- متن شرایع: 1
- خلاصه درس این جلسه: 1
- اشاره 1
- 1381/10/28 شنبه درس شماره (494) کتاب النکاح/سال پنجم 1
- بحث در رضاع و شروط آن 1
- اثبات محرّم بودن رضاع فی الجمله 1
- شرط اول تحریم: ناشی بودن شیر از نکاح 2
- معنای کلمه نکاح در عبارت شرایع 2
- حکم مسئله درّ لبن 6
- اشاره 8
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 8
- الف) آیا خوردن شیر حیوان یا شیر زن در فرض عدم مباشرت باعث نشر حرمت می شود؟ 8
- 1) بررسی اقوال مسئله: 9
- روایت دوم: روایت یونس بن یعقوب 11
- اشاره 11
- روایت اول: صحیحۀ برید العجلی 11
- 2) بررسی روایات مسئله: 11
- ج) آیا خوردن از شیر ولد زنا باعث نشر حرمت می شود؟ 12
- روایت سوم: روایت عبد الله بن سنان 12
- حکم نشر حرمت به وسیلۀ زنا 14
- اشاره 14
- اشاره 14
- خلاصه درس این جلسه: 14
- نظر علامه در کتب دیگرش: 15
- روایت دائم الاسلام: 16
- آیا ولد الزنا، شرعاً ولد حساب نمی شود؟ 16
- روایت عبد الله بن سنان: 16
- توجیه استاد مد ظلّه: 18
- اشاره 19
- 2) ایراد صاحب ریاض بر این استدلال 19
- خلاصۀ درس این جلسه: 19
- 1) استدلال به صحیحۀ عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به لبن زنا 19
- 4) معنای لبن الفحل در سؤال سائل چیست؟ 20
- 3) توضیح کلام صاحب ریاض 20
- 5) احتمال مختار در توجیه سؤال سائل 21
- 6) تمسک به عمومات و اطلاقات ادلۀ رضاع در باب زنا و نقد آن 22
- 7) ادّعای انصراف مطلق از فرد نادر و نقد آن 23
- 8) وطی به شبهه آیا موجب نشر حرمت است یا نه؟ 24
- 9) دلیل تردید صاحب مدارک و کلام صاحب ریاض 24
- 10) نقد کلام مدارک و ریاض 25
- 11) توجیهی برای فتوای صاحب ریاض به حرمت 26
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 28
- اشاره 28
- الف) بررسی و نقد کلام صاحب ریاض در مورد شیر ولد شبهه و الحاق آن به رضاع مُحرِّم. 28
- ب) دلالت صحیحه عبد الله بن سنان بر عدم نشر حرمت به واسطه شیر زنا و عدم دلالت آن نسبت به شیر شبهه 31
- ج) نظر استاد مد ظله در مورد نشر حرمت به واسطه شیر وطی شبهه 32
- د) بررسی کفایت یا عدم کفایت شیر حمل در نشر حرمت 33
- خلاصه این درس: 34
- متن الشرائع: 34
- اشاره 34
- نظر استاد در مورد اجماع و نقل کلمات: 35
- دنبالۀ عبارت: 37
- دنبالۀ عبارت شیخ رحمه الله 37
- اشکال استاد مد ظلّه به جریان استصحاب: 38
- خلاصۀ درس این جلسه: 39
- الف) عدم تمامیت استصحاب برای اثبات انتساب شیر به حمل اول 39
- اشاره 39
- ب) اگر شیر، اثر هر دو حمل باشد موجب نشر حرمت می شود؟ 40
- ج) اعتبار کمیّت برای نشر حرمت 41
- 1) کلام صاحب جواهر رحمه الله 41
- اشاره 41
- 2) نقد کلام صاحب جواهر 42
- 3) بررسی مسئله کمیت از جهت روایات 43
- 1 - مکاتبۀ علی بن مهزیار که صحیحه نیز می باشد: 44
- 2 - روایت دوم: «محمد بن احمد بن یحیی (صاحب نوادر الحکمه) 45
- 3 - روایت سوم: «محمد بن احمد بن یحیی عن احمد بن محمد 45
