- خلاصه درس این جلسه: 1
- اشاره 1
- بحث در رضاع و شروط آن 1
- متن شرایع: 1
- اثبات محرّم بودن رضاع فی الجمله 1
- 1381/10/28 شنبه درس شماره (494) کتاب النکاح/سال پنجم 1
- معنای کلمه نکاح در عبارت شرایع 2
- شرط اول تحریم: ناشی بودن شیر از نکاح 2
- حکم مسئله درّ لبن 6
- اشاره 8
- الف) آیا خوردن شیر حیوان یا شیر زن در فرض عدم مباشرت باعث نشر حرمت می شود؟ 8
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 8
- 1) بررسی اقوال مسئله: 9
- روایت اول: صحیحۀ برید العجلی 11
- 2) بررسی روایات مسئله: 11
- اشاره 11
- روایت دوم: روایت یونس بن یعقوب 11
- روایت سوم: روایت عبد الله بن سنان 12
- ج) آیا خوردن از شیر ولد زنا باعث نشر حرمت می شود؟ 12
- حکم نشر حرمت به وسیلۀ زنا 14
- اشاره 14
- اشاره 14
- خلاصه درس این جلسه: 14
- نظر علامه در کتب دیگرش: 15
- روایت عبد الله بن سنان: 16
- آیا ولد الزنا، شرعاً ولد حساب نمی شود؟ 16
- روایت دائم الاسلام: 16
- توجیه استاد مد ظلّه: 18
- 1) استدلال به صحیحۀ عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به لبن زنا 19
- 2) ایراد صاحب ریاض بر این استدلال 19
- اشاره 19
- خلاصۀ درس این جلسه: 19
- 3) توضیح کلام صاحب ریاض 20
- 4) معنای لبن الفحل در سؤال سائل چیست؟ 20
- 5) احتمال مختار در توجیه سؤال سائل 21
- 6) تمسک به عمومات و اطلاقات ادلۀ رضاع در باب زنا و نقد آن 22
- 7) ادّعای انصراف مطلق از فرد نادر و نقد آن 23
- 8) وطی به شبهه آیا موجب نشر حرمت است یا نه؟ 24
- 9) دلیل تردید صاحب مدارک و کلام صاحب ریاض 24
- 10) نقد کلام مدارک و ریاض 25
- 11) توجیهی برای فتوای صاحب ریاض به حرمت 26
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 28
- اشاره 28
- الف) بررسی و نقد کلام صاحب ریاض در مورد شیر ولد شبهه و الحاق آن به رضاع مُحرِّم. 28
- ب) دلالت صحیحه عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به واسطه شیر زنا و عدم دلالت آن نسبت به شیر شبهه 31
- ج) نظر استاد مد ظله در مورد نشر حرمت به واسطه شیر وطی شبهه 32
- د) بررسی کفایت یا عدم کفایت شیر حمل در نشر حرمت 33
- متن الشرائع: 34
- خلاصه این درس: 34
- اشاره 34
- نظر استاد در مورد اجماع و نقل کلمات: 35
- دنبالۀ عبارت: 37
- دنبالۀ عبارت شیخ رحمه الله 37
- اشکال استاد مد ظلّه به جریان استصحاب: 38
- الف) عدم تمامیت استصحاب برای اثبات انتساب شیر به حمل اول 39
- خلاصۀ درس این جلسه: 39
- اشاره 39
- ب) اگر شیر، اثر هر دو حمل باشد موجب نشر حرمت می شود؟ 40
- ج) اعتبار کمیّت برای نشر حرمت 41
- اشاره 41
- 1) کلام صاحب جواهر رحمه الله 41
- 2) نقد کلام صاحب جواهر 42
- 3) بررسی مسئله کمیت از جهت روایات 43
- 1 - مکاتبۀ علی بن مهزیار که صحیحه نیز می باشد: 44
- 2 - روایت دوم: «محمد بن احمد بن یحیی (صاحب نوادر الحکمه) 45
- 3 - روایت سوم: «محمد بن احمد بن یحیی عن احمد بن محمد 45
- 4 - روایت چهارم مرسله ابن ابی عمیر است 46
