- در این یکی دو جلسه ابتدای سال، مناسب است مروری بر بحث «عموم منزلت» و برخی از فروعات آن بکنیم. 1
- خلاصۀ درس این جلسه: 1
- اشاره 1
- 1382/7/6 یکشنبه درس شمارۀ (555) کتاب النکاح/سال ششم 1
- اشاره 4
- اشاره 5
- ادامۀ بحث عموم منزلت 5
- خلاصۀ درس این جلسه: 5
- 2 - وجه تفکیک موضوع چهار فرع اول از چهار فرع دوم چیست؟ 6
- ابهاماتی در کلام صاحب وسیله النجاه: 6
- 1 - وجه تخصیص فروع هشتگانه در کلام صاحب وسیله النجاه، چیست؟ 6
- 3 - تکرّر برخی از أمثله 7
- اختیار أمثله چهارده گانه برای عموم منزلت: 7
- مثال اول: 8
- مثال دوم: 8
- مثال سوم: 8
- بررسی أمثله ذکر شده در وسیله النجاه: 8
- مسامحه فرع چهارم: 10
- مثال چهارم: 10
- مسامحه فرع پنجم: 12
- مثال پنجم: 12
- مثال هشتم: 13
- مسامحه فرع ششم: 13
- مثال هفتم: 13
- مسامحه فرع هشتم: 14
- امثله ذکر نشده در وسیله النجاه: 14
- الف) عدد زوجات 15
- 1 - متن شرایع: 15
- اشاره 15
- خلاصۀ درس این جلسه: 15
- 3) کلام مرحوم صاحب عروه 18
- اشاره 19
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 20
- 2) نقد استاد مد ظله: 20
- الف) تحقیقی درباره جواز استعمال واو در معنای أو: 20
- 1) نظر مرحوم شیخ و جمعی دیگر از فقهاء: 20
- 4) نقد استاد مد ظله: 21
- 5) نظر مرحوم آقای طباطبائی رحمه الله: 21
- 3) نظر ابو الفتوح رازی قدس سرّه: 21
- 7) بیان کلام زمخشری: 22
- نکته دیگر در تفسیر آیه شریفه: 22
- اشاره 22
- 8) نقد استاد مد ظله: 22
- اشاره 23
- 2) نقد استاد مد ظله با توضیحی درباره کلام ایشان: 24
- 1) نظر مرحوم آقای طباطبائی رحمه الله: 24
- 3) اشاره به سقطی که در تبیان واقع شده: 25
- 4) اشاره ای به دو روایت مرسل از احتجاج طبرسی: 25
- ج) بررسی جواز یا حرمت ازدواج با بیش از چهار زن در عقد منقطع: 26
- 6) نتیجه بحث: 26
- بررسی این توجیه 28
- اشاره 28
- الف: توجیهی دیگر برای استعمال «ما» در آیه شریفه 28
- اشاره 28
- اشاره 28
- خلاصۀ درس: 28
- ب) به دلیل حلّی: 29
- اول: کتاب: 29
- الف) به دلیل نقضی: 29
- دوم: اجماع: 30
- اشاره 30
- سوم: روایات: 34
- اشاره 34
- 2 - نقد استاد بر اشکالات شهید ثانی 35
- 1 - اشکالات شهید ثانی به این روایت: 35
- اشکال شهید ثانی 37
- دوم: روایت محمد بن مسلم 37
- اشاره 38
- اشاره 38
- 1 - بررسی روایت بکر بن محمد: 38
- خلاصۀ درس این جلسه: 38
- بیان علت اشتباه شهید ثانی رحمه الله: 39
- 2 - روایت محمد بن مسلم: 39
- نقد استاد مد ظله العالی: 39
- 3 - روایت أبو بصیر: 40
- 4 - مرسله ابی بصیر 41
- 6 - روایت دیگر زراره 42
- 8 - روایت عمر بن اذنیه 43
- 7 - روایت اسماعیل بن الفضل الهاشمی 43
- 10 - روایت فضل بن یسار 44
- 9 - فقه الرضوی: 44
- عدم حصر در نکاح در باب متعه 45
- خلاصۀ درس: 45
- اشاره 45
- اشاره 46
- روایت اول: 46
- روایت دوم: 46
- بررسی روایات دال بر حصر عدد نکاح متعه در چهار زن 46
- بحث سندی این دو روایت: 47
- ایراد مرحوم صاحب مدارک به این بیان 47
- بیان علامه حلی و محقق خویی برای صحت طریق شیخ به بزنطی 47
- اشاره 48
- روایت چهارم: 48
- حل مشکل به نظر استاد دام ظله 48
- بحث سندی روایت 49
- علیّ در این روایت کیست؟ 50
- روایت پنجم: 51
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- اشاره 52
- الف) جمع بین روایات مختلف در باب انحصار یا عدم انحصار عدد متعه 52
- ب) نکاح کتابیّه 53
- 1) عدم جواز نکاح با مشرکین غیر اهل کتاب 54
- متن شرایع: 54
- 2) اشاره به اقوال فقهاء درباره نکاح با کتابیه 55
- اشاره 57
- خلاصۀ درس این جلسه: 57
- حکم نکاح و ازدواج مسلمان با کفار اعم از کتابی و غیر کتابی 58
- اشاره 58
- آیا در کتابیه مملوکه نیز خلاف نزاع هست یا نه؟ 59
- نکاح کتابیه جایز است یا نه؟ 60
- توضیح فقره «روایتان» در کلام محقق 60
- اشاره به برخی از اقوال در مسئله 61
- اشاره 62
- ادله تحریم 62
- آیه اول: قوله تعالی: لا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکاتِ حَتّی یُؤْمِنَّ 62
- آیه دوم: لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ 64
- آیه چهارم: قوله تعالی: لا یَسْتَوِی أَصْحابُ النّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّهِ . 65
- آیه سوم: قوله تعالی: لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ . 65
- اشاره 66
- الف) استدلال مرحوم صاحب جواهر به آیه شریفه «وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ مِنْکُمْ طَوْلاً» برای عدم جواز نکاح کتابیه. 66
- خلاصۀ درس این جلسه: 66
- ب) استدلال به آیه سوره مائده (... وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ) برای جواز نکاح کتابیه. 67
- اشاره 67
- 1) تصحیح نکته ای در تقریب صاحب جواهر توسط استاد مد ظله 67
- 1) وجه اول (کلام ابی القاسم) 68
- اشاره 68
- ج) بیان وجه جمع بین آیات ناهیه و آیه سوره مائده 68
- 2) نظر استاد مد ظله: 68
- الف) اطلاق «مشرک» بر اهل کتاب و ادله قرآنی آن 69
- د) بررسی آیات ناهیه از نکاح کتابیه 69
- 4) اشاره به مدرک قائلین به حرمت نکاح کتابیه مطلقا 69
- اشاره 71
- ب) چگونگی جمع میان آیاتی که اهل کتاب را مشرک خوانده و آیات دیگر: 72
- الف) توضیحی درباره آیه شریفه «قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی کَلِمَهٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ...» (تکمیل) 72
- خلاصۀ درس این جلسه: 72
- 1 - آیاتی که حاکی از تقابل میان مشرکان و اهل کتاب است: 73
- 2 - نقد مرحوم صاحب جواهر 1: 74
- 4 - جمع مقبول و نتیجه گیری استاد - مد ظله -: 75
- اشاره 75
- ج) استدلال به آیه 221 بقره از وجوه دیگر: 75
- د) بررسی دلالت آیه 10 سوره ممتحنه (وَ لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ...) بر حرمت نکاح با اهل کتاب. 76
- 1) نحوه استدلال به آیه شریفه: 76
- 2) استناد به ذیل آیه شریفه: 76
- 3) نظر استاد - مد ظله -: 77
- 2) اشکال صاحب جواهر و آقای اراکی قدس سرّه: 77
- اشاره 78
- خلاصۀ درس این جلسه: 78
- 1 - استدلال به آیه، بدون استفاده از مفهوم وصف 79
- 2 - اشکالات استاد مد ظله به استدلال به این آیه 79