- 4 - روایت چهارم مرسله ابن ابی عمیر است 46
- اشاره 47
- خلاصۀ درس این جلسه: 47
- اشاره 47
- توجیه صاحب وسائل رحمه الله 47
- مختار استاد مد ظله: 48
- نقد استاد مد ظله: 48
- توجیه استاد برای حمل شیخ بر تقیّه 49
- ب) یک شبانه روز کامل، 51
- اشاره 51
- ج) پانزده رضعه و یا ده رضعه - 51
- الف) انبات لحم و اشتداد عظم در اثر خوردن شیر. 51
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- تحدید رضاع محرّم و اشاره به اقوال در مسئله 52
- اشاره 52
- روایات تحدید به إنبات لحم و دم 53
- ج) صحیحۀ محمد بن مسلم 53
- الف) صحیحۀ عبید بن زراره 53
- ب) صحیحۀ حماد بن عثمان 53
- د) محمد بن یحیی عن أحمد بن فضّال 53
- اشاره 53
- ز) مرسلۀ ابن ابی عمیر: 54
- و) صحیحۀ ابن ابی یعفور 54
- ه) عن ابن فضال عن علی بن عتبه عن عبید بن زراره 54
- توضیح سندی: 54
- توضیح سندی: 54
- ب) صحیحۀ علی بن رئاب 55
- توضیح سندی: 55
- روایات تحدید به إنبات لحم و اشتداد عظم 55
- اشاره 55
- الف) محمد بن یعقوب عن الحسین بن محمد 55
- توضیح متنی: 55
- ج) محمد بن احمد بن یحیی عن هارون بن مسلم 55
- توضیح سندی: 56
- د) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- توضیح: 56
- ه) محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه 56
- توضیح سندی: 56
- جمع بین روایات و ادّعای تلازم دو عنوان از طرف برخی از فقهاء 57
- ز) نبوی: 57
- و) فقه الرضا: 57
- توضیح: 57
- ادّعای عدم تلازم و توجیه عطف با واو بر اساس آن 59
- 1) ذکر توجیهی برای کلام مرحوم شهید اول و پاسخ به آن 62
- الف) ادامه بحث در جمع بین روایات وارد شده در تعیین «اثر» ( انبات لحم و اشتداد عظم) 62
- اشاره 62
- خلاصۀ درس این جلسه: 62
- اشاره 62
- ملاحظه: 64
- اشاره 66
- الف) بررسی کلام صاحب مدارک در نهایه المرام: 66
- اشاره 66
- 1) طرح دو سؤال از کلام ایشان: 66
- بحث در این است که آیا کدام یک از آثار رضاع موجب انتشار حرمت می گردد؟ 66
- خلاصۀ درس این جلسه: 66
- 2) توجیه کلام نهایه المرام توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال اول: 67
- 3) توجیه استظهار صاحب مدارک توسط استاد مد ظله در پاسخ به سؤال دوم 67
- 4) اشکال استاد مد ظله به استعمال اوْ در متلازمین: 68
- 5) اشکال استاد مد ظله به توجیه خودشان نسبت به استظهار نهایه المرام 69
- ب) جمع روایات بنا بر پذیرش تلازم بین دو عنوان: 70
- اشاره 71
- ج) جمع روایات بنا بر آنکه تلازم بین دو عنوان را نپذیریم: 71
- 2 - اشکال استاد مد ظله به کلام صاحب جواهر: 71
- 1) جمع روایات از نظر صاحب جواهر در صورت شک نسبت به تلازم: 71
- 3) جمع روایات بنا بر فرض احراز عدم تلازم بین دو عنوان: 72
- 4) جمع صاحب جواهر با توضیح استاد مد ظله: 72
- 5) نظر استاد مد ظله: 73
- اشاره 74
- الف تکمله ای بر جمع میان روایات دال بر اعتبار اثر 74
- 1) یادآوری و ذکر دو تصور در جمع بین روایات 74