- اشاره 47
- اشاره 47
- خلاصۀ درس این جلسه: 47
- توجیه صاحب وسائل رحمه الله 47
- مختار استاد مد ظله: 48
- نقد استاد مد ظله: 48
- توجیه استاد برای حمل شیخ بر تقیّه 49
- الف) انبات لحم و اشتداد عظم در اثر خوردن شیر. 51
- ب) یک شبانه روز کامل، 51
- اشاره 51
- ج) پانزده رضعه و یا ده رضعه - 51
- اشاره 52
- تحدید رضاع محرّم و اشاره به اقوال در مسئله 52
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- الف) صحیحۀ عبید بن زراره 53
- روایات تحدید به إنبات لحم و دم 53
- ب) صحیحۀ حماد بن عثمان 53
- ج) صحیحۀ محمد بن مسلم 53
- د) محمد بن یحیی عن أحمد بن فضّال 53
- اشاره 53
- ه) عن ابن فضال عن علی بن عتبه عن عبید بن زراره 54
- و) صحیحۀ ابن ابی یعفور 54
- ز) مرسلۀ ابن ابی عمیر: 54
- توضیح سندی: 54
- توضیح سندی: 54
- الف) محمد بن یعقوب عن الحسین بن محمد 55
- روایات تحدید به إنبات لحم و اشتداد عظم 55
- توضیح متنی: 55
- اشاره 55
- ب) صحیحۀ علی بن رئاب 55
- توضیح سندی: 55
- ج) محمد بن احمد بن یحیی عن هارون بن مسلم 55
- توضیح سندی: 56
- توضیح: 56
- د) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- ه) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- توضیح سندی: 56
- جمع بین روایات و ادّعای تلازم دو عنوان از طرف برخی از فقهاء 57
- و) فقه الرضا: 57
- توضیح: 57
- ز) نبوی: 57
- ادّعای عدم تلازم و توجیه عطف با واو بر اساس آن 59
- اشاره 62
- خلاصۀ درس این جلسه: 62
- 1) ذکر توجیهی برای کلام مرحوم شهید اول و پاسخ به آن 62
- اشاره 62
- الف) ادامه بحث در جمع بین روایات وارد شده در تعیین «اثر» ( انبات لحم و اشتداد عظم) 62
- ملاحظه: 64
- اشاره 66
- خلاصۀ درس این جلسه: 66
- بحث در این است که آیا کدام یک از آثار رضاع موجب انتشار حرمت می گردد؟ 66
- اشاره 66
- 1) طرح دو سؤال از کلام ایشان: 66
- الف) بررسی کلام صاحب مدارک در نهایه المرام: 66
- 2) توجیه کلام نهایه المرام توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال اول: 67
- 3) توجیه استظهار صاحب مدارک توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال دوم 67
- 4) اشکال استاد مد ظله به استعمال اوْ در متلازمین: 68
- 5) اشکال استاد مد ظله به توجیه خودشان نسبت به استظهار نهایه المرام 69
- ب) جمع روایات بنا بر پذیرش تلازم بین دو عنوان: 70
- ج) جمع روایات بنا بر آنکه تلازم بین دو عنوان را نپذیریم: 71
- اشاره 71
- 1) جمع روایات از نظر صاحب جواهر در صورت شک نسبت به تلازم: 71
- 2 - اشکال استاد مد ظله به کلام صاحب جواهر: 71
- 3) جمع روایات بنا بر فرض احراز عدم تلازم بین دو عنوان: 72
- 4) جمع صاحب جواهر با توضیح استاد مد ظله: 72
- 5) نظر استاد مد ظله: 73
- اشاره 74
- 1) یادآوری و ذکر دو تصور در جمع بین روایات 74
- الف تکمله ای بر جمع میان روایات دال بر اعتبار اثر 74
- خلاصۀ درس این جلسه: 74
- 2) بیان تصور سوم در مقام 75
- 3) مناقشۀ استاد مد ظله بر تصور مذکور 75