- الف) بررسی دلالت آیه استواء، 20، حشر (لا یَسْتَوِی أَصْحابُ النّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّهِ) بر حرمت نکاح با کتابیه 79
- 1 - نحوه استدلال به آیه 79
- ب) بررسی استدلال به آیه 25 سوره نساء (وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ مِنْکُمْ طَوْلاً أَنْ یَنْکِحَ الْمُحْصَناتِ1 الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ مِنْ فَتَیاتِکُمُ الْمُؤْمِناتِ) بر حرمت نکاح با کتابیه 79
- 3 - تقریب دیگر صاحب جواهر در استدلال به آیه 80
- 2 - استدلال به آیه با استفاده از مفهوم وصف 80
- 2 - اشکال استاد به حمل بر کراهت نمودن در نظر مرحوم اراکی 81
- ج - بررسی مجدد آیه 10 سوره ممتحنه «لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ» برای حرمت تزویج با کتابیه 81
- 1 - استدلال به آیه و جواب از اشکال خروج مورد 81
- اشاره 82
- 3 - نقد استاد مد ظله بر کلام صاحب جواهر 82
- 1 - تقریب استدلال به آیه 82
- 2 - مناقشه صاحب جواهر در استدلال به آیه 82
- د - بررسی دلالت آیه 22 سوره مجادله 82
- خلاصۀ درس این جلسه: 83
- اشاره 83
- مقدمه اول: 84
- استدراک: 84
- اشاره 84
- این استدلال متوقف بر دو مقدمه است. 84
- استدلال علامه حلی به آیه محادّه بر تحریم 84
- مقدمه دوم: 84
- اشاره 85
- اشکالات صاحب جواهر به استدلال علامه حلی 85
- اشکال دوم: 86
- اشاره 87
- نقد و بررسی کلام صاحب جواهر 87
- مناقشه اول: 87
- مناقشه سوم: 88
- مختار در مفاد آیه شریفه 88
- مناقشه دوم: 88
- اشاره 88
- اشاره 89
- عدم امکان استدلال به آیه محادّه بر حرمت ازدواج با کتابیات 89
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 89
- 1) نظر صاحب جواهر: 90
- الف) بررسی مفاد آیه موادّه: 90
- اشاره 90
- 2) نقد استاد مد ظله: 91
- 3) تفسیر آیه شریفه در حدیث بزنطی: 91
- ب) تکمله ای بر بحث درباره آیه 10 از سوره ممتحنه: 92
- 4) تذکر و توضیحی از استاد مد ظله: 92
- ج) بررسی مفاد آیه 5 از سوره مائده: 93
- اشاره 93
- 1) کلام أبو القاسم بلخی: 94
- 2) پاسخ استاد مد ظله: 94
- 3) طرح اختصاص جواز به متعه برای رفع تعارض: 94
- 4) نقد استاد مد ظله: 95
- اشاره 97
- د) رفع تعارض از طریق نسخ: 97
- اشاره 98
- خلاصۀ درس این جلسه: 98
- 2) نظر استاد مد ظله: 98
- ب) روایاتی که آیه سوره مائده را ناسخ آیات دیگر می دانند: 99
- الف) رفع تنافی بین آیات شریفه 99
- 1 - از طرق عامه در تفسیر درّ المنثور و در کتب خاصه در تفسیر تبیان شیخ و ابو الفتوح رازی نقل شده 99
- 2 - تفسیر عیاشی نقل کرده 100
- نظر استاد مد ظله: 100
- اشاره 100
- اشاره 102
- نظر استاد مد ظله: 102
- 4 - صحیحه زراره (روایات گذشته مرسل بود ولی این صحیحه است) 103
- 5 و 6 - روایت تفسیر نعمانی و علی بن ابراهیم: 103
- 2 - روایت ابی بصیر 104
- 1 - روایت زراره بن اعین 104
- ج) روایاتی که آیه پنجم سوره مائده را منسوخ می دانند: 104
- 3 - روایت دیگر زراره بن اعین 104
- 4 - روایت مجمع البیان: از ابی جارود 105
- 6 - موثقه حسن بن جهم: 106
- 5 - تفسیر عیاشی: از ابن سنان 106
- روایات دال بر حرمت نکاح با کتابیات 108
- روایت اول: موثقه حسن بن جهم چنانچه گذشت. 108
- اشاره 108
- خلاصۀ درس این جلسه: 108
- استدلال به موثقه حسن بن جهم بر جواز نکاح با کتابیه و جواب آن 108
- روایت دوم: روایت دعائم الاسلام: 110
- فرمایش صاحب جواهر و نقد آن 110
- اشاره 110
- روایات تجویز در فرض خاص 111
- وجوه جمع بین روایات مجوّزه در فرض خاص 112
- وجه جمع بین روایات مجوّزه به نحو مطلق و روایات محرمه به نحو مطلق 114
- روایت اول: روایت محمد بن مسلم 115
- روایات دال بر جواز نکاح با کتابیه در فرض اضطرار 115
- روایت دوم: عن یونس عنهم علیهم السلام 115
- روایت سوم: روایت دعائم الاسلام: 116
- روایات دال بر جواز نکاح کتابیه در فرض متعه 116
- اشاره 116
- روایت اول: مرسله حسن بن علی بن فضال 116
- روایت چهارم: مرسله ابن ابی عمیر که ما آن را صحیحه می دانیم 116
- روایت دوم: روایت زراره 117
- روایت سوم: روایت حسن تفلیسی: 117
- روایت چهارم: روایت محمد بن سنان 118
- روایت پنجم: صحیحه اسماعیل بن سعد الأشعری: 118
- استدلال صاحب جواهر به برخی از روایات بر جواز به نحو اطلاق و نقد آن 119
- اشاره 120
- خلاصۀ درس این جلسه: 120
- جواز نکاح با کتابیه متعهً یا ضرورهً و مانند آن حتی علی القول به حرمت نکاح دائم با کتابیّه 121
- اشاره 121
- اشاره 122
- بررسی روایات مجوّزه ازدواج با اهل کتاب و لو دواماً 122
- دلیل جواز نکاح با کتابیه متعهً 122
- روایت دوم: صحیحه هشام بن سالم: 123
- روایت اول: روایت منصور بن حازم: 123
- روایت سوم: صحیحه عبد الله بن سنان 124
- روایت چهارم: صحیحه ابی بصیر 125
- بررسی سند روایت: 125
- بررسی دلالت روایت: 125
- روایت پنجم: صحیحه معاویه بن وهب 125
- روایت ششم: روایت نعمانی است 126
- روایت هفتم: موثقه ابی مریم الانصاری 127
- بررسی دلالت این دو روایت: 127
- روایت هشتم: موثقه محمد بن مسلم 127
- روایت نهم: 128
- روایت دهم: خبر حفص بن غیاث 129
- روایت یازدهم: صحیحه ابی بصیر 129
- روایت دوازدهم: روایت دعائم الاسلام 130
- بررسی نهایی ادله و روایات دال بر جواز نکاح با کتابیات 131
- نکاح با مجوسیه 132
- اشاره 133
- خلاصۀ درس این جلسه: 133
- «بررسی ملازمه در حرمت و جواز، بین ازدواج با کتابیه و ازدواج با مجوسیه» 134
- حاصل مسئله و اقوال در آن 134
- اشاره 135
- روایات مسئله 135
- روایات حرمت تزویج با مجوسیه 135
- اشاره 137
- روایات جواز تزویج با مجوسیه 137
- تحقیق در روایات مانعه را با تأملی دوباره در روایت صفوان پی می گیریم. 138
- الف) بررسی مجدد روایت صفوان: 138
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 138
- 2) توضیح: 138
- 1) متن روایت: 138
- ب) توضیحی درباره شمول صحیحه محمد بن مسلم نسبت به متعه: 139
- 3) یادآوری برداشت استاد مد ظله در جلسه قبل: 139
- 1) روایت محمد بن سنان: 140
- د) بررسی روایات مجوز ازدواج با مجوسیه: 140
- اشاره 140
- 3) مرسله حماد بن عیسی: 141
- 2) نقد استاد مد ظله: 142
- 1) نظر آقای خویی در موارد وجود اخبار نفی و اثبات در موضوع واحد: 142
- ه) جمع بین روایات مانعه و مجوّزه: 142
- 4) مقید بودن روایت برادر دعبل خزاعی به مواردی خاص: 143