- خلاصۀ درس این جلسه: 74
- 3) مناقشۀ استاد مد ظله بر تصور مذکور 75
- 2) بیان تصور سوم در مقام 75
- اشاره 76
- ب) جمع میان ملاکات سه گانه (اثر، عدد، زمان) 76
- 1) بیان تصورات محتمله در مقام 76
- اشاره 80
- خلاصۀ درس این جلسه: 80
- کیفیت جمع بین روایات انبات و روایات انبات و اشتداد 80
- نقد احتمال سوم: 81
- احتمال جمع سوم و نقد آن 81
- اشاره 81
- مختار استاد مد ظله در جمع بین روایات 82
- اشاره 83
- تحدیدات ثلاثه در رضاع مُحرِّم 83
- احتمالات متصوره در مقام ثبوت 84
- تصویر اول: أحد التحدیدات الثلاثه موجب نشر حرمت است هر کدام زودتر حاصل شد موجب نشر حرمت می شود 84
- تصویر دوم: اینکه أثر اصالت داشته باشد و دو عنوان دیگر طریق و معرّف باشد 84
- اشاره 84
- تصویر سوم: عکس تصویر دوم است 85
- تصویر چهارم: اینکه مجموع الأمور معتبر باشد 85
- اقوال در مسئله 85
- اشاره 88
- الف) بررسی علت ثبوتی نشر حرمت 88
- 1) کلام مرحوم صاحب جواهر دربارۀ علت ثبوتی نشر حرمت 88
- خلاصۀ درس این جلسه: 88
- 2) نقد کلام مرحوم صاحب جواهر توسط استاد مد ظله 90
- ب روایات مختلف در مسئله 92
- ج) مختار استاد مد ظله 94
- اشاره 97
- خلاصۀ درس: 97
- الف: بررسی عددی که در انتشار حرمت معتبر است. 97
- اشاره 99
- ب: رفع ابهام از کلام صاحب جواهر و بیان اشکالات و سهو در آن 99
- 1 - نقل کلام جواهر: 99
- کلام علامه در تذکره: 105
- خلاصۀ درس این جلسه: 105
- اشاره 105
- شهرت متأخرین بر اعتبار پانزده: 106
- اشاره 108
- جمع بین این دو دسته روایات نافی و مثبت: 108
- اشاره 111
- گفته شد برای تقریب قول به کفایت ده رضعه چند وجه است: 111
- ب) وجه دوم در تقریب کفایت ده رضعه، این است که ابتداءً به روایتی که شاهد جمع بین آن دو دسته روایات متعارضه می باشد. 111
- الف) یکی اینکه قائل به انقلاب نسبت شویم 111
- خلاصۀ درس این جلسه: 111
- ج) راه دیگر برای تقریب قول به کفایت ده رضعه رجوع به مرجحات باب تعارض می باشد 112
- د) بنابراین فرض که روایت عبید بن زراره را جزء ادلّه عشره ندانیم که ما نمی دانیم 112
- روایت عبید بن زراره: 113
- اشاره 114
- روایت مسعده بن زیاد عبدی: 114
- روایت مسعده بن صدقه: 114
- روایت عمر بن یزید: 115
- بحث سندی: 115
- مرجّحیت سنّت؟: 118
- خلاصۀ درس این جلسه: 118
- اشاره 118
- اشاره 119
- ثمره وجود اطلاق در مقام: 119
- روایت اول روایت برید عجلی 120
- روایت دوم روایت عبد الله بن سنان است: 121
- آیا اطلاق مقامی مرجح عند التعارض می باشد؟ 121
- نکته ای راجع به روایت مسعده: 122
- الف) بررسی روایات وارده در تحدید عدد معتبر در رضاع 124
- اشاره 124
- 1) روایت فضیل بن یسار 124
- خلاصۀ درس این جلسه: 124
- 2) بحث سندی و وثاقت «محمد بن سنان» 125
- اشاره 126
- ب) بحثی مبسوط دربارۀ کلمه «المجبوره» و اختلاف نسخ در این زمینه 126
- 1) کلام مرحوم آقای خویی 127
- 2) نقد استاد مد ظله 127