- اشاره 76
- ب) جمع میان ملاکات سه گانه (اثر، عدد، زمان) 76
- 1) بیان تصورات محتمله در مقام 76
- اشاره 80
- کیفیت جمع بین روایات انبات و روایات انبات و اشتداد 80
- خلاصۀ درس این جلسه: 80
- نقد احتمال سوم: 81
- احتمال جمع سوم و نقد آن 81
- اشاره 81
- مختار استاد مد ظله در جمع بین روایات 82
- تحدیدات ثلاثه در رضاع مُحرِّم 83
- اشاره 83
- احتمالات متصوره در مقام ثبوت 84
- اشاره 84
- تصویر اول: أحد التحدیدات الثلاثه موجب نشر حرمت است هر کدام زودتر حاصل شد موجب نشر حرمت می شود 84
- تصویر دوم: اینکه أثر اصالت داشته باشد و دو عنوان دیگر طریق و معرّف باشد 84
- تصویر سوم: عکس تصویر دوم است 85
- اقوال در مسئله 85
- تصویر چهارم: اینکه مجموع الأمور معتبر باشد 85
- خلاصۀ درس این جلسه: 88
- 1) کلام مرحوم صاحب جواهر دربارۀ علت ثبوتی نشر حرمت 88
- الف) بررسی علت ثبوتی نشر حرمت 88
- اشاره 88
- 2) نقد کلام مرحوم صاحب جواهر توسط استاد مد ظله 90
- ب روایات مختلف در مسئله 92
- ج) مختار استاد مد ظله 94
- الف: بررسی عددی که در انتشار حرمت معتبر است. 97
- اشاره 97
- خلاصۀ درس: 97
- ب: رفع ابهام از کلام صاحب جواهر و بیان اشکالات و سهو در آن 99
- اشاره 99
- 1 - نقل کلام جواهر: 99
- اشاره 105
- کلام علامه در تذکره: 105
- خلاصۀ درس این جلسه: 105
- شهرت متأخرین بر اعتبار پانزده: 106
- اشاره 108
- جمع بین این دو دسته روایات نافی و مثبت: 108
- گفته شد برای تقریب قول به کفایت ده رضعه چند وجه است: 111
- ب) وجه دوم در تقریب کفایت ده رضعه، این است که ابتداءً به روایتی که شاهد جمع بین آن دو دسته روایات متعارضه می باشد. 111
- الف) یکی اینکه قائل به انقلاب نسبت شویم 111
- اشاره 111
- خلاصۀ درس این جلسه: 111
- د) بنابراین فرض که روایت عبید بن زراره را جزء ادلّه عشره ندانیم که ما نمی دانیم 112
- ج) راه دیگر برای تقریب قول به کفایت ده رضعه رجوع به مرجحات باب تعارض می باشد 112
- روایت عبید بن زراره: 113
- اشاره 114
- روایت مسعده بن زیاد عبدی: 114
- روایت مسعده بن صدقه: 114
- روایت عمر بن یزید: 115
- بحث سندی: 115
- خلاصۀ درس این جلسه: 118
- اشاره 118
- مرجّحیت سنّت؟: 118
- اشاره 119
- ثمره وجود اطلاق در مقام: 119
- روایت اول روایت برید عجلی 120
- روایت دوم روایت عبد الله بن سنان است: 121
- آیا اطلاق مقامی مرجح عند التعارض می باشد؟ 121
- نکته ای راجع به روایت مسعده: 122
- الف) بررسی روایات وارده در تحدید عدد معتبر در رضاع 124
- 1) روایت فضیل بن یسار 124
- خلاصۀ درس این جلسه: 124
- اشاره 124
- 2) بحث سندی و وثاقت «محمد بن سنان» 125
- اشاره 126
- ب) بحثی مبسوط دربارۀ کلمه «المجبوره» و اختلاف نسخ در این زمینه 126
- 1) کلام مرحوم آقای خویی 127
- 2) نقد استاد مد ظله 127
- 3) ترجیح نسخۀ «المجبوره» (با جیم) 128
- 4) ذکر احتمالات دیگر در نسخۀ کلمه «المجبوره» 130
- ج) جمع بندی نهایی در مورد متن روایت فضیل بن یسار 131
