- خلاصه درس این جلسه: 1
- 1381/10/28 شنبه درس شماره (494) کتاب النکاح/سال پنجم 1
- اشاره 1
- متن شرایع: 1
- بحث در رضاع و شروط آن 1
- اثبات محرّم بودن رضاع فی الجمله 1
- شرط اول تحریم: ناشی بودن شیر از نکاح 2
- معنای کلمه نکاح در عبارت شرایع 2
- حکم مسئله درّ لبن 6
- اشاره 8
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 8
- الف) آیا خوردن شیر حیوان یا شیر زن در فرض عدم مباشرت باعث نشر حرمت می شود؟ 8
- 1) بررسی اقوال مسئله: 9
- 2) بررسی روایات مسئله: 11
- اشاره 11
- روایت اول: صحیحۀ برید العجلی 11
- روایت دوم: روایت یونس بن یعقوب 11
- روایت سوم: روایت عبد الله بن سنان 12
- ج) آیا خوردن از شیر ولد زنا باعث نشر حرمت می شود؟ 12
- اشاره 14
- حکم نشر حرمت به وسیلۀ زنا 14
- خلاصه درس این جلسه: 14
- اشاره 14
- نظر علامه در کتب دیگرش: 15
- روایت دائم الاسلام: 16
- روایت عبد الله بن سنان: 16
- آیا ولد الزنا، شرعاً ولد حساب نمی شود؟ 16
- توجیه استاد مد ظلّه: 18
- خلاصۀ درس این جلسه: 19
- اشاره 19
- 1) استدلال به صحیحۀ عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به لبن زنا 19
- 2) ایراد صاحب ریاض بر این استدلال 19
- 3) توضیح کلام صاحب ریاض 20
- 4) معنای لبن الفحل در سؤال سائل چیست؟ 20
- 5) احتمال مختار در توجیه سؤال سائل 21
- 6) تمسک به عمومات و اطلاقات ادلۀ رضاع در باب زنا و نقد آن 22
- 7) ادّعای انصراف مطلق از فرد نادر و نقد آن 23
- 8) وطی به شبهه آیا موجب نشر حرمت است یا نه؟ 24
- 9) دلیل تردید صاحب مدارک و کلام صاحب ریاض 24
- 10) نقد کلام مدارک و ریاض 25
- 11) توجیهی برای فتوای صاحب ریاض به حرمت 26
- الف) بررسی و نقد کلام صاحب ریاض در مورد شیر ولد شبهه و الحاق آن به رضاع مُحرِّم. 28
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 28
- اشاره 28
- ب) دلالت صحیحه عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به واسطه شیر زنا و عدم دلالت آن نسبت به شیر شبهه 31
- ج) نظر استاد مد ظله در مورد نشر حرمت به واسطه شیر وطی شبهه 32
- د) بررسی کفایت یا عدم کفایت شیر حمل در نشر حرمت 33
- خلاصه این درس: 34
- متن الشرائع: 34
- اشاره 34
- نظر استاد در مورد اجماع و نقل کلمات: 35
- دنبالۀ عبارت: 37
- دنبالۀ عبارت شیخ رحمه الله 37
- اشکال استاد مد ظلّه به جریان استصحاب: 38
- خلاصۀ درس این جلسه: 39
- الف) عدم تمامیت استصحاب برای اثبات انتساب شیر به حمل اول 39
- اشاره 39
- ب) اگر شیر، اثر هر دو حمل باشد موجب نشر حرمت می شود؟ 40
- اشاره 41
- 1) کلام صاحب جواهر رحمه الله 41
- ج) اعتبار کمیّت برای نشر حرمت 41
- 2) نقد کلام صاحب جواهر 42
- 3) بررسی مسئله کمیت از جهت روایات 43
- 1 - مکاتبۀ علی بن مهزیار که صحیحه نیز می باشد: 44
- 3 - روایت سوم: «محمد بن احمد بن یحیی عن احمد بن محمد 45
- 2 - روایت دوم: «محمد بن احمد بن یحیی (صاحب نوادر الحکمه) 45
- 4 - روایت چهارم مرسله ابن ابی عمیر است 46
- اشاره 47
- اشاره 47
- توجیه صاحب وسائل رحمه الله 47
- خلاصۀ درس این جلسه: 47
- مختار استاد مد ظله: 48
- نقد استاد مد ظله: 48
- توجیه استاد برای حمل شیخ بر تقیّه 49
- ب) یک شبانه روز کامل، 51
- الف) انبات لحم و اشتداد عظم در اثر خوردن شیر. 51
- اشاره 51
- ج) پانزده رضعه و یا ده رضعه - 51
- تحدید رضاع محرّم و اشاره به اقوال در مسئله 52
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- اشاره 52
- د) محمد بن یحیی عن أحمد بن فضّال 53
- روایات تحدید به إنبات لحم و دم 53
- اشاره 53
- ج) صحیحۀ محمد بن مسلم 53
- ب) صحیحۀ حماد بن عثمان 53
- الف) صحیحۀ عبید بن زراره 53
- و) صحیحۀ ابن ابی یعفور 54
- ز) مرسلۀ ابن ابی عمیر: 54
- توضیح سندی: 54
- توضیح سندی: 54
- ه) عن ابن فضال عن علی بن عتبه عن عبید بن زراره 54
- ج) محمد بن احمد بن یحیی عن هارون بن مسلم 55
- توضیح متنی: 55
- روایات تحدید به إنبات لحم و اشتداد عظم 55
- توضیح سندی: 55
- اشاره 55
- ب) صحیحۀ علی بن رئاب 55
- الف) محمد بن یعقوب عن الحسین بن محمد 55
- ه) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- توضیح سندی: 56
- توضیح سندی: 56
- توضیح: 56
- د) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- توضیح: 57
- جمع بین روایات و ادّعای تلازم دو عنوان از طرف برخی از فقهاء 57
- و) فقه الرضا: 57
- ز) نبوی: 57
- ادّعای عدم تلازم و توجیه عطف با واو بر اساس آن 59
- اشاره 62
- اشاره 62
- 1) ذکر توجیهی برای کلام مرحوم شهید اول و پاسخ به آن 62
- الف) ادامه بحث در جمع بین روایات وارد شده در تعیین «اثر» ( انبات لحم و اشتداد عظم) 62
- خلاصۀ درس این جلسه: 62
- ملاحظه: 64
- خلاصۀ درس این جلسه: 66
- اشاره 66
- اشاره 66
- 1) طرح دو سؤال از کلام ایشان: 66
- بحث در این است که آیا کدام یک از آثار رضاع موجب انتشار حرمت می گردد؟ 66
- الف) بررسی کلام صاحب مدارک در نهایه المرام: 66
- 2) توجیه کلام نهایه المرام توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال اول: 67
- 3) توجیه استظهار صاحب مدارک توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال دوم 67
- 4) اشکال استاد مد ظله به استعمال اوْ در متلازمین: 68
- 5) اشکال استاد مد ظله به توجیه خودشان نسبت به استظهار نهایه المرام 69
- ب) جمع روایات بنا بر پذیرش تلازم بین دو عنوان: 70
- اشاره 71
- ج) جمع روایات بنا بر آنکه تلازم بین دو عنوان را نپذیریم: 71
- 2 - اشکال استاد مد ظله به کلام صاحب جواهر: 71
- 1) جمع روایات از نظر صاحب جواهر در صورت شک نسبت به تلازم: 71
- 4) جمع صاحب جواهر با توضیح استاد مد ظله: 72
- 3) جمع روایات بنا بر فرض احراز عدم تلازم بین دو عنوان: 72
- 5) نظر استاد مد ظله: 73
- 1) یادآوری و ذکر دو تصور در جمع بین روایات 74
- الف تکمله ای بر جمع میان روایات دال بر اعتبار اثر 74
- اشاره 74
- خلاصۀ درس این جلسه: 74
- 3) مناقشۀ استاد مد ظله بر تصور مذکور 75
- 2) بیان تصور سوم در مقام 75
- 1) بیان تصورات محتمله در مقام 76
- اشاره 76
- ب) جمع میان ملاکات سه گانه (اثر، عدد، زمان) 76
- اشاره 80
- کیفیت جمع بین روایات انبات و روایات انبات و اشتداد 80
- خلاصۀ درس این جلسه: 80
- احتمال جمع سوم و نقد آن 81
- نقد احتمال سوم: 81
- اشاره 81
- مختار استاد مد ظله در جمع بین روایات 82
- اشاره 83
- تحدیدات ثلاثه در رضاع مُحرِّم 83
- اشاره 84
- تصویر دوم: اینکه أثر اصالت داشته باشد و دو عنوان دیگر طریق و معرّف باشد 84
- تصویر اول: أحد التحدیدات الثلاثه موجب نشر حرمت است هر کدام زودتر حاصل شد موجب نشر حرمت می شود 84
- احتمالات متصوره در مقام ثبوت 84
- تصویر سوم: عکس تصویر دوم است 85
- تصویر چهارم: اینکه مجموع الأمور معتبر باشد 85
- اقوال در مسئله 85
- اشاره 88
- 1) کلام مرحوم صاحب جواهر دربارۀ علت ثبوتی نشر حرمت 88
- خلاصۀ درس این جلسه: 88
- الف) بررسی علت ثبوتی نشر حرمت 88
- 2) نقد کلام مرحوم صاحب جواهر توسط استاد مد ظله 90
- ب روایات مختلف در مسئله 92
- ج) مختار استاد مد ظله 94
- الف: بررسی عددی که در انتشار حرمت معتبر است. 97
- اشاره 97
- خلاصۀ درس: 97
- اشاره 99
- 1 - نقل کلام جواهر: 99
- ب: رفع ابهام از کلام صاحب جواهر و بیان اشکالات و سهو در آن 99
- خلاصۀ درس این جلسه: 105
- اشاره 105
- کلام علامه در تذکره: 105
- شهرت متأخرین بر اعتبار پانزده: 106
- اشاره 108
- جمع بین این دو دسته روایات نافی و مثبت: 108
- گفته شد برای تقریب قول به کفایت ده رضعه چند وجه است: 111
- ب) وجه دوم در تقریب کفایت ده رضعه، این است که ابتداءً به روایتی که شاهد جمع بین آن دو دسته روایات متعارضه می باشد. 111
- الف) یکی اینکه قائل به انقلاب نسبت شویم 111
- خلاصۀ درس این جلسه: 111
- اشاره 111
- د) بنابراین فرض که روایت عبید بن زراره را جزء ادلّه عشره ندانیم که ما نمی دانیم 112
- ج) راه دیگر برای تقریب قول به کفایت ده رضعه رجوع به مرجحات باب تعارض می باشد 112
- روایت عبید بن زراره: 113
- روایت مسعده بن زیاد عبدی: 114
- اشاره 114
- روایت مسعده بن صدقه: 114
- روایت عمر بن یزید: 115
- بحث سندی: 115
- خلاصۀ درس این جلسه: 118
- مرجّحیت سنّت؟: 118
- اشاره 118
- اشاره 119
- ثمره وجود اطلاق در مقام: 119
- روایت اول روایت برید عجلی 120
- آیا اطلاق مقامی مرجح عند التعارض می باشد؟ 121
- روایت دوم روایت عبد الله بن سنان است: 121
- نکته ای راجع به روایت مسعده: 122
- الف) بررسی روایات وارده در تحدید عدد معتبر در رضاع 124
- اشاره 124
- 1) روایت فضیل بن یسار 124
- خلاصۀ درس این جلسه: 124
- 2) بحث سندی و وثاقت «محمد بن سنان» 125
- ب) بحثی مبسوط دربارۀ کلمه «المجبوره» و اختلاف نسخ در این زمینه 126
- اشاره 126
- 2) نقد استاد مد ظله 127
- 1) کلام مرحوم آقای خویی 127
- 3) ترجیح نسخۀ «المجبوره» (با جیم) 128
- 4) ذکر احتمالات دیگر در نسخۀ کلمه «المجبوره» 130
- ج) جمع بندی نهایی در مورد متن روایت فضیل بن یسار 131
- اشاره 132
- اشاره 132
- خلاصۀ درس این جلسه: 132
