
- 6) کشف انقلابی معقول است یا نه؟ 93
- 7) روایات مسئله 95
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 96
- اشاره 96
- الف) ذکر روایات دالّۀ بر اینکه اجازه در باب فضولی کاشف است نه ناقل: 96
- ب) عدم کفایت رضایت باطنی از امضای معتبر در عقد فضولی 99
- متن مسئله: 99
- متن مسئله: 101
- ج) حکم مسأله در صورتی که مالک نه تنها نسبت به انجام معامله کراهت دارد و بلکه فضولی را نهی از آن هم می نماید. 101
- خلاصۀ درس این جلسه: 103
- تکمله و اصلاح: 103
- اشاره 103
- الف) بررسی اشتراط قصد فضولیت در عقد فضولی: 104
- متن عروه مسئله 24: 104
- ب) حکم مسئله در صورت کاربرد لفظ توکیل در عقد: 106
- 2) نظر استاد مد ظله 106
- 1) توضیح عبارت عروه: 106
- اشاره 106
- اشاره 107
- ج) امضای عقد بدون مهر یا با مهری دیگر یا با الغاء یا افزودن شرطی دیگر: 107
- 2) مناقشاتی در کلام مرحوم مصنف قدس سرّه 108
- 3) توضیح حضرت استاد - مد ظله - دربارۀ کلام مرحوم مصنف قدس سرّه: 109
- متن عروه: 111
- خلاصۀ درس: 111
- 1 - موضوع بحث: 111
- اشاره 111
- اگر فضولی با مهر معیّن عقد نمود، ولی مجیز آن را بدون مهر اجازه داد. 111
- 2 - نظر مرحوم آقای خمینی - قدس سرّه - در عدم انحلال خطابات قانونی: 112
- 4 - معنای انحلال و بیان فارق به نظر مرحوم آقای حکیم (که در مسئله مهریه در نکاح فضولی قایل به انحلال نشده ولی در مرکبات و مشروطات قایلند): 113
- 5 - نظر استاد - مد ظلّه - 114
- اشاره 116
- بررسی مسئله 27: عروه 116
- متن عروه 116
- فرض اول: وکیل وکالت را فراموش کرده و عقدی را به عنوان فضولی خواند، 116
- توضیح مسئله: 116
- اشاره 117
- 1 - نظر مرحوم آقای حکیم در فرض دوم: 117
- فرض دوم: ایشان می فرمایند: بلکه اگر وکالت شخص هنوز فعلیت پیدا نکرده 117
- الف) بررسی ادلّه و اقوال در مسئله 117
- فرض سوم: اگر عاقد ولیّ معقود علیه بود و لکن متوجه ولایت خویش نبوده و به حساب فضولی عقد را جاری کرده، 117
- 2 - اشکال مرحوم آقای خویی و نظر استاد - مد ظلّه - 117
- به نظر ما مسئله دو فرض دارد: 119
- فرض اول: که شخص نمی دانسته نسبت به دختر خودش (بنا بر مختار ما) یا نسبت به صغیر ولایت دارد 119
- 3 - بررسی صورت سوم و نظر استاد - مد ظلّه - 119
- فرض دوم: می داند نسبت به دختر دیگران ولایت ندارد 119
- شخص اصیل یا ولی یا وکیل است وکیل است و خودش نیز اطلاع دارد که عقدش نافذ نبوده و احتیاج به اجازه کسی ندارد و در عین حال به عنوان فضولیت این عقد را اجراء می کند 121
- خلاصۀ درس: 121
- اشاره 121
- عقد ولی فضولی موقوف بر اجازه و امضاء نیست تا اگر اجازه نشود باطل باشد و اما حق فسخ ندارد 124
- اشاره 127
- اگر فضولی برای صغیرین عقدی اجرا کرد، یکی از آنها بعد از بلوغ عقد را امضا کرد و قبل از اجازه دیگری فوت کرد 127
- تصویر حرمه بنت در کلام صاحب العروه 128
- اشکال به کلام صاحب عروه در مقام 129
- پاسخی دیگر از اشکال مشترک مرحوم کاشف الغطاء و مرحوم آقای خویی رحمه الله 130
- اشاره 132
- الف) اشکال مرحوم آقای خویی و مرحوم کاشف الغطاء به عبارت مرحوم سید و دفع آن. 132
- اشاره 132
- 1) ادامه مسئله 3894: 134
- متن مسئله 3893: 135
- 1) کلام مرحوم آقای خویی و بیان استاد مد ظله 136
