نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 15 صفحه 160

بحث ما درباره این مطلب بود که هرگاه رابطه زوجیت میان یک مرد و زوجه او زایل شده و انفساخ یابد و زوجه مزبور مادری رضاعی پیدا کند، آیا این أم رضاعی بر آن مرد حرام می شود یا نه، به تعبیر دیگر آیا «ام من کانت زوجته» مانند «بنت من کانت زوجته» برای چنین فردی حرمت دارد یا خیر؟ در این جلسه، اشاره ای به انظار فقهاء در این باره می شود. سپس به توضیح عبارت مرحوم محقق (در شرایع) و استظهار نظر از آن می پردازیم و در نهایت، ادلّه مسئله مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.

***

الف) اقوال فقهاء درباره حرمت ازدواج مرد با «ام من کانت زوجه له»:

در مورد این مسئله دو قول مشهور وجود دارد و بر خلاف نظر صاحب انوار الفقاهه، که تنها حکم به حرمت را نظر مشهور دانسته، هر دو سوی مسئله (حرمت و عدم حرمت) قائلان متعددی دارد و هر دو قول مشهور است. تا آنجا که ما تتبع کرده ایم، ده تن از بزرگان فقهاء در هجده کتاب قائل به حرمت شده اند: ابن ادریس در سرائر، ابن براج در جواهر، قطب الدین کیدری، محقق حلی در دو کتاب، علامه در شش کتاب، فخر المحققین، ابن فهد حلی در دو کتاب، محقق کرکی، شهید ثانی در دو کتاب و صاحب انوار الفقاهه.

در برابر، سیزده تن از فقهای بزرگ در پانزده اثر خود قایل به عدم تحریم شده اند:

کلینی، ابن جنید، شیخ طوسی رحمه الله در سه کتاب (تهذیب و نهایه و مبسوط)، ابن براج در مهذب، یحیی بن سعید حلی، صاحب مدارک، مجلسی اول، مجلسی دوم، کاشف اللثام، صاحب حدائق، صاحب ریاض، صاحب جواهر و شیخ انصاری.

خلاصه، نمی توان تنها یک قول را مشهور دانست و هر دو قول تقریبا در یک حد از شهرت هستند، حتی می توان گفت که اکثریت (از نظر تعداد فقهای بزرگ) با آنهایی است که قائل به عدم حرمت اند. ابن براج در یک کتاب خود قائل به حرمت و در کتاب دیگرش قائل به عدم حرمت است. دو فقیه دیگر در مسئله تردید داشته اند: فاضل مقداد در تنقیح هر دو نظر را نقل کرده و خودش هیچ طرف را اختیار نکرده است. صاحب ذخیره هم دلیل تحریم را ذکر نموده و بعد فرموده: «فیه اشکال» این تعبیر تمایل به قول عدم حرمت را می رساند، ولی در عین حال در کلام او تصریحی وجود ندارد.

ب) بررسی متن شرایع و نظر محقق حلی در مسئله:

1) متن مسئله در شرایع:

«... و لو کان له زوجتان و زوجه رضیعهً، فارضعتها احدی الزّوجتین اولاً ثم ارضعتها الاخری، حرمت المرضعه الاولی و الصغیره دون الثانیه، لانّها ارضعتها و هی بنته. و قیل: بل تحرم ایضاً، لانّها صارت امّا لمن کانت زوجته و هو اوْلی...».