- مستند قائلین به کفایت ده رضعه: 132
- اشاره 134
- کلام مجلسی اول: 134
- کلامی از میرداماد رحمه الله: 136
- خلاصۀ درس این جلسه: 138
- اشاره 138
- آیا واقعاً در دوران بین زیاده و نقیصه، اصاله عدم زیاده جاری است 138
- اشاره 138
- قول آقای خویی مبنی بر تعدّد واقعه: 142
- اشاره 142
- نقد استاد بر کلام مرحوم آقای خویی: 143
- اشاره 145
- خلاصۀ درس این جلسه: 145
- نقد کلام مرحوم آقای خویی توسط استاد مد ظلّه: 146
- بحث کبروی ترجیح روایت اضبط: 146
- دلیل سابق استاد بر تعدّی از مرجحات منصوصه: 147
- اشاره 148
- ایراد استاد مد ظلّه به بیان خود: 148
- ایراد دوّم: 149
- نقد فرمایش نراقی: 150
- آیا بین روایت فضیل بن یسار و روایت زیاد بن سوقه تعارض است؟ 150
- بازگشت به حدیث فضیل: 151
- خلاصۀ درس این جلسه: 153
- فرمایش مرحوم نراقی در مستند 153
- اشاره 153
- اشاره 153
- نقد و بررسی کلام مرحوم نراقی 154
- کلام شیخ انصاری رحمه الله و اعتراض محقق خویی رحمه الله بر ایشان 155
- اشاره 155
- نقد کلام محقق خویی رحمه الله 157
- نقد قسمت دوم کلام شیخ 158
- مناقشۀ مرحوم آقای خویی در کلام شیخ انصاری 160
- نقد کلام محقق خویی قدس سرّه 160
- اشاره 160
- نقد مختار مرحوم شیخ (رحمه الله) 163
- خلاصۀ درس: 163
- اشاره 163
- بیان مختار شیخ انصاری: 163
- اشاره 163
- تذکر یک نکته در کلام شهید ثانی 164
- اشاره 164
- بررسی روایات و جمع بین آنها: 165
- اشکال بر مرحوم شهید ثانی: 165
- تساقط یا ترجیح؟ 167
- موافقت با احتیاط 168
- رفع تعارض و توجیه این دو روایت 169
- خلاصۀ درس این جلسه: 171
- 1 - مناقشه استاد - مد ظله - بر نسبت اتفاق علما به کشف اللثام توسط صاحب جواهر. 171
- اشاره 171
- 2 - بررسی اقوال فقهاء 172
- 3 - مناقشه استاد - مد ظله - در تمامیت اجماع 174
- 1) مروری بر روایات دالّ بر اعتبار یک شبانه روز: 179
- خلاصۀ درس: 179
- اشاره 179
- مرحله اول: اعتبار روایت زیاد بن سوقه 186
- دلیل نشر حرمت در رضاع یک شبانه روز موثقۀ زیاد بن سوقه است 186
- خلاصۀ درس این جلسه: 186
- اشاره 186
- اشاره 186
- مرحله دوم: بررسی معارضات روایت زیاد بن سوقه 187
- نکته حدیثی: 187
- جمع بین صحیحه علاء و موثقه زیاد بن سوقه 187
- روایت اول: صحیحه علاء بن رزین 187
- اشاره 187
- سند روایت: 187
- روایت دوم: صحیحه زراره 188
- بحث سندی: 189
- روایت سوم: روایت مجلسی 190
- راه اول تصحیح سند: 190
- بررسی سند روایت: 190
- از دو راه ممکن است حکم به صحت طریق کرد: 190
- راه دوم تصحیح سند: 191
- راه سوم تصحیح سند: 191
- اشکال خلاف اجماع بودن روایات معارض 192
- اشاره 192
- بررسی کلام صاحب حدائق (آیا روایات سنه و سنتین خلاف اجماع است؟) 193
- اشکال کبروی در خلاف اجماع بودن روایات معارض 195
- اشاره 195
- نقد توجیه شیخ طوسی رحمه الله و پاسخ آن 196
- خلاصۀ درس این جلسه: 198
- الف) رفع اشکالات صاحب حدائق (رحمه الله) از کلام صاحب مدارک (رحمه الله) 198
- اشاره 198
- اشاره 201
- ب) اشکال مرحوم نراقی به دلالت موثقه زیاد بن سوقه 201
