- متن شرایع: 1
- خلاصه درس این جلسه: 1
- بحث در رضاع و شروط آن 1
- اشاره 1
- 1381/10/28 شنبه درس شماره (494) کتاب النکاح/سال پنجم 1
- اثبات محرّم بودن رضاع فی الجمله 1
- شرط اول تحریم: ناشی بودن شیر از نکاح 2
- معنای کلمه نکاح در عبارت شرایع 2
- حکم مسئله درّ لبن 6
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 8
- الف) آیا خوردن شیر حیوان یا شیر زن در فرض عدم مباشرت باعث نشر حرمت می شود؟ 8
- اشاره 8
- 1) بررسی اقوال مسئله: 9
- روایت اول: صحیحۀ برید العجلی 11
- 2) بررسی روایات مسئله: 11
- اشاره 11
- روایت دوم: روایت یونس بن یعقوب 11
- روایت سوم: روایت عبد الله بن سنان 12
- ج) آیا خوردن از شیر ولد زنا باعث نشر حرمت می شود؟ 12
- حکم نشر حرمت به وسیلۀ زنا 14
- اشاره 14
- خلاصه درس این جلسه: 14
- اشاره 14
- نظر علامه در کتب دیگرش: 15
- روایت دائم الاسلام: 16
- روایت عبد الله بن سنان: 16
- آیا ولد الزنا، شرعاً ولد حساب نمی شود؟ 16
- توجیه استاد مد ظلّه: 18
- اشاره 19
- خلاصۀ درس این جلسه: 19
- 2) ایراد صاحب ریاض بر این استدلال 19
- 1) استدلال به صحیحۀ عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به لبن زنا 19
- 3) توضیح کلام صاحب ریاض 20
- 4) معنای لبن الفحل در سؤال سائل چیست؟ 20
- 5) احتمال مختار در توجیه سؤال سائل 21
- 6) تمسک به عمومات و اطلاقات ادلۀ رضاع در باب زنا و نقد آن 22
- 7) ادّعای انصراف مطلق از فرد نادر و نقد آن 23
- 9) دلیل تردید صاحب مدارک و کلام صاحب ریاض 24
- 8) وطی به شبهه آیا موجب نشر حرمت است یا نه؟ 24
- 10) نقد کلام مدارک و ریاض 25
- 11) توجیهی برای فتوای صاحب ریاض به حرمت 26
- اشاره 28
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 28
- الف) بررسی و نقد کلام صاحب ریاض در مورد شیر ولد شبهه و الحاق آن به رضاع مُحرِّم. 28
- ب) دلالت صحیحه عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به واسطه شیر زنا و عدم دلالت آن نسبت به شیر شبهه 31
- ج) نظر استاد مد ظله در مورد نشر حرمت به واسطه شیر وطی شبهه 32
- د) بررسی کفایت یا عدم کفایت شیر حمل در نشر حرمت 33
- متن الشرائع: 34
- اشاره 34
- خلاصه این درس: 34
- نظر استاد در مورد اجماع و نقل کلمات: 35
- دنبالۀ عبارت: 37
- دنبالۀ عبارت شیخ رحمه الله 37
- اشکال استاد مد ظلّه به جریان استصحاب: 38
- خلاصۀ درس این جلسه: 39
- اشاره 39
- الف) عدم تمامیت استصحاب برای اثبات انتساب شیر به حمل اول 39
- ب) اگر شیر، اثر هر دو حمل باشد موجب نشر حرمت می شود؟ 40
- 1) کلام صاحب جواهر رحمه الله 41
- ج) اعتبار کمیّت برای نشر حرمت 41
- اشاره 41
- 2) نقد کلام صاحب جواهر 42
- 3) بررسی مسئله کمیت از جهت روایات 43
- 1 - مکاتبۀ علی بن مهزیار که صحیحه نیز می باشد: 44
- 3 - روایت سوم: «محمد بن احمد بن یحیی عن احمد بن محمد 45
- 2 - روایت دوم: «محمد بن احمد بن یحیی (صاحب نوادر الحکمه) 45
- 4 - روایت چهارم مرسله ابن ابی عمیر است 46
- خلاصۀ درس این جلسه: 47
- اشاره 47