- مستند قائلین به کفایت ده رضعه: 132
- اشاره 132
- اشاره 132
- خلاصۀ درس این جلسه: 132
- کلام مجلسی اول: 134
- اشاره 134
- کلامی از میرداماد رحمه الله: 136
- اشاره 138
- اشاره 138
- آیا واقعاً در دوران بین زیاده و نقیصه، اصاله عدم زیاده جاری است 138
- خلاصۀ درس این جلسه: 138
- قول آقای خویی مبنی بر تعدّد واقعه: 142
- اشاره 142
- نقد استاد بر کلام مرحوم آقای خویی: 143
- خلاصۀ درس این جلسه: 145
- اشاره 145
- بحث کبروی ترجیح روایت اضبط: 146
- نقد کلام مرحوم آقای خویی توسط استاد مد ظلّه: 146
- دلیل سابق استاد بر تعدّی از مرجحات منصوصه: 147
- ایراد استاد مد ظلّه به بیان خود: 148
- اشاره 148
- ایراد دوّم: 149
- نقد فرمایش نراقی: 150
- آیا بین روایت فضیل بن یسار و روایت زیاد بن سوقه تعارض است؟ 150
- بازگشت به حدیث فضیل: 151
- فرمایش مرحوم نراقی در مستند 153
- خلاصۀ درس این جلسه: 153
- اشاره 153
- اشاره 153
- نقد و بررسی کلام مرحوم نراقی 154
- کلام شیخ انصاری رحمه الله و اعتراض محقق خویی رحمه الله بر ایشان 155
- اشاره 155
- نقد کلام محقق خویی رحمه الله 157
- نقد قسمت دوم کلام شیخ 158
- اشاره 160
- مناقشۀ مرحوم آقای خویی در کلام شیخ انصاری 160
- نقد کلام محقق خویی قدس سرّه 160
- اشاره 163
- نقد مختار مرحوم شیخ (رحمه الله) 163
- خلاصۀ درس: 163
- اشاره 163
- بیان مختار شیخ انصاری: 163
- اشاره 164
- تذکر یک نکته در کلام شهید ثانی 164
- اشکال بر مرحوم شهید ثانی: 165
- بررسی روایات و جمع بین آنها: 165
- تساقط یا ترجیح؟ 167
- موافقت با احتیاط 168
- رفع تعارض و توجیه این دو روایت 169
- خلاصۀ درس این جلسه: 171
- 1 - مناقشه استاد - مد ظله - بر نسبت اتفاق علما به کشف اللثام توسط صاحب جواهر. 171
- اشاره 171
- 2 - بررسی اقوال فقهاء 172
- 3 - مناقشه استاد - مد ظله - در تمامیت اجماع 174
- اشاره 179
- 1) مروری بر روایات دالّ بر اعتبار یک شبانه روز: 179
- خلاصۀ درس: 179
- دلیل نشر حرمت در رضاع یک شبانه روز موثقۀ زیاد بن سوقه است 186
- مرحله اول: اعتبار روایت زیاد بن سوقه 186
- خلاصۀ درس این جلسه: 186
- اشاره 186
- اشاره 186
- روایت اول: صحیحه علاء بن رزین 187
- نکته حدیثی: 187
- سند روایت: 187
- اشاره 187
- جمع بین صحیحه علاء و موثقه زیاد بن سوقه 187
- مرحله دوم: بررسی معارضات روایت زیاد بن سوقه 187
- روایت دوم: صحیحه زراره 188
- بحث سندی: 189
- از دو راه ممکن است حکم به صحت طریق کرد: 190
- روایت سوم: روایت مجلسی 190
- بررسی سند روایت: 190
- راه اول تصحیح سند: 190
- راه سوم تصحیح سند: 191
- راه دوم تصحیح سند: 191
- اشاره 192
- اشکال خلاف اجماع بودن روایات معارض 192
- بررسی کلام صاحب حدائق (آیا روایات سنه و سنتین خلاف اجماع است؟) 193
- اشکال کبروی در خلاف اجماع بودن روایات معارض 195
- اشاره 195
- نقد توجیه شیخ طوسی رحمه الله و پاسخ آن 196
- خلاصۀ درس این جلسه: 198
- اشاره 198
- الف) رفع اشکالات صاحب حدائق (رحمه الله) از کلام صاحب مدارک (رحمه الله) 198