- خلاصۀ درس این جلسه: 138
- 1) شرح عبارت عروه 138
- بررسی جواز انجام عقد منافی با عقد فضولی توسط اصیل 138
- متن عروه: 138
- اشاره 138
- 2) بیان دو نکته در مورد متن عروه 139
- 3) مناقشۀ مرحوم آقای حکیم به قواعد و شارح آن 140
- 4) دفاع استاد مد ظله - از عدم تنافی در کلام علامه 142
- 5) بیان مرحوم آقای نائینی برای عدم جواز عقد منافی 143
- اشکال استاد مد ظله بر فرمایش مرحوم نائینی: 144
- اشاره 144
- اشاره 144
- نظر مرحوم نائینی: 144
- خلاصۀ درس این جلسه: 144
- اشاره 145
- نظر شیخ انصاری رحمه الله در این مسئله: 145
- اشکالات استاد مد ظله به فرمایش شیخ رحمه الله: 146
- نظر مرحوم سید رحمه الله: 147
- نظر استاد مد ظله: 147
- اشاره 150
- خلاصۀ درس این جلسه: 150
- بحث در این بود که اگر عقد نکاح از یک طرف مراعی نبوده بلکه لازم باشد و از طرف دیگر فضولی، آیا کسی که از طرف او عقد لازم است می تواند عقودی که منافات با صحت عقد اول داشته باشد انجام دهد یا خیر؟ 150
- اشاره 150
- بررسی کلام مرحوم سید رحمه الله: 151
- مرحله اول: آیا التزامی که از طرف اصیل یا مجیز صورت گرفته لازم الرعایه است 151
- اشاره 151
- مرحله دوم: آیا انجام عقود منافی فسخ التزام اول است یعنی عقلاء دیگر برای التزام اول بقایی قایل نیستند یا خیر؟ 151
- نقد استاد مد ظله به استدلال به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 152
- اشاره 152
- نقد فرمایش مرحوم آقای خویی رحمه الله 152
- نقد مرحوم آقای خویی به استدلال به أَوْفُوا بِالْعُقُودِ : 152
- مناقشه مرحوم آقای خویی رحمه الله: 154
- اشاره 154
- نقد فرمایش مرحوم آقای خویی رحمه الله: 155
- تعلیقه مرحوم آقای گلپایگانی رحمه الله: 156
- اشاره 156
- نقد استاد مد ظله: 157
- اشاره 158
- ادامه مسئله 33: 158
- اشاره 158
- دفاع از علامه حلّی رحمه الله: 159
- بررسی مسئلۀ 34 حکم زنی که فضولتاً به ازدواج مردی در آمده یا مردی فضولتاً به ازدواج زنی درآمده و من له الاجازه جاهلا عقد منافی با این عقد فضولی انجام داده 159
- اقوال در مسئله نکاح فضولی در مقام 161
- خلاصه درس این جلسه: 161
- اشاره 161
- نقل کلام محقق خویی رحمه الله در باب ازدواج با دختر همسر: 162
- اشاره 162
- نقد کلام محقق خویی قدس سرّه 164
- ادامۀ مسئلۀ 34 166
- مرحوم صاحب العروه می فرماید: لیس لها تجیز لفوات محلّ الإجازه 166
- اشاره 166
- اشاره 169
- بررسی مسئلۀ 34 حکم زنی که دو نفر را وکیل کرده تا شوهری برای او پیدا کنند و هر کدام شخصی را پیدا کردند. 169
- بررسی مسئله 170
- اشاره 173
- الف) بررسی فرض اقتران دو عقد در مسئله 3898: 173
- اشاره 173
- خلاصۀ درس این جلسه: 173
- 1) مختار استاد مد ظله در مورد صورت تقارن دو عقد 177
- ب) حکم شک در سبق و اقتران دو عقد 178
- اشاره 178
- 1) تفصیل استاد مد ظله راجع به فرع اخیر 178
- 2) اشاره به کلام مرحوم آقای گلپایگانی 181
- اشاره 182
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 182
- الف) اشاره ای کوتاه به مختار استاد مد ظله در فرض تقارن دو عقد (یادآوری و تکمیل) 182
- ب) اشاره به نظر استاد مد ظله در فرض ثلاثی الاحتمال بودن (یادآوری و تکمیل) 184
- ج) بیان مرحوم آقای گلپایگانی در تأیید کلام مرحوم سید: 185
- اشاره 185
- 1) بررسی و نقد کلام مرحوم گلپایگانی توسط استاد مد ظله 186
- د) بررسی فرض «و کذا الحال اذا زوجت نفسها من رجل و زوجها وکیلها من آخر، او تزوج بامرأه و زوجه وکیله باخری لا یمکن الجمع بینهما» 189
- یادآوری و سبب یادآوری مسئله 43 محرمات بالمصاهره در مباحث مسئله 35 «اولیاء عقد» 190
- خلاصۀ درس: 190
- اشاره 190
- اشکال استاد دام ظله بر عدم جریان لا ضرر و لا حرج در الزام به طلاق در مقام 193
- نقد استاد دام ظله نسبت به استدلال به استصحاب برای اثبات قول به لزوم طلاق 194
- بررسی استدلال به آیه شریفه «اَلطَّلاقُ مَرَّتانِ فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ» برای اثبات لزوم طلاق 195
- نقل و نقد وجه مرحوم آقای حکیم برای عدم دلالت آیه 195
- اشاره 195
- نقل و نقد وجه مرحوم آقای خویی برای عدم دلالت آیه 196
- 1) عدم تمامیت استدلال به آیۀ شریفه «فَإِمْساکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسانٍ» برای وجوب طلاق 198
- اشاره 198
- الف) بررسی ادامه مسئله 35 از فصل اولیاء عقد: 198
- اشاره 198
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 198
- 3) مناقشۀ استاد مد ظله 200
- 5) گفتاری از مرحوم آقای حکیم 201
- 4) نظر استاد مد ظله 201
- 6) کلامی از مرحوم شیخ انصاری و مرحوم سید یزدی و مرحوم آقای بروجردی پیرامون اکراه و اضطرار 202
- 7) بیان استاد مد ظله در مورد کلام مرحوم بروجردی و انطباق آن با محل کلام 203
- 8) بیان مرحوم آقای خویی نسبت به جملۀ «احدها التوقیف حتی یحصل العلم» 204
- 9) نقد استاد مد ظله 205
- ب) ادامه مسئله: 205
- ج) ادامۀ مسئله: 206
1381/10/1 یکشنبه درس شماره (478) کتاب النکاح/سال پنجم
اشاره
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
خلاصه این درس:
در این جلسه با مرور اجمالی بر مسئله 18 عروه و بیان مسامحاتی در تعبیر مرحوم سید بحث عدم اعتبار فوریت در اجازه، و نفوذ اجازه بعد از ردّ، را بررسی نموده، سپس مسئله 19 که معتبر نبودن لفظ خاصی در اجازه است را بیان کرده و در نهایت مسئله 20 را مطرح و با توضیح مختصر، بررسی آن را به جلسه بعد موکول می کنیم.
***
متن عروه:
الاقوی صحه النکاح الواقع فضولاً مع الاجازه سواء کان فضولیاً من أحد الطرفین او کلیهما، کان المعقود له صغیراً او کبیراً، حرّاً او عبداً. و المراد بالفضولی هو العقد هو العقد الصادر من غیر الولی و الوکیل، سواء کان قریباً کالاخ و العم و الخال و غیرهم او اجنبیاً. و کذا الصادر من العبد او الامه لنفسه بغیر اذن الولی. و منه العقد الصادر من الولی او الوکیل علی غیر الوجه المأذون فیه من الله او من الموکل کما اذا اوقع الولی العقد علی خلاف المصلحه او تعدی الوکیل عمّا عیّنه الموکل. و لا یعتبر فی الإجازه الفوریه سواء کان التأخیر من جهه الجهل بوقوع العقد او مع العلم به و اراده التروی، او عدمها ایضاً. نعم لا تصح الاجازه بعد الرد، کما لا یجوز الرد بعد الاجازه فمعها یلزم العقد.
الف) بیان بعضی نکات در عبارت عروه:
اشاره
درباره صحت نکاح فضولی و ادلّه و اقوال آن در جلسات گذشته صحبت کردیم و اکنون به بیان نکاتی چند از عبارت مرحوم سید می پردازیم: