- خلاصه درس این جلسه: 1
- متن شرایع: 1
- بحث در رضاع و شروط آن 1
- اشاره 1
- اثبات محرّم بودن رضاع فی الجمله 1
- 1381/10/28 شنبه درس شماره (494) کتاب النکاح/سال پنجم 1
- شرط اول تحریم: ناشی بودن شیر از نکاح 2
- معنای کلمه نکاح در عبارت شرایع 2
- حکم مسئله درّ لبن 6
- اشاره 8
- الف) آیا خوردن شیر حیوان یا شیر زن در فرض عدم مباشرت باعث نشر حرمت می شود؟ 8
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 8
- 1) بررسی اقوال مسئله: 9
- روایت اول: صحیحۀ برید العجلی 11
- اشاره 11
- 2) بررسی روایات مسئله: 11
- روایت دوم: روایت یونس بن یعقوب 11
- روایت سوم: روایت عبد الله بن سنان 12
- ج) آیا خوردن از شیر ولد زنا باعث نشر حرمت می شود؟ 12
- حکم نشر حرمت به وسیلۀ زنا 14
- اشاره 14
- اشاره 14
- خلاصه درس این جلسه: 14
- نظر علامه در کتب دیگرش: 15
- آیا ولد الزنا، شرعاً ولد حساب نمی شود؟ 16
- روایت عبد الله بن سنان: 16
- روایت دائم الاسلام: 16
- توجیه استاد مد ظلّه: 18
- 2) ایراد صاحب ریاض بر این استدلال 19
- 1) استدلال به صحیحۀ عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به لبن زنا 19
- اشاره 19
- خلاصۀ درس این جلسه: 19
- 3) توضیح کلام صاحب ریاض 20
- 4) معنای لبن الفحل در سؤال سائل چیست؟ 20
- 5) احتمال مختار در توجیه سؤال سائل 21
- 6) تمسک به عمومات و اطلاقات ادلۀ رضاع در باب زنا و نقد آن 22
- 7) ادّعای انصراف مطلق از فرد نادر و نقد آن 23
- 8) وطی به شبهه آیا موجب نشر حرمت است یا نه؟ 24
- 9) دلیل تردید صاحب مدارک و کلام صاحب ریاض 24
- 10) نقد کلام مدارک و ریاض 25
- 11) توجیهی برای فتوای صاحب ریاض به حرمت 26
- اشاره 28
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 28
- الف) بررسی و نقد کلام صاحب ریاض در مورد شیر ولد شبهه و الحاق آن به رضاع مُحرِّم. 28
- ب) دلالت صحیحه عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به واسطه شیر زنا و عدم دلالت آن نسبت به شیر شبهه 31
- ج) نظر استاد مد ظله در مورد نشر حرمت به واسطه شیر وطی شبهه 32
- د) بررسی کفایت یا عدم کفایت شیر حمل در نشر حرمت 33
- متن الشرائع: 34
- خلاصه این درس: 34
- اشاره 34
- نظر استاد در مورد اجماع و نقل کلمات: 35
- دنبالۀ عبارت شیخ رحمه الله 37
- دنبالۀ عبارت: 37
- اشکال استاد مد ظلّه به جریان استصحاب: 38
- خلاصۀ درس این جلسه: 39
- الف) عدم تمامیت استصحاب برای اثبات انتساب شیر به حمل اول 39
- اشاره 39
- ب) اگر شیر، اثر هر دو حمل باشد موجب نشر حرمت می شود؟ 40
- ج) اعتبار کمیّت برای نشر حرمت 41
- 1) کلام صاحب جواهر رحمه الله 41
- اشاره 41
- 2) نقد کلام صاحب جواهر 42
- 3) بررسی مسئله کمیت از جهت روایات 43
- 1 - مکاتبۀ علی بن مهزیار که صحیحه نیز می باشد: 44
- 2 - روایت دوم: «محمد بن احمد بن یحیی (صاحب نوادر الحکمه) 45
- 3 - روایت سوم: «محمد بن احمد بن یحیی عن احمد بن محمد 45
- 4 - روایت چهارم مرسله ابن ابی عمیر است 46
- اشاره 47
- اشاره 47
- خلاصۀ درس این جلسه: 47
- توجیه صاحب وسائل رحمه الله 47
- مختار استاد مد ظله: 48
- نقد استاد مد ظله: 48
- توجیه استاد برای حمل شیخ بر تقیّه 49
- ب) یک شبانه روز کامل، 51
- اشاره 51
- الف) انبات لحم و اشتداد عظم در اثر خوردن شیر. 51
- ج) پانزده رضعه و یا ده رضعه - 51
- اشاره 52
- تحدید رضاع محرّم و اشاره به اقوال در مسئله 52
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- روایات تحدید به إنبات لحم و دم 53
- الف) صحیحۀ عبید بن زراره 53
- د) محمد بن یحیی عن أحمد بن فضّال 53
- اشاره 53
- ب) صحیحۀ حماد بن عثمان 53
- ج) صحیحۀ محمد بن مسلم 53
- ز) مرسلۀ ابن ابی عمیر: 54
- ه) عن ابن فضال عن علی بن عتبه عن عبید بن زراره 54
- و) صحیحۀ ابن ابی یعفور 54
- توضیح سندی: 54
- توضیح سندی: 54
- الف) محمد بن یعقوب عن الحسین بن محمد 55
- ب) صحیحۀ علی بن رئاب 55
- روایات تحدید به إنبات لحم و اشتداد عظم 55
- توضیح سندی: 55
- ج) محمد بن احمد بن یحیی عن هارون بن مسلم 55
- توضیح متنی: 55
- اشاره 55
- توضیح: 56
- د) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- توضیح سندی: 56
- توضیح سندی: 56
- ه) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- ز) نبوی: 57
- جمع بین روایات و ادّعای تلازم دو عنوان از طرف برخی از فقهاء 57
- و) فقه الرضا: 57
- توضیح: 57
- ادّعای عدم تلازم و توجیه عطف با واو بر اساس آن 59
- خلاصۀ درس این جلسه: 62
- 1) ذکر توجیهی برای کلام مرحوم شهید اول و پاسخ به آن 62
- اشاره 62
- الف) ادامه بحث در جمع بین روایات وارد شده در تعیین «اثر» ( انبات لحم و اشتداد عظم) 62
- اشاره 62
- ملاحظه: 64
- اشاره 66
- اشاره 66
- خلاصۀ درس این جلسه: 66
- 1) طرح دو سؤال از کلام ایشان: 66
- بحث در این است که آیا کدام یک از آثار رضاع موجب انتشار حرمت می گردد؟ 66
- الف) بررسی کلام صاحب مدارک در نهایه المرام: 66
- 2) توجیه کلام نهایه المرام توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال اول: 67
- 3) توجیه استظهار صاحب مدارک توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال دوم 67
- 4) اشکال استاد مد ظله به استعمال اوْ در متلازمین: 68
- 5) اشکال استاد مد ظله به توجیه خودشان نسبت به استظهار نهایه المرام 69
- ب) جمع روایات بنا بر پذیرش تلازم بین دو عنوان: 70
- ج) جمع روایات بنا بر آنکه تلازم بین دو عنوان را نپذیریم: 71
- 2 - اشکال استاد مد ظله به کلام صاحب جواهر: 71
- اشاره 71
- 1) جمع روایات از نظر صاحب جواهر در صورت شک نسبت به تلازم: 71
- 4) جمع صاحب جواهر با توضیح استاد مد ظله: 72
- 3) جمع روایات بنا بر فرض احراز عدم تلازم بین دو عنوان: 72
- 5) نظر استاد مد ظله: 73
- 1) یادآوری و ذکر دو تصور در جمع بین روایات 74
- اشاره 74
- الف تکمله ای بر جمع میان روایات دال بر اعتبار اثر 74
- خلاصۀ درس این جلسه: 74
- 2) بیان تصور سوم در مقام 75
- 3) مناقشۀ استاد مد ظله بر تصور مذکور 75
- اشاره 76
- 1) بیان تصورات محتمله در مقام 76
- ب) جمع میان ملاکات سه گانه (اثر، عدد، زمان) 76
- کیفیت جمع بین روایات انبات و روایات انبات و اشتداد 80
- اشاره 80
- خلاصۀ درس این جلسه: 80
- نقد احتمال سوم: 81
- اشاره 81
- احتمال جمع سوم و نقد آن 81
- مختار استاد مد ظله در جمع بین روایات 82
- اشاره 83
- تحدیدات ثلاثه در رضاع مُحرِّم 83
- احتمالات متصوره در مقام ثبوت 84
- اشاره 84
- تصویر اول: أحد التحدیدات الثلاثه موجب نشر حرمت است هر کدام زودتر حاصل شد موجب نشر حرمت می شود 84
- تصویر دوم: اینکه أثر اصالت داشته باشد و دو عنوان دیگر طریق و معرّف باشد 84
- تصویر سوم: عکس تصویر دوم است 85
- اقوال در مسئله 85
- تصویر چهارم: اینکه مجموع الأمور معتبر باشد 85
- خلاصۀ درس این جلسه: 88
- الف) بررسی علت ثبوتی نشر حرمت 88
- اشاره 88
- 1) کلام مرحوم صاحب جواهر دربارۀ علت ثبوتی نشر حرمت 88
- 2) نقد کلام مرحوم صاحب جواهر توسط استاد مد ظله 90
- ب روایات مختلف در مسئله 92
- ج) مختار استاد مد ظله 94
- الف: بررسی عددی که در انتشار حرمت معتبر است. 97
- اشاره 97
- خلاصۀ درس: 97
- 1 - نقل کلام جواهر: 99
- ب: رفع ابهام از کلام صاحب جواهر و بیان اشکالات و سهو در آن 99
- اشاره 99
- اشاره 105
- کلام علامه در تذکره: 105
- خلاصۀ درس این جلسه: 105
- شهرت متأخرین بر اعتبار پانزده: 106
- اشاره 108
- جمع بین این دو دسته روایات نافی و مثبت: 108
- گفته شد برای تقریب قول به کفایت ده رضعه چند وجه است: 111
- الف) یکی اینکه قائل به انقلاب نسبت شویم 111
- ب) وجه دوم در تقریب کفایت ده رضعه، این است که ابتداءً به روایتی که شاهد جمع بین آن دو دسته روایات متعارضه می باشد. 111
- اشاره 111
- خلاصۀ درس این جلسه: 111
- د) بنابراین فرض که روایت عبید بن زراره را جزء ادلّه عشره ندانیم که ما نمی دانیم 112
- ج) راه دیگر برای تقریب قول به کفایت ده رضعه رجوع به مرجحات باب تعارض می باشد 112
- روایت عبید بن زراره: 113
- روایت مسعده بن زیاد عبدی: 114
- اشاره 114
- روایت مسعده بن صدقه: 114
- روایت عمر بن یزید: 115
- بحث سندی: 115
- مرجّحیت سنّت؟: 118
- خلاصۀ درس این جلسه: 118
- اشاره 118
- اشاره 119
- ثمره وجود اطلاق در مقام: 119
- روایت اول روایت برید عجلی 120
- روایت دوم روایت عبد الله بن سنان است: 121
- آیا اطلاق مقامی مرجح عند التعارض می باشد؟ 121
- نکته ای راجع به روایت مسعده: 122
- الف) بررسی روایات وارده در تحدید عدد معتبر در رضاع 124
- خلاصۀ درس این جلسه: 124
- 1) روایت فضیل بن یسار 124
- اشاره 124
- 2) بحث سندی و وثاقت «محمد بن سنان» 125
- اشاره 126
- ب) بحثی مبسوط دربارۀ کلمه «المجبوره» و اختلاف نسخ در این زمینه 126
- 1) کلام مرحوم آقای خویی 127
- 2) نقد استاد مد ظله 127
- 3) ترجیح نسخۀ «المجبوره» (با جیم) 128
- 4) ذکر احتمالات دیگر در نسخۀ کلمه «المجبوره» 130
- ج) جمع بندی نهایی در مورد متن روایت فضیل بن یسار 131
- اشاره 132
- مستند قائلین به کفایت ده رضعه: 132
- خلاصۀ درس این جلسه: 132
- اشاره 132
- کلام مجلسی اول: 134
- اشاره 134
- کلامی از میرداماد رحمه الله: 136
- اشاره 138
- اشاره 138
- آیا واقعاً در دوران بین زیاده و نقیصه، اصاله عدم زیاده جاری است 138
- خلاصۀ درس این جلسه: 138
- قول آقای خویی مبنی بر تعدّد واقعه: 142
- اشاره 142
- نقد استاد بر کلام مرحوم آقای خویی: 143
- خلاصۀ درس این جلسه: 145
- اشاره 145
- نقد کلام مرحوم آقای خویی توسط استاد مد ظلّه: 146
- بحث کبروی ترجیح روایت اضبط: 146
- دلیل سابق استاد بر تعدّی از مرجحات منصوصه: 147
- اشاره 148
- ایراد استاد مد ظلّه به بیان خود: 148
- ایراد دوّم: 149
- نقد فرمایش نراقی: 150
- آیا بین روایت فضیل بن یسار و روایت زیاد بن سوقه تعارض است؟ 150
- بازگشت به حدیث فضیل: 151
- خلاصۀ درس این جلسه: 153
- فرمایش مرحوم نراقی در مستند 153
- اشاره 153
- اشاره 153
- نقد و بررسی کلام مرحوم نراقی 154
- کلام شیخ انصاری رحمه الله و اعتراض محقق خویی رحمه الله بر ایشان 155
- اشاره 155
- نقد کلام محقق خویی رحمه الله 157
- نقد قسمت دوم کلام شیخ 158
- مناقشۀ مرحوم آقای خویی در کلام شیخ انصاری 160
- نقد کلام محقق خویی قدس سرّه 160
- اشاره 160
- اشاره 163
- خلاصۀ درس: 163
- نقد مختار مرحوم شیخ (رحمه الله) 163
- اشاره 163
- بیان مختار شیخ انصاری: 163
- اشاره 164
- تذکر یک نکته در کلام شهید ثانی 164
- اشکال بر مرحوم شهید ثانی: 165
- بررسی روایات و جمع بین آنها: 165
- تساقط یا ترجیح؟ 167
- موافقت با احتیاط 168
- رفع تعارض و توجیه این دو روایت 169
- خلاصۀ درس این جلسه: 171
- اشاره 171
- 1 - مناقشه استاد - مد ظله - بر نسبت اتفاق علما به کشف اللثام توسط صاحب جواهر. 171
- 2 - بررسی اقوال فقهاء 172
- 3 - مناقشه استاد - مد ظله - در تمامیت اجماع 174
- اشاره 179
- 1) مروری بر روایات دالّ بر اعتبار یک شبانه روز: 179
- خلاصۀ درس: 179
- دلیل نشر حرمت در رضاع یک شبانه روز موثقۀ زیاد بن سوقه است 186
- خلاصۀ درس این جلسه: 186
- مرحله اول: اعتبار روایت زیاد بن سوقه 186
- اشاره 186
- اشاره 186
- نکته حدیثی: 187
- روایت اول: صحیحه علاء بن رزین 187
- اشاره 187
- سند روایت: 187
- جمع بین صحیحه علاء و موثقه زیاد بن سوقه 187
- مرحله دوم: بررسی معارضات روایت زیاد بن سوقه 187
- روایت دوم: صحیحه زراره 188
- بحث سندی: 189
- روایت سوم: روایت مجلسی 190
- بررسی سند روایت: 190
- راه اول تصحیح سند: 190
- از دو راه ممکن است حکم به صحت طریق کرد: 190
- راه سوم تصحیح سند: 191
- راه دوم تصحیح سند: 191
- اشاره 192
- اشکال خلاف اجماع بودن روایات معارض 192
- بررسی کلام صاحب حدائق (آیا روایات سنه و سنتین خلاف اجماع است؟) 193
- اشکال کبروی در خلاف اجماع بودن روایات معارض 195
- اشاره 195
- نقد توجیه شیخ طوسی رحمه الله و پاسخ آن 196
- خلاصۀ درس این جلسه: 198
- اشاره 198
- الف) رفع اشکالات صاحب حدائق (رحمه الله) از کلام صاحب مدارک (رحمه الله) 198
- اشاره 201
- ب) اشکال مرحوم نراقی به دلالت موثقه زیاد بن سوقه 201
- 1) پاسخ استاد مد ظله از اشکال مرحوم نراقی 202
- ج) نتیجه گیری نهایی در اصل بحث (اعتبار زمان یک شبانه روز در نشر حرمت) 203
- د) آیا تلفیق زمان کفایت می کند؟ 205
- اشاره 208
- کلام مرحوم نراقی و نقد استاد مد ظله: 208
- خلاصۀ درس این جلسه: 208
- متن شرایع: 210
- قیود سه گانه رضعات 210
- تفسیر کمال الرضعه 211
- معیار در کامل یا ناقص بودن رضعه 213
- کامل بودن رضعات از جمله اموری است که در نشر حرمت معتبر است. 214
- خلاصۀ درس این جلسه: 214
- اشاره 214
- الف) بررسی کلمات فقهاء: 214
- ب) بررسی دلیل اعتبار کمال در تعداد رضعه محرّم: 215
- دلیل اول: تبادر عرفی 215
- د) آیا شرطِ «کمال الرضعه» اختصاص به تقدیر عددی رضاع دارد یا اعم از عددی و زمانی است؟ 216
- ج) معنای رضعه کامل: 216
- 2) روایت فضیل بن یسار: 217
- 1) روایت فقه رضوی: 217
- ه) دلیل دوم: روایات مسئله: 217
- 3 و 4) روایت ابن ابی یعفور و مرسله ابن ابی عمیر: 218
- بررسی دلالت روایت اول: 219
- اشاره 220
- ز) بیان صاحب مستند در اعتبار رضاع کامل در تقدیر زمانی: 220
- و) اشکال مرحوم نراقی به استدلال به این دو روایت و جواب استاد مد ظلّه 220
- مناقشه استاد مد ظله: 221
معتبر باشد و در باب عدد نیز ما قائل به پانزده مرتبه شدیم.
در پایان این بحث اشاره به نکته ای کوتاه، مفید است و آن اینکه بعضی مثل مرحوم نراقی بنابراین که روایات دال بر اعتبار یک سال یا دو سال را معارض با روایات دیگر قرار بدهیم با تمسک به عموم کتاب و عموم ادله نشر حرمت به واسطه رضاع اخبار داله بر نشر حرمت به واسطه یوم و لیله و... را بر اخبار داله بر یک سال یا دو سال ترجیح داده اند.
به نظر ما مرجح قرار دادن عموم کتاب تمام نیست، زیرا؛
اولاً: از نظر عرفی اگر بگویند زنی که به واسطه رضاع مادر انسان شده است بر وی حرام است. این معنایش این نیست که مطلق رضاع کفایت می کند بلکه این معنایش آن است که فرضی که با تحقق شرایط معتبر در باب رضاع مادر شده است.
مثلاً اگر بگویند فلان شخص بر اثر خوردن دارو فوت کرده است معنایش این نیست که مطلق دارو موجب فوت می شود بلکه اشاره به داروی خاصی دارد لذا نمی توان گفت عام کتابی در مقام بیان بوده است.
و ثانیاً: اگر بر فرض، ابتداءً به نظر بیاید که در مقام بیان است ولی با وجود کثرت روایاتی که در سنت حدود و شرایطی برای رضاع محرم ذکر کرده است می فهمیم که عام کتاب در مقام بیان نشر حرمت به واسطه مطلق رضاع نبوده است.
د) آیا تلفیق زمان کفایت می کند؟
در بحث زمان یکی از مباحثی که باقی مانده است و در آخر این فصل از بحث سزاوار است که به آن بپردازیم این مسئله است که آیا مراد از یوم و لیله (یک شبانه روز) مقدار آن که عبارت از 24 ساعت است می باشد، که در نتیجه تلفیق زمانی جایز باشد مثل اینکه مبدأ رضاع از ساعت 10 صبح امروز باشد و منتهای آن 10 صبح فردا باشد که در حقیقت چند ساعتی از صبح فردا (از طلوع آفتاب تا ساعت 10 صبح) نیز جزء یک شبانه روز قرار گرفته باشد، یا اینکه مراد از یوم و لیله معنای