- اشاره 201
- ب) اشکال مرحوم نراقی به دلالت موثقه زیاد بن سوقه 201
- 1) پاسخ استاد مد ظله از اشکال مرحوم نراقی 202
- ج) نتیجه گیری نهایی در اصل بحث (اعتبار زمان یک شبانه روز در نشر حرمت) 203
- د) آیا تلفیق زمان کفایت می کند؟ 205
- اشاره 208
- کلام مرحوم نراقی و نقد استاد مد ظله: 208
- خلاصۀ درس این جلسه: 208
- قیود سه گانه رضعات 210
- متن شرایع: 210
- تفسیر کمال الرضعه 211
- معیار در کامل یا ناقص بودن رضعه 213
- کامل بودن رضعات از جمله اموری است که در نشر حرمت معتبر است. 214
- خلاصۀ درس این جلسه: 214
- اشاره 214
- الف) بررسی کلمات فقهاء: 214
- ب) بررسی دلیل اعتبار کمال در تعداد رضعه محرّم: 215
- دلیل اول: تبادر عرفی 215
- ج) معنای رضعه کامل: 216
- د) آیا شرطِ «کمال الرضعه» اختصاص به تقدیر عددی رضاع دارد یا اعم از عددی و زمانی است؟ 216
- 1) روایت فقه رضوی: 217
- 2) روایت فضیل بن یسار: 217
- ه) دلیل دوم: روایات مسئله: 217
- 3 و 4) روایت ابن ابی یعفور و مرسله ابن ابی عمیر: 218
- بررسی دلالت روایت اول: 219
- ز) بیان صاحب مستند در اعتبار رضاع کامل در تقدیر زمانی: 220
- اشاره 220
- و) اشکال مرحوم نراقی به استدلال به این دو روایت و جواب استاد مد ظلّه 220
- مناقشه استاد مد ظله: 221
1381/11/7 دوشنبه درس شمارۀ (501) کتاب النکاح/سال پنجم
اشاره
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
خلاصۀ درس این جلسه:
استاد مد ظله بعد از نقل توجیه صاحب وسائل رحمه الله برای مکاتبۀ علی بن مهزیار، آن را نقد کرده و مختار خود را مبنی بر اینکه مراد از روایت، حرمت ارضاع طفل بعد از کمال دو سال است، بیان می نمایند و قرینۀ بر معنای مختار نیز این است: حمل حرام بر ذوات اشیاء که به معنای محرمیّت و سببیت برای حرمت باشد، در روایات معهود نیست. و سپس حمل شیخ رحمه الله این روایت را بر تقیه تبیین کرده اند و در پایان حد رضاع محرّم، اجمالاً ذکر شده است.
***
توجیه صاحب وسائل رحمه الله
اشاره
ایشان بعد از نقل معنای شیخ برای مکاتبۀ علی بن مهزیار(1) ، معنای دیگری را خود ذکر می کنند که از توجیه شیخ رحمه الله بهتر است اگر چه خودِ همین معنا نیز بعید و خلاف ظاهر می باشد. ایشان می فرمایند سؤال سائل از ما یُحرِّم است و ناشی از شبهه ای که برایش حاصل گشته می باشد زیرا ابن مهزیار می داند که ده رضعه یا پانزده رضعۀ کامل که بچه سیر شود، کافی برای ایجاد محرمیّت است ولی از طرف دیگر نوزادی که زودتر از حدّ متعارف و قبل از خوردن مقدار متعارف شیر، سیر می شود، استخوانش از این رضعات محکم نمی شود، پس شبهه ای برای ابن مهزیار حاصل می گردد که آیا همین رضعاتِ در حدّ سیری کافی است اگر چه مقدارش و کمّیّتش، از حدّ متعارف کمتر است؟ امام علیه السلام جواب می دهند که بعد از حصول
1- (1) - انه کتب الیه یسأله عمّا یحرم من الرضاع؟ فکتب علیه السلام: قلیله و کثیره حرام. وسائل باب 2 من ابواب ما یحرم بالرضاع حدیث 10 ج 20 / ص 377