- متن شرایع: 1
- 1381/10/28 شنبه درس شماره (494) کتاب النکاح/سال پنجم 1
- خلاصه درس این جلسه: 1
- اشاره 1
- بحث در رضاع و شروط آن 1
- اثبات محرّم بودن رضاع فی الجمله 1
- شرط اول تحریم: ناشی بودن شیر از نکاح 2
- معنای کلمه نکاح در عبارت شرایع 2
- حکم مسئله درّ لبن 6
- اشاره 8
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 8
- الف) آیا خوردن شیر حیوان یا شیر زن در فرض عدم مباشرت باعث نشر حرمت می شود؟ 8
- 1) بررسی اقوال مسئله: 9
- روایت دوم: روایت یونس بن یعقوب 11
- روایت اول: صحیحۀ برید العجلی 11
- اشاره 11
- 2) بررسی روایات مسئله: 11
- ج) آیا خوردن از شیر ولد زنا باعث نشر حرمت می شود؟ 12
- روایت سوم: روایت عبد الله بن سنان 12
- اشاره 14
- حکم نشر حرمت به وسیلۀ زنا 14
- اشاره 14
- خلاصه درس این جلسه: 14
- نظر علامه در کتب دیگرش: 15
- آیا ولد الزنا، شرعاً ولد حساب نمی شود؟ 16
- روایت دائم الاسلام: 16
- روایت عبد الله بن سنان: 16
- توجیه استاد مد ظلّه: 18
- اشاره 19
- 1) استدلال به صحیحۀ عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به لبن زنا 19
- خلاصۀ درس این جلسه: 19
- 2) ایراد صاحب ریاض بر این استدلال 19
- 4) معنای لبن الفحل در سؤال سائل چیست؟ 20
- 3) توضیح کلام صاحب ریاض 20
- 5) احتمال مختار در توجیه سؤال سائل 21
- 6) تمسک به عمومات و اطلاقات ادلۀ رضاع در باب زنا و نقد آن 22
- 7) ادّعای انصراف مطلق از فرد نادر و نقد آن 23
- 8) وطی به شبهه آیا موجب نشر حرمت است یا نه؟ 24
- 9) دلیل تردید صاحب مدارک و کلام صاحب ریاض 24
- 10) نقد کلام مدارک و ریاض 25
- 11) توجیهی برای فتوای صاحب ریاض به حرمت 26
- اشاره 28
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 28
- الف) بررسی و نقد کلام صاحب ریاض در مورد شیر ولد شبهه و الحاق آن به رضاع مُحرِّم. 28
- ب) دلالت صحیحه عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به واسطه شیر زنا و عدم دلالت آن نسبت به شیر شبهه 31
- ج) نظر استاد مد ظله در مورد نشر حرمت به واسطه شیر وطی شبهه 32
- د) بررسی کفایت یا عدم کفایت شیر حمل در نشر حرمت 33
- متن الشرائع: 34
- اشاره 34
- خلاصه این درس: 34
- نظر استاد در مورد اجماع و نقل کلمات: 35
- دنبالۀ عبارت شیخ رحمه الله 37
- دنبالۀ عبارت: 37
- اشکال استاد مد ظلّه به جریان استصحاب: 38
- خلاصۀ درس این جلسه: 39
- الف) عدم تمامیت استصحاب برای اثبات انتساب شیر به حمل اول 39
- اشاره 39
- ب) اگر شیر، اثر هر دو حمل باشد موجب نشر حرمت می شود؟ 40
- اشاره 41
- 1) کلام صاحب جواهر رحمه الله 41
- ج) اعتبار کمیّت برای نشر حرمت 41
- 2) نقد کلام صاحب جواهر 42
- 3) بررسی مسئله کمیت از جهت روایات 43
- 1 - مکاتبۀ علی بن مهزیار که صحیحه نیز می باشد: 44
- 3 - روایت سوم: «محمد بن احمد بن یحیی عن احمد بن محمد 45
- 2 - روایت دوم: «محمد بن احمد بن یحیی (صاحب نوادر الحکمه) 45
- 4 - روایت چهارم مرسله ابن ابی عمیر است 46
- اشاره 47
- خلاصۀ درس این جلسه: 47
- اشاره 47
- توجیه صاحب وسائل رحمه الله 47
- مختار استاد مد ظله: 48
- نقد استاد مد ظله: 48
- توجیه استاد برای حمل شیخ بر تقیّه 49
- الف) انبات لحم و اشتداد عظم در اثر خوردن شیر. 51
- اشاره 51
- ب) یک شبانه روز کامل، 51
- ج) پانزده رضعه و یا ده رضعه - 51
- اشاره 52
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- تحدید رضاع محرّم و اشاره به اقوال در مسئله 52
- روایات تحدید به إنبات لحم و دم 53
- ب) صحیحۀ حماد بن عثمان 53
- د) محمد بن یحیی عن أحمد بن فضّال 53
- ج) صحیحۀ محمد بن مسلم 53
- اشاره 53
- الف) صحیحۀ عبید بن زراره 53
- ز) مرسلۀ ابن ابی عمیر: 54
- توضیح سندی: 54
- و) صحیحۀ ابن ابی یعفور 54
- ه) عن ابن فضال عن علی بن عتبه عن عبید بن زراره 54
- توضیح سندی: 54
- روایات تحدید به إنبات لحم و اشتداد عظم 55
- توضیح متنی: 55
- ب) صحیحۀ علی بن رئاب 55
- توضیح سندی: 55
- اشاره 55
- ج) محمد بن احمد بن یحیی عن هارون بن مسلم 55
- الف) محمد بن یعقوب عن الحسین بن محمد 55
- ه) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- توضیح: 56
- توضیح سندی: 56
- د) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- توضیح سندی: 56
- توضیح: 57
- و) فقه الرضا: 57
- جمع بین روایات و ادّعای تلازم دو عنوان از طرف برخی از فقهاء 57
- ز) نبوی: 57
- ادّعای عدم تلازم و توجیه عطف با واو بر اساس آن 59
- اشاره 62
- الف) ادامه بحث در جمع بین روایات وارد شده در تعیین «اثر» ( انبات لحم و اشتداد عظم) 62
- 1) ذکر توجیهی برای کلام مرحوم شهید اول و پاسخ به آن 62
- اشاره 62
- خلاصۀ درس این جلسه: 62
- ملاحظه: 64
- بحث در این است که آیا کدام یک از آثار رضاع موجب انتشار حرمت می گردد؟ 66
- 1) طرح دو سؤال از کلام ایشان: 66
- اشاره 66
- الف) بررسی کلام صاحب مدارک در نهایه المرام: 66
- اشاره 66
- خلاصۀ درس این جلسه: 66
- 2) توجیه کلام نهایه المرام توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال اول: 67
- 3) توجیه استظهار صاحب مدارک توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال دوم 67
- 4) اشکال استاد مد ظله به استعمال اوْ در متلازمین: 68
- 5) اشکال استاد مد ظله به توجیه خودشان نسبت به استظهار نهایه المرام 69
- ب) جمع روایات بنا بر پذیرش تلازم بین دو عنوان: 70
- اشاره 71
- 2 - اشکال استاد مد ظله به کلام صاحب جواهر: 71
- ج) جمع روایات بنا بر آنکه تلازم بین دو عنوان را نپذیریم: 71
- 1) جمع روایات از نظر صاحب جواهر در صورت شک نسبت به تلازم: 71
- 4) جمع صاحب جواهر با توضیح استاد مد ظله: 72
- 3) جمع روایات بنا بر فرض احراز عدم تلازم بین دو عنوان: 72
- 5) نظر استاد مد ظله: 73
- 1) یادآوری و ذکر دو تصور در جمع بین روایات 74
- اشاره 74
- الف تکمله ای بر جمع میان روایات دال بر اعتبار اثر 74
- خلاصۀ درس این جلسه: 74
- 3) مناقشۀ استاد مد ظله بر تصور مذکور 75
- 2) بیان تصور سوم در مقام 75
- 1) بیان تصورات محتمله در مقام 76
- ب) جمع میان ملاکات سه گانه (اثر، عدد، زمان) 76
- اشاره 76
- کیفیت جمع بین روایات انبات و روایات انبات و اشتداد 80
- اشاره 80
- خلاصۀ درس این جلسه: 80
- اشاره 81
- نقد احتمال سوم: 81
- احتمال جمع سوم و نقد آن 81
- مختار استاد مد ظله در جمع بین روایات 82
- اشاره 83
- تحدیدات ثلاثه در رضاع مُحرِّم 83
- اشاره 84
- احتمالات متصوره در مقام ثبوت 84
- تصویر دوم: اینکه أثر اصالت داشته باشد و دو عنوان دیگر طریق و معرّف باشد 84
- تصویر اول: أحد التحدیدات الثلاثه موجب نشر حرمت است هر کدام زودتر حاصل شد موجب نشر حرمت می شود 84
- تصویر سوم: عکس تصویر دوم است 85
- تصویر چهارم: اینکه مجموع الأمور معتبر باشد 85
- اقوال در مسئله 85
- اشاره 88
- 1) کلام مرحوم صاحب جواهر دربارۀ علت ثبوتی نشر حرمت 88
- خلاصۀ درس این جلسه: 88
- الف) بررسی علت ثبوتی نشر حرمت 88
- 2) نقد کلام مرحوم صاحب جواهر توسط استاد مد ظله 90
- ب روایات مختلف در مسئله 92
- ج) مختار استاد مد ظله 94
- الف: بررسی عددی که در انتشار حرمت معتبر است. 97
- خلاصۀ درس: 97
- اشاره 97
- اشاره 99
- 1 - نقل کلام جواهر: 99
- ب: رفع ابهام از کلام صاحب جواهر و بیان اشکالات و سهو در آن 99
- خلاصۀ درس این جلسه: 105
- اشاره 105
- کلام علامه در تذکره: 105
- شهرت متأخرین بر اعتبار پانزده: 106
- اشاره 108
- جمع بین این دو دسته روایات نافی و مثبت: 108
- ب) وجه دوم در تقریب کفایت ده رضعه، این است که ابتداءً به روایتی که شاهد جمع بین آن دو دسته روایات متعارضه می باشد. 111
- گفته شد برای تقریب قول به کفایت ده رضعه چند وجه است: 111
- خلاصۀ درس این جلسه: 111
- الف) یکی اینکه قائل به انقلاب نسبت شویم 111
- اشاره 111
- د) بنابراین فرض که روایت عبید بن زراره را جزء ادلّه عشره ندانیم که ما نمی دانیم 112
- ج) راه دیگر برای تقریب قول به کفایت ده رضعه رجوع به مرجحات باب تعارض می باشد 112
- روایت عبید بن زراره: 113
- اشاره 114
- روایت مسعده بن زیاد عبدی: 114
- روایت مسعده بن صدقه: 114
- بحث سندی: 115
- روایت عمر بن یزید: 115
- مرجّحیت سنّت؟: 118
- اشاره 118
- خلاصۀ درس این جلسه: 118
- اشاره 119
- ثمره وجود اطلاق در مقام: 119
- روایت اول روایت برید عجلی 120
- روایت دوم روایت عبد الله بن سنان است: 121
- آیا اطلاق مقامی مرجح عند التعارض می باشد؟ 121
- نکته ای راجع به روایت مسعده: 122
- 1) روایت فضیل بن یسار 124
- الف) بررسی روایات وارده در تحدید عدد معتبر در رضاع 124
- اشاره 124
- خلاصۀ درس این جلسه: 124
- 2) بحث سندی و وثاقت «محمد بن سنان» 125
- ب) بحثی مبسوط دربارۀ کلمه «المجبوره» و اختلاف نسخ در این زمینه 126
- اشاره 126
- 2) نقد استاد مد ظله 127
- 1) کلام مرحوم آقای خویی 127
- 3) ترجیح نسخۀ «المجبوره» (با جیم) 128
- 4) ذکر احتمالات دیگر در نسخۀ کلمه «المجبوره» 130
- ج) جمع بندی نهایی در مورد متن روایت فضیل بن یسار 131
- اشاره 132
- اشاره 132
- خلاصۀ درس این جلسه: 132
- مستند قائلین به کفایت ده رضعه: 132
- کلام مجلسی اول: 134
- اشاره 134
- کلامی از میرداماد رحمه الله: 136
- خلاصۀ درس این جلسه: 138
- آیا واقعاً در دوران بین زیاده و نقیصه، اصاله عدم زیاده جاری است 138
- اشاره 138
- اشاره 138
- قول آقای خویی مبنی بر تعدّد واقعه: 142
- اشاره 142
- نقد استاد بر کلام مرحوم آقای خویی: 143
- اشاره 145
- خلاصۀ درس این جلسه: 145
- بحث کبروی ترجیح روایت اضبط: 146
- نقد کلام مرحوم آقای خویی توسط استاد مد ظلّه: 146
- دلیل سابق استاد بر تعدّی از مرجحات منصوصه: 147
- اشاره 148
- ایراد استاد مد ظلّه به بیان خود: 148
- ایراد دوّم: 149
- نقد فرمایش نراقی: 150
- آیا بین روایت فضیل بن یسار و روایت زیاد بن سوقه تعارض است؟ 150
- بازگشت به حدیث فضیل: 151
- فرمایش مرحوم نراقی در مستند 153
- خلاصۀ درس این جلسه: 153
- اشاره 153
- اشاره 153
- نقد و بررسی کلام مرحوم نراقی 154
- کلام شیخ انصاری رحمه الله و اعتراض محقق خویی رحمه الله بر ایشان 155
- اشاره 155
- نقد کلام محقق خویی رحمه الله 157
- نقد قسمت دوم کلام شیخ 158
- اشاره 160
- مناقشۀ مرحوم آقای خویی در کلام شیخ انصاری 160
- نقد کلام محقق خویی قدس سرّه 160
- خلاصۀ درس: 163
- نقد مختار مرحوم شیخ (رحمه الله) 163
- اشاره 163
- بیان مختار شیخ انصاری: 163
- اشاره 163
- اشاره 164
- تذکر یک نکته در کلام شهید ثانی 164
- بررسی روایات و جمع بین آنها: 165
- اشکال بر مرحوم شهید ثانی: 165
- تساقط یا ترجیح؟ 167
- موافقت با احتیاط 168
- رفع تعارض و توجیه این دو روایت 169
- اشاره 171
- 1 - مناقشه استاد - مد ظله - بر نسبت اتفاق علما به کشف اللثام توسط صاحب جواهر. 171
- خلاصۀ درس این جلسه: 171
- 2 - بررسی اقوال فقهاء 172
- 3 - مناقشه استاد - مد ظله - در تمامیت اجماع 174
- اشاره 179
- 1) مروری بر روایات دالّ بر اعتبار یک شبانه روز: 179
- خلاصۀ درس: 179
- خلاصۀ درس این جلسه: 186
- اشاره 186
- مرحله اول: اعتبار روایت زیاد بن سوقه 186
- اشاره 186
- دلیل نشر حرمت در رضاع یک شبانه روز موثقۀ زیاد بن سوقه است 186
- نکته حدیثی: 187
- روایت اول: صحیحه علاء بن رزین 187
- اشاره 187
- سند روایت: 187
- مرحله دوم: بررسی معارضات روایت زیاد بن سوقه 187
- جمع بین صحیحه علاء و موثقه زیاد بن سوقه 187
- روایت دوم: صحیحه زراره 188
- بحث سندی: 189
- بررسی سند روایت: 190
- راه اول تصحیح سند: 190
- از دو راه ممکن است حکم به صحت طریق کرد: 190
- روایت سوم: روایت مجلسی 190
- راه سوم تصحیح سند: 191
- راه دوم تصحیح سند: 191
- اشکال خلاف اجماع بودن روایات معارض 192
- اشاره 192
- بررسی کلام صاحب حدائق (آیا روایات سنه و سنتین خلاف اجماع است؟) 193
- اشکال کبروی در خلاف اجماع بودن روایات معارض 195
- اشاره 195
- نقد توجیه شیخ طوسی رحمه الله و پاسخ آن 196
- اشاره 198
- خلاصۀ درس این جلسه: 198
- الف) رفع اشکالات صاحب حدائق (رحمه الله) از کلام صاحب مدارک (رحمه الله) 198
- اشاره 201
- ب) اشکال مرحوم نراقی به دلالت موثقه زیاد بن سوقه 201
- 1) پاسخ استاد مد ظله از اشکال مرحوم نراقی 202
- ج) نتیجه گیری نهایی در اصل بحث (اعتبار زمان یک شبانه روز در نشر حرمت) 203
- د) آیا تلفیق زمان کفایت می کند؟ 205
- کلام مرحوم نراقی و نقد استاد مد ظله: 208
- خلاصۀ درس این جلسه: 208
- اشاره 208
- متن شرایع: 210
- قیود سه گانه رضعات 210
- تفسیر کمال الرضعه 211
- معیار در کامل یا ناقص بودن رضعه 213
- کامل بودن رضعات از جمله اموری است که در نشر حرمت معتبر است. 214
- خلاصۀ درس این جلسه: 214
- اشاره 214
- الف) بررسی کلمات فقهاء: 214
- دلیل اول: تبادر عرفی 215
- ب) بررسی دلیل اعتبار کمال در تعداد رضعه محرّم: 215
- د) آیا شرطِ «کمال الرضعه» اختصاص به تقدیر عددی رضاع دارد یا اعم از عددی و زمانی است؟ 216
- ج) معنای رضعه کامل: 216
- 2) روایت فضیل بن یسار: 217
- 1) روایت فقه رضوی: 217
- ه) دلیل دوم: روایات مسئله: 217
- 3 و 4) روایت ابن ابی یعفور و مرسله ابن ابی عمیر: 218
- بررسی دلالت روایت اول: 219
- و) اشکال مرحوم نراقی به استدلال به این دو روایت و جواب استاد مد ظلّه 220
- ز) بیان صاحب مستند در اعتبار رضاع کامل در تقدیر زمانی: 220
- اشاره 220
- مناقشه استاد مد ظله: 221
1381/11/1 سه شنبه درس شمارۀ (497) کتاب النکاح/سال پنجم
اشاره
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
خلاصۀ درس این جلسه:
در این جلسه ابتدا به مسئله عدم نشر حرمت از لبن زنا، پرداخته، روایت عبد الله بن سنان را تفسیر و آراء فقهاء را در این باب یادآور گردیده، سپس به مسئله نشر یا عدم نشر حرمت به واسطه وطی به شبهه خواهیم پرداخت و نهایتاً نظریات صاحب ریاض را طرح و نقد خواهیم نمود.
***
1) استدلال به صحیحۀ عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به لبن زنا
موضوع کلام، عدم نشر حرمت به واسطۀ شیری که از زنا حاصل می شود بود بر این مطلب به صحیحۀ عبد الله بن سنان استدلال شده که لبن الفحل را به «ما ارضعت امرأتک من لبنک و لبن ولدک ولد امرأه اخری فهو حرام»(1) تفسیر کرده است و این تفسیر با زنا سازگار نیست زیرا بر «زانیه» امرأتک صدق نمی کند. به این استدلال در مستند نراقی و جواهر و ریاض(2) اشاره شده است.
2) ایراد صاحب ریاض بر این استدلال
صاحب ریاض بر این استدلال دو اشکال کرده است
اشکال اول: اینکه این تفسیر مبنی بر غالب است و قیودی که وارد مورد غالب باشد دلالت بر احترازیّت نمی کند.
1- (1) - الوسائل 389:20 باب 6 من أبواب ما یحرم بالرضا حدیث 4 تذکر: نظیر صحیحۀ عبد الله بن سنان صحیحۀ عجلی است المصدر: حدیث 1 من الباب
2- (2) - مستند الشیعه 231/16 جواهر الکلام 264/29 ریاض المسائل 133/10