- توجیه صاحب وسائل رحمه الله 47
- اشاره 47
- مختار استاد مد ظله: 48
- نقد استاد مد ظله: 48
- توجیه استاد برای حمل شیخ بر تقیّه 49
- الف) انبات لحم و اشتداد عظم در اثر خوردن شیر. 51
- ب) یک شبانه روز کامل، 51
- ج) پانزده رضعه و یا ده رضعه - 51
- اشاره 51
- تحدید رضاع محرّم و اشاره به اقوال در مسئله 52
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- اشاره 52
- د) محمد بن یحیی عن أحمد بن فضّال 53
- اشاره 53
- روایات تحدید به إنبات لحم و دم 53
- ب) صحیحۀ حماد بن عثمان 53
- ج) صحیحۀ محمد بن مسلم 53
- الف) صحیحۀ عبید بن زراره 53
- ه) عن ابن فضال عن علی بن عتبه عن عبید بن زراره 54
- و) صحیحۀ ابن ابی یعفور 54
- ز) مرسلۀ ابن ابی عمیر: 54
- توضیح سندی: 54
- توضیح سندی: 54
- توضیح سندی: 55
- الف) محمد بن یعقوب عن الحسین بن محمد 55
- توضیح متنی: 55
- ب) صحیحۀ علی بن رئاب 55
- ج) محمد بن احمد بن یحیی عن هارون بن مسلم 55
- اشاره 55
- روایات تحدید به إنبات لحم و اشتداد عظم 55
- توضیح: 56
- د) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- توضیح سندی: 56
- ه) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- توضیح سندی: 56
- توضیح: 57
- جمع بین روایات و ادّعای تلازم دو عنوان از طرف برخی از فقهاء 57
- و) فقه الرضا: 57
- ز) نبوی: 57
- ادّعای عدم تلازم و توجیه عطف با واو بر اساس آن 59
- الف) ادامه بحث در جمع بین روایات وارد شده در تعیین «اثر» ( انبات لحم و اشتداد عظم) 62
- خلاصۀ درس این جلسه: 62
- اشاره 62
- 1) ذکر توجیهی برای کلام مرحوم شهید اول و پاسخ به آن 62
- اشاره 62
- ملاحظه: 64
- الف) بررسی کلام صاحب مدارک در نهایه المرام: 66
- 1) طرح دو سؤال از کلام ایشان: 66
- اشاره 66
- اشاره 66
- بحث در این است که آیا کدام یک از آثار رضاع موجب انتشار حرمت می گردد؟ 66
- خلاصۀ درس این جلسه: 66
- 2) توجیه کلام نهایه المرام توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال اول: 67
- 3) توجیه استظهار صاحب مدارک توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال دوم 67
- 4) اشکال استاد مد ظله به استعمال اوْ در متلازمین: 68
- 5) اشکال استاد مد ظله به توجیه خودشان نسبت به استظهار نهایه المرام 69
- ب) جمع روایات بنا بر پذیرش تلازم بین دو عنوان: 70
- 2 - اشکال استاد مد ظله به کلام صاحب جواهر: 71
- 1) جمع روایات از نظر صاحب جواهر در صورت شک نسبت به تلازم: 71
- اشاره 71
- ج) جمع روایات بنا بر آنکه تلازم بین دو عنوان را نپذیریم: 71
- 3) جمع روایات بنا بر فرض احراز عدم تلازم بین دو عنوان: 72
- 4) جمع صاحب جواهر با توضیح استاد مد ظله: 72
- 5) نظر استاد مد ظله: 73
- خلاصۀ درس این جلسه: 74
- اشاره 74
- الف تکمله ای بر جمع میان روایات دال بر اعتبار اثر 74
- 1) یادآوری و ذکر دو تصور در جمع بین روایات 74
- 3) مناقشۀ استاد مد ظله بر تصور مذکور 75
- 2) بیان تصور سوم در مقام 75
- اشاره 76
- ب) جمع میان ملاکات سه گانه (اثر، عدد، زمان) 76
- 1) بیان تصورات محتمله در مقام 76