- 3) ترجیح نسخۀ «المجبوره» (با جیم) 128
- 4) ذکر احتمالات دیگر در نسخۀ کلمه «المجبوره» 130
- ج) جمع بندی نهایی در مورد متن روایت فضیل بن یسار 131
- اشاره 132
- خلاصۀ درس این جلسه: 132
- مستند قائلین به کفایت ده رضعه: 132
- اشاره 132
- اشاره 134
- کلام مجلسی اول: 134
- کلامی از میرداماد رحمه الله: 136
- خلاصۀ درس این جلسه: 138
- آیا واقعاً در دوران بین زیاده و نقیصه، اصاله عدم زیاده جاری است 138
- اشاره 138
- اشاره 138
- اشاره 142
- قول آقای خویی مبنی بر تعدّد واقعه: 142
- نقد استاد بر کلام مرحوم آقای خویی: 143
- اشاره 145
- خلاصۀ درس این جلسه: 145
- بحث کبروی ترجیح روایت اضبط: 146
- نقد کلام مرحوم آقای خویی توسط استاد مد ظلّه: 146
- دلیل سابق استاد بر تعدّی از مرجحات منصوصه: 147
- ایراد استاد مد ظلّه به بیان خود: 148
- اشاره 148
- ایراد دوّم: 149
- آیا بین روایت فضیل بن یسار و روایت زیاد بن سوقه تعارض است؟ 150
- نقد فرمایش نراقی: 150
- بازگشت به حدیث فضیل: 151
- فرمایش مرحوم نراقی در مستند 153
- اشاره 153
- خلاصۀ درس این جلسه: 153
- اشاره 153
- نقد و بررسی کلام مرحوم نراقی 154
- کلام شیخ انصاری رحمه الله و اعتراض محقق خویی رحمه الله بر ایشان 155
- اشاره 155
- نقد کلام محقق خویی رحمه الله 157
- نقد قسمت دوم کلام شیخ 158
- مناقشۀ مرحوم آقای خویی در کلام شیخ انصاری 160
- اشاره 160
- نقد کلام محقق خویی قدس سرّه 160
- اشاره 163
- خلاصۀ درس: 163
- نقد مختار مرحوم شیخ (رحمه الله) 163
- اشاره 163
- بیان مختار شیخ انصاری: 163
- اشاره 164
- تذکر یک نکته در کلام شهید ثانی 164
- اشکال بر مرحوم شهید ثانی: 165
- بررسی روایات و جمع بین آنها: 165
- تساقط یا ترجیح؟ 167
- موافقت با احتیاط 168
- رفع تعارض و توجیه این دو روایت 169
- اشاره 171
- خلاصۀ درس این جلسه: 171
- 1 - مناقشه استاد - مد ظله - بر نسبت اتفاق علما به کشف اللثام توسط صاحب جواهر. 171
- 2 - بررسی اقوال فقهاء 172
- 3 - مناقشه استاد - مد ظله - در تمامیت اجماع 174
- اشاره 179
- 1) مروری بر روایات دالّ بر اعتبار یک شبانه روز: 179
- خلاصۀ درس: 179
- اشاره 186
- دلیل نشر حرمت در رضاع یک شبانه روز موثقۀ زیاد بن سوقه است 186
- خلاصۀ درس این جلسه: 186
- اشاره 186
- مرحله اول: اعتبار روایت زیاد بن سوقه 186
- اشاره 187
- سند روایت: 187
- نکته حدیثی: 187
- جمع بین صحیحه علاء و موثقه زیاد بن سوقه 187
- مرحله دوم: بررسی معارضات روایت زیاد بن سوقه 187
- روایت اول: صحیحه علاء بن رزین 187
- روایت دوم: صحیحه زراره 188
- بحث سندی: 189
- بررسی سند روایت: 190
- راه اول تصحیح سند: 190
- از دو راه ممکن است حکم به صحت طریق کرد: 190
- روایت سوم: روایت مجلسی 190
- راه سوم تصحیح سند: 191
- راه دوم تصحیح سند: 191
- اشکال خلاف اجماع بودن روایات معارض 192
- اشاره 192
- بررسی کلام صاحب حدائق (آیا روایات سنه و سنتین خلاف اجماع است؟) 193