- 3) نظر استاد مد ظله در جمع بین روایات مسئله: 143
- حکم ازدواج مسلمان با مجوسیه به صورت دائم 144
- اشاره 144
- الف) بررسی روایت «سنّوا بهم سنه اهل الکتاب» 144
- خلاصۀ درس این جلسه: 144
- اشاره 144
- 1 - نظر استاد - مد ظله -: 145
- اشاره 149
- بررسی روایات در باب اهل کتاب بودن مجوس: 150
- خلاصۀ درس این جلسه: 150
- اشاره 153
- 1 - احادیثی که مجوس را اهل کتاب نمی داند. 154
- خلاصۀ درس این جلسه و جلسات قبل: 154
- اشاره 154
- الف - بررسی شمول عنوان اهل کتاب نسبت به مجوس با توجه به احادیث 154
- 2 - احادیثی که مجوس را از اهل کتاب دانسته است 156
- 3 - بررسی نحوه جمع بین روایات 158
- ب) طریق اثبات یهودیه یا نصرانیه یا مجوسیه بودن 160
- نتیجه گیری بحث توسط استاد - مد ظله -: 160
- 4 - بررسی مجدد روایت محمد بن سنان 160
- اشاره 162
- خلاصۀ درس این جلسه: 163
- ب) ادله عدم جواز نکاح با اهل کتاب عارضی همراه با نقد آنها توسط استاد مد ظله 163
- 1 - اجماع: 163
- الف) بررسی نکاح با اهل کتاب عارضی 163
- اشاره 164
- 3 - حدیث نبوی «من بدّل دینه فاقتلوه» 164
- نقد استاد مد ظله: 164
- 2 - آیه شریفه «وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ» 164
- اشاره 164
- اما از جهت سندی: 165
- نقد استاد مد ظله: 165
- 4 - عدم احترام اهل کتاب به خاطر نسخ شدن دین آنها 166
- اشاره 166
- اما از جهت دلالت 166
- 5 - نتیجه بحث: 166
- نقد استاد مد ظله: 166
- اشاره 167
- ج) بررسی حکم اولاد اهل کتاب عارضی 167
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 167
- 1 - بیان کلام صاحب ریاض: 168
- ب) بررسی منظور صاحب ریاض از الحاق حکم ارتداد زن به ارتداد مرد به اجماع مرکب: 168
- 2 - نقد استاد - مد ظله -: 168
- الف) تصحیح کلام استاد مد ظله درباره برداشت صاحب جواهر از ریاض: 168
- 2 - بررسی سند روایت 169
- 3 - توجیهی دیگر برای کلام صاحب ریاض توسط استاد - مد ظله -: 169
- 1 - متن روایت: 169
- ج) بررسی مفاد خبر مسمع بن عبد الملک: 169
- 4 - نقد استاد - مد ظله -: 170
- 5 - مختار استاد مد ظله در مورد روایت 171
- خلاصۀ درس این جلسه: 172
- اشاره 172
- اشاره 173
- مناقشه استاد مد ظله 173
- اشاره 173
- الف) وجوه دیگر مسئله: 173
- بحث در دلیل این مسئله بود که ارتداد أحد الزوجین یا هر دو قبل الدخول موجب انفساخ عقد می شود 173
- اشاره 175
- ب) دلیل مسئله به نظر استاد - مد ظله -: 175
- ج) ارتداد بعد از دخول: 175
- 1 - بیان تصورات در مسئله: 175
- 2 - بررسی روایات: 177
- اشاره 178
- خلاصۀ درس این جلسه: 178
- اشاره 179
- الف) تتمه بحث از دلالت روایت ابی بکر حضرمی 179
- اشاره 180
- ب) قرائت و بررسی روایات مسئله 180
- 2 - وجه حمل روایت حضرمی بر مرتد ملی 180
- 3 - اشکال استاد (مد ظله) بر حمل مذکور 180
- 1 - صحیحه محمد بن مسلم 181
- 2 - صحیحه محمد بن مسلم 181
- 4 - صحیحه الفضیل بن یسار 182
- 5 - صحیحه علی بن جعفر 182
- 3 - موثقه عمار ساباطی 182
- 6 - صحیحه ابن محبوب 183
- 7 - صحیحه جمیل بن دراج 183
- الف) ذکر روایات