- اشاره 80
- خلاصۀ درس این جلسه: 80
- کیفیت جمع بین روایات انبات و روایات انبات و اشتداد 80
- احتمال جمع سوم و نقد آن 81
- اشاره 81
- نقد احتمال سوم: 81
- مختار استاد مد ظله در جمع بین روایات 82
- اشاره 83
- تحدیدات ثلاثه در رضاع مُحرِّم 83
- تصویر دوم: اینکه أثر اصالت داشته باشد و دو عنوان دیگر طریق و معرّف باشد 84
- احتمالات متصوره در مقام ثبوت 84
- تصویر اول: أحد التحدیدات الثلاثه موجب نشر حرمت است هر کدام زودتر حاصل شد موجب نشر حرمت می شود 84
- اشاره 84
- اقوال در مسئله 85
- تصویر چهارم: اینکه مجموع الأمور معتبر باشد 85
- تصویر سوم: عکس تصویر دوم است 85
- الف) بررسی علت ثبوتی نشر حرمت 88
- 1) کلام مرحوم صاحب جواهر دربارۀ علت ثبوتی نشر حرمت 88
- خلاصۀ درس این جلسه: 88
- اشاره 88
- 2) نقد کلام مرحوم صاحب جواهر توسط استاد مد ظله 90
- ب روایات مختلف در مسئله 92
- ج) مختار استاد مد ظله 94
- خلاصۀ درس: 97
- الف: بررسی عددی که در انتشار حرمت معتبر است. 97
- اشاره 97
- 1 - نقل کلام جواهر: 99
- ب: رفع ابهام از کلام صاحب جواهر و بیان اشکالات و سهو در آن 99
- اشاره 99
- اشاره 105
- کلام علامه در تذکره: 105
- خلاصۀ درس این جلسه: 105
- شهرت متأخرین بر اعتبار پانزده: 106
- جمع بین این دو دسته روایات نافی و مثبت: 108
- اشاره 108
- گفته شد برای تقریب قول به کفایت ده رضعه چند وجه است: 111
- الف) یکی اینکه قائل به انقلاب نسبت شویم 111
- اشاره 111
- ب) وجه دوم در تقریب کفایت ده رضعه، این است که ابتداءً به روایتی که شاهد جمع بین آن دو دسته روایات متعارضه می باشد. 111
- خلاصۀ درس این جلسه: 111
- د) بنابراین فرض که روایت عبید بن زراره را جزء ادلّه عشره ندانیم که ما نمی دانیم 112
- ج) راه دیگر برای تقریب قول به کفایت ده رضعه رجوع به مرجحات باب تعارض می باشد 112
- روایت عبید بن زراره: 113
- روایت مسعده بن صدقه: 114
- روایت مسعده بن زیاد عبدی: 114
- اشاره 114
- بحث سندی: 115
- روایت عمر بن یزید: 115
- مرجّحیت سنّت؟: 118
- اشاره 118
- خلاصۀ درس این جلسه: 118
- اشاره 119
- ثمره وجود اطلاق در مقام: 119
- روایت اول روایت برید عجلی 120
- آیا اطلاق مقامی مرجح عند التعارض می باشد؟ 121
- روایت دوم روایت عبد الله بن سنان است: 121
- نکته ای راجع به روایت مسعده: 122
- اشاره 124
- خلاصۀ درس این جلسه: 124
- الف) بررسی روایات وارده در تحدید عدد معتبر در رضاع 124
- 1) روایت فضیل بن یسار 124
- 2) بحث سندی و وثاقت «محمد بن سنان» 125
- اشاره 126
- ب) بحثی مبسوط دربارۀ کلمه «المجبوره» و اختلاف نسخ در این زمینه 126
- 1) کلام مرحوم آقای خویی 127
- 2) نقد استاد مد ظله 127
- 3) ترجیح نسخۀ «المجبوره» (با جیم) 128
- 4) ذکر احتمالات دیگر در نسخۀ کلمه «المجبوره» 130
- ج) جمع بندی نهایی در مورد متن روایت فضیل بن یسار 131
- مستند قائلین به کفایت ده رضعه: 132
- خلاصۀ درس این جلسه: 132
- اشاره 132
- اشاره 132
- اشاره 134
- کلام مجلسی اول: 134
- کلامی از میرداماد رحمه الله: 136