- اشکال کبروی در خلاف اجماع بودن روایات معارض 195
- اشاره 195
- نقد توجیه شیخ طوسی رحمه الله و پاسخ آن 196
- خلاصۀ درس این جلسه: 198
- الف) رفع اشکالات صاحب حدائق (رحمه الله) از کلام صاحب مدارک (رحمه الله) 198
- اشاره 198
- ب) اشکال مرحوم نراقی به دلالت موثقه زیاد بن سوقه 201
- اشاره 201
- 1) پاسخ استاد مد ظله از اشکال مرحوم نراقی 202
- ج) نتیجه گیری نهایی در اصل بحث (اعتبار زمان یک شبانه روز در نشر حرمت) 203
- د) آیا تلفیق زمان کفایت می کند؟ 205
- کلام مرحوم نراقی و نقد استاد مد ظله: 208
- خلاصۀ درس این جلسه: 208
- اشاره 208
- متن شرایع: 210
- قیود سه گانه رضعات 210
- تفسیر کمال الرضعه 211
- معیار در کامل یا ناقص بودن رضعه 213
- کامل بودن رضعات از جمله اموری است که در نشر حرمت معتبر است. 214
- خلاصۀ درس این جلسه: 214
- اشاره 214
- الف) بررسی کلمات فقهاء: 214
- دلیل اول: تبادر عرفی 215
- ب) بررسی دلیل اعتبار کمال در تعداد رضعه محرّم: 215
- ج) معنای رضعه کامل: 216
- د) آیا شرطِ «کمال الرضعه» اختصاص به تقدیر عددی رضاع دارد یا اعم از عددی و زمانی است؟ 216
- 1) روایت فقه رضوی: 217
- ه) دلیل دوم: روایات مسئله: 217
- 2) روایت فضیل بن یسار: 217
- 3 و 4) روایت ابن ابی یعفور و مرسله ابن ابی عمیر: 218
- بررسی دلالت روایت اول: 219
- و) اشکال مرحوم نراقی به استدلال به این دو روایت و جواب استاد مد ظلّه 220
- اشاره 220
- ز) بیان صاحب مستند در اعتبار رضاع کامل در تقدیر زمانی: 220
- مناقشه استاد مد ظله: 221
1381/11/19 شنبه درس شمارۀ (508) کتاب النکاح/سال پنجم
اشاره
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
خلاصۀ درس:
در این جلسه ابتدا به تحقیق اینکه کدام یک از دو عدد ده بار یا پانزده بار که برای نشر حرمت معتبر است مورد شهرت فتوایی قرار دارد می پردازیم، آنگاه پس از بیان نقاط مبهم و سهو و اشتباه در کلام صاحب جواهر، اشکالات آن را مورد توجه قرار می دهیم.
***
پیش از این دانستیم انتشار حرمت به وسیله رضاع متوقف بر کمیّت خاصی همچون تحقق اثر یا زمان و عدد است. در مورد عدد باید تحقیق شود که آیا حرمت با چند مرتبه شیر خوردن حاصل می شود.
الف: بررسی عددی که در انتشار حرمت معتبر است.
در میان فقهاء امامیه شهرت بسیار قوی قریب به اجماع بر این است که برای نشر حرمت فقط یکی از این دو عدد ده بار و یا پانزده بار معتبر است و کسی جز ابن جنید که مطلق رضعه کامل را کافی می داند فتوایی خارج از این دو قول نداده است، اما اینکه کدام یک از این دو قول مشهور است نیاز به تحقیق در کلمات فقهاء دارد زیرا عبارات آنان در این زمینه مختلف است، برخی از فقهاء همچون شهید ثانی نسبت به اعتبار ده مرتبه معتقدند که «علیه المعظم» و عده ای هم به تبع علامه تعبیر «علیه اکثر الاصحاب» کرده اند.
ولی با مراجعه به فتاوای فقها در کتبی که در دست است و معمولاً برای تحصیل