نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 15 صفحه 135

تقریب دوم برای نفی ثالث «حجیت اجمالی یکی از دو بینه لا علی التعیین»

اشاره

تقریب دیگری برای نفی ثالث وجود دارد که ما آن را تمام می دانیم و در این تقریب تفصیل بین موارد نیست و آن اینکه علت حجیت بینه همانا جهت کاشفیت آن است.

نادر است دو عادل بر خلاف واقع شهادت بدهند و تعمد بر کذب داشته باشند یا هر دو اشتباه کرده باشند. حال اگر دو بینه متعارض قائم شده اجمالاً می فهمیم که یکی از دو بینه مرتکب خلاف شده است یا تعمداً یا اشتباهاً. چنانچه گفتیم اینکه هر دو مرتکب تعمد کذب یا اشتباه شده باشند نادر است بلکه اجمالاً می توانیم بگوییم یکی از دو بینه لا علی التعیین اشتباه است و بینه دیگر لا علی التعیین صحیح است پس حجت اجمالی پیدا می شود که یکی از دو بینه مطابق واقع است و آن بینه ای که حجت فی البین است نفی ثالث می کند. این مطلب مبنای مرحوم آخوند است(1) و ما این مبنای حجیت اجمالی را قائل هستیم، بنابراین، در مسئله مورد بحث یعنی عقد أم و بنت، یکی از آن دو اجمالاً زوجه این مرد است و آثار حجت اجمالی یعنی زوجیت یکی از آنها لا علی التعیین بار می شود. بنابراین، ازدواج با چهار زن دیگر بر آن مرد حرام می شود زیرا با یکی از این مادر و دختر، پنج زن خواهند شد.

مباحث اصولی

یک سلسله مباحث اصولی مرتبط به هم که همگی به مناط واحد می باشند وجود دارد که ما به صورت پراکنده در مباحث گذشته به آنها پرداخته ایم ولی مناسب است در یک جا جمع گردند. بنابراین، اینک به طرح آن مباحث می پردازیم:

الف) تعدی از مرجحات منصوصه به غیر منصوصه

آیا در باب تعارض خبرین می توان از مرجحات منصوصه تعدی نمود؟ یعنی هر امری که موجب مظنه برای ترجیح احد الطرفین بر دیگری بوده ولی در روایات به آن تصریح نشده باشد منشأ ترجیح قرار دهیم؟ به عنوان مثال، یک طرف نقل به لفظ و طرف دیگر نقل به معنا است و در سایر جهات با هم مساویند. از آنجا که احتمال خلاف در نقل به لفظ کمتر از نقل به معنا است آیا این امر موجب ترجیح احد الخبرین واجد این مزیت بر خبر دیگر می شود؟ با وجود اینکه در مرجحات منصوصه ذکری از آن به میان نیامده است.

شیخ انصاری اعلی الله مقامه برای تعدی از مرجحات منصوصه به غیر منصوصه وجوهی را ذکر فرموده است که ما در صدد بیان آن وجوه نیستیم و ممکن است به آن وجوه اشکال کنیم کما اینکه دیگران نیز اشکال کرده اند ولی یک وجهی به نظر ما می رسد که در وجوه شیخ انصاری نیست اینک به طرح آن می پردازیم.