- 1) پاسخ استاد مد ظله از اشکال مرحوم نراقی 202
- ج) نتیجه گیری نهایی در اصل بحث (اعتبار زمان یک شبانه روز در نشر حرمت) 203
- د) آیا تلفیق زمان کفایت می کند؟ 205
- کلام مرحوم نراقی و نقد استاد مد ظله: 208
- خلاصۀ درس این جلسه: 208
- اشاره 208
- متن شرایع: 210
- قیود سه گانه رضعات 210
- تفسیر کمال الرضعه 211
- معیار در کامل یا ناقص بودن رضعه 213
- اشاره 214
- کامل بودن رضعات از جمله اموری است که در نشر حرمت معتبر است. 214
- الف) بررسی کلمات فقهاء: 214
- خلاصۀ درس این جلسه: 214
- ب) بررسی دلیل اعتبار کمال در تعداد رضعه محرّم: 215
- دلیل اول: تبادر عرفی 215
- ج) معنای رضعه کامل: 216
- د) آیا شرطِ «کمال الرضعه» اختصاص به تقدیر عددی رضاع دارد یا اعم از عددی و زمانی است؟ 216
- 2) روایت فضیل بن یسار: 217
- 1) روایت فقه رضوی: 217
- ه) دلیل دوم: روایات مسئله: 217
- 3 و 4) روایت ابن ابی یعفور و مرسله ابن ابی عمیر: 218
- بررسی دلالت روایت اول: 219
- ز) بیان صاحب مستند در اعتبار رضاع کامل در تقدیر زمانی: 220
- اشاره 220
- و) اشکال مرحوم نراقی به استدلال به این دو روایت و جواب استاد مد ظلّه 220
- مناقشه استاد مد ظله: 221
تستأجر او خادم تشتری او ما کان مثل ذلک موقوفا علیه»(1)
در فقیه نیز مثل همین تعبیر آمده است2 و در معانی الاخبار عبارت این است «ابی رحمه الله قال: حدثنا احمد بن ادریس عن محمد بن احمد عن احمد بن هلال عن ابن سنان عن حریز عن الفضیل بن یسار عن ابی عبد الله علیه السلام قال: لا یحرم... (و ذکر مثل ما فی التهذیب الّا انه اسقط قوله - أمّ تربّی -)3
2) بحث سندی و وثاقت «محمد بن سنان»
یک جهت بحث در روایت فضیل بن یسار بررسی سند آن است که به خاطر واقع شدن «محمد بن سنان» در طریق او محل اشکال واقع گردیده است. مشهور قائل هستند که «محمد بن سنان» ثقه نیست و جزء غلات می باشد. و لیکن ما در مباحث سابقه دربارۀ او بحث کرده ایم و بر خلاف مشهور و وفاقاً لشیخ المفید فی بعض کلماته و العلامه فی المختلف قائل به وثاقت او هستیم، منشأ تضعیف ابن سنان به عقیدۀ ما مطلبی است که در ترجمۀ او بدین صورت ذکر شده است «یتبع المعضلات» یعنی او یک سری از روایاتی که قابل هضم برای افهام عموم مردم نبوده است را دنبال می کرده، در جوامع حدیثی نیز بابی در همین مورد آمده است که از نقل چنین اموری نهی شده است اگر چه روایات صحیحی باشد، محمد بن سنان نیز از این دست روایات را بسیار دنبال می کرده و طبعاً با انکار شدید مردم و علماء مواجه شده است و عده ای او را به غلوّ نسبت داده اند و از طرفی غلات نیز از موقعیت او سوء استفاده نموده و طایفه ای از روایات جعلی و غیر واقعی خود را به او نسبت داده اند و البته این امر طبیعی است که گاهی شخصی که در امری خاص دارای ویژگی ممتازی است بسیار از امور غیر واقعی نظیر آن را به او نسبت می دهند
1- (1 و 2 و 3 ) - التهذیب 324/7 و من لا یحضره الفقیه 307/3 و جامع احادیث الشیعه ابواب ما یحرم بالنسب و الرضاع باب 5 ح 21