- خلاصۀ درس این جلسه: 138
- اشاره 138
- آیا واقعاً در دوران بین زیاده و نقیصه، اصاله عدم زیاده جاری است 138
- اشاره 138
- اشاره 142
- قول آقای خویی مبنی بر تعدّد واقعه: 142
- نقد استاد بر کلام مرحوم آقای خویی: 143
- خلاصۀ درس این جلسه: 145
- اشاره 145
- نقد کلام مرحوم آقای خویی توسط استاد مد ظلّه: 146
- بحث کبروی ترجیح روایت اضبط: 146
- دلیل سابق استاد بر تعدّی از مرجحات منصوصه: 147
- ایراد استاد مد ظلّه به بیان خود: 148
- اشاره 148
- ایراد دوّم: 149
- نقد فرمایش نراقی: 150
- آیا بین روایت فضیل بن یسار و روایت زیاد بن سوقه تعارض است؟ 150
- بازگشت به حدیث فضیل: 151
- فرمایش مرحوم نراقی در مستند 153
- اشاره 153
- خلاصۀ درس این جلسه: 153
- اشاره 153
- نقد و بررسی کلام مرحوم نراقی 154
- اشاره 155
- کلام شیخ انصاری رحمه الله و اعتراض محقق خویی رحمه الله بر ایشان 155
- نقد کلام محقق خویی رحمه الله 157
- نقد قسمت دوم کلام شیخ 158
- نقد کلام محقق خویی قدس سرّه 160
- مناقشۀ مرحوم آقای خویی در کلام شیخ انصاری 160
- اشاره 160
- خلاصۀ درس: 163
- اشاره 163
- اشاره 163
- بیان مختار شیخ انصاری: 163
- نقد مختار مرحوم شیخ (رحمه الله) 163
- تذکر یک نکته در کلام شهید ثانی 164
- اشاره 164
- اشکال بر مرحوم شهید ثانی: 165
- بررسی روایات و جمع بین آنها: 165
- تساقط یا ترجیح؟ 167
- موافقت با احتیاط 168
- رفع تعارض و توجیه این دو روایت 169
- اشاره 171
- خلاصۀ درس این جلسه: 171
- 1 - مناقشه استاد - مد ظله - بر نسبت اتفاق علما به کشف اللثام توسط صاحب جواهر. 171
- 2 - بررسی اقوال فقهاء 172
- 3 - مناقشه استاد - مد ظله - در تمامیت اجماع 174
- اشاره 179
- خلاصۀ درس: 179
- 1) مروری بر روایات دالّ بر اعتبار یک شبانه روز: 179
- خلاصۀ درس این جلسه: 186
- مرحله اول: اعتبار روایت زیاد بن سوقه 186
- اشاره 186
- دلیل نشر حرمت در رضاع یک شبانه روز موثقۀ زیاد بن سوقه است 186
- اشاره 186
- سند روایت: 187
- جمع بین صحیحه علاء و موثقه زیاد بن سوقه 187
- اشاره 187
- نکته حدیثی: 187
- مرحله دوم: بررسی معارضات روایت زیاد بن سوقه 187
- روایت اول: صحیحه علاء بن رزین 187
- روایت دوم: صحیحه زراره 188
- بحث سندی: 189
- از دو راه ممکن است حکم به صحت طریق کرد: 190
- بررسی سند روایت: 190
- روایت سوم: روایت مجلسی 190
- راه اول تصحیح سند: 190
- راه سوم تصحیح سند: 191
- راه دوم تصحیح سند: 191
- اشکال خلاف اجماع بودن روایات معارض 192
- اشاره 192
- بررسی کلام صاحب حدائق (آیا روایات سنه و سنتین خلاف اجماع است؟) 193
- اشاره 195
- اشکال کبروی در خلاف اجماع بودن روایات معارض 195
- نقد توجیه شیخ طوسی رحمه الله و پاسخ آن 196
- خلاصۀ درس این جلسه: 198
- اشاره 198
- الف) رفع اشکالات صاحب حدائق (رحمه الله) از کلام صاحب مدارک (رحمه الله) 198
- اشاره 201
- ب) اشکال مرحوم نراقی به دلالت موثقه زیاد بن سوقه 201
- 1) پاسخ استاد مد ظله از اشکال مرحوم نراقی 202
- ج) نتیجه گیری نهایی در اصل بحث (اعتبار زمان یک شبانه روز در نشر حرمت) 203
- د) آیا تلفیق زمان کفایت می کند؟ 205
- خلاصۀ درس این جلسه: 208
- اشاره 208
- کلام مرحوم نراقی و نقد استاد مد ظله: 208
- قیود سه گانه رضعات 210
- متن شرایع: 210
- تفسیر کمال الرضعه 211
- معیار در کامل یا ناقص بودن رضعه 213
- الف) بررسی کلمات فقهاء: 214
- خلاصۀ درس این جلسه: 214
- کامل بودن رضعات از جمله اموری است که در نشر حرمت معتبر است. 214
- اشاره 214
- دلیل اول: تبادر عرفی 215
- ب) بررسی دلیل اعتبار کمال در تعداد رضعه محرّم: 215
- ج) معنای رضعه کامل: 216
- د) آیا شرطِ «کمال الرضعه» اختصاص به تقدیر عددی رضاع دارد یا اعم از عددی و زمانی است؟ 216
- ه) دلیل دوم: روایات مسئله: 217
- 1) روایت فقه رضوی: 217
- 2) روایت فضیل بن یسار: 217
- 3 و 4) روایت ابن ابی یعفور و مرسله ابن ابی عمیر: 218
- بررسی دلالت روایت اول: 219
- و) اشکال مرحوم نراقی به استدلال به این دو روایت و جواب استاد مد ظلّه 220
- ز) بیان صاحب مستند در اعتبار رضاع کامل در تقدیر زمانی: 220
- اشاره 220
- مناقشه استاد مد ظله: 221
یکی است «عن ابی عبد الله علیه السلام قال: لا یحرّم الرضاع الّا ما شدّ العظم و أنبت اللحم فامّا الرضعه و الثلاث...»(1)
2 - روایتی که غیر اثر را شرط لازم می داند نه شرط کافی: معتبره فضیل بن یسار که در سندش محمد بن سنان واقع است که ما او را ثقه می دانیم «عن أبی جعفر علیه السلام قال:
لا یحرم من الرضاع الا المجبوره او خادم او ظئر قد رضع عشر رضعات یروی الصبی و نیام»2
در مورد این روایت بحثهای مفصلی وجود دارد که در مباحث آینده خواهد آمد.
جمع این دو طایفه این است که هر دو یعنی اثر و غیر اثر، شرط باشد. زیرا هر دو دسته ناظر به شرط لازم می باشند مثل لا صلاه الّا بطهور که منافات با اعتبار شرایط دیگر ندارد
3 - روایاتی که تنها اثر را شرط می دانند. مثل دو روایت عبید بن زراره «... فما الذی یحرم من الرضاع؟ فقال: ما أنبت اللحم و الدم...»(2) و موثقۀ «عبید بن زراره عن أبی عبد الله علیه السلام قال: سألته عن الرضاع ما آدنی ما یحرّم منه، قال: ما أنبت اللحم و الدم...» در نسخۀ چاپی به جای «واو» کلمه «او» آمده که اشتباه است.
و همچنین «صحیحه ابن ابی یعفور قال: سألته عما یحرّم من الرضاع، قال: اذا رضع حتی یمتلی بطنه فان ذلک ینبت اللحم و الدّم و ذاک الذی یحرّم»(3)
4 - روایاتی که دلالت می کند شرط تنها غیر اثر است، مثل روایات زیاد بن سوقه «قال: قلت لأبی جعفر علیه السلام: هل للرضاع حدّ یؤخذ به؟ فقال: لا یحرّم الرضاع أقلّ من رضاع یوم و لیله او خمس عشره رضعه متوالیات...»(4)
و مثل این است مرسلۀ صدوق «سئل الصادق علیه السلام: هل لذلک (ای للرضاع) حدّ؟ فقال:
1- (1 و 2 ) - جامع الاحادیث الشیعه ابواب ما یحرم بالنسب و الرضاع باب 5 ح 11 و 17
2- (3) - جامع الاحادیث الشیعه ابواب ما یحرم بالنسب و الرضاع باب 4 ح 10
3- (4) - جامع الاحادیث الشیعه ابواب ما یحرم بالنسب و الرضاع باب 7 ح 1
4- (5) - جامع الاحادیث الشیعه ابواب ما یحرم بالنسب و الرضاع باب 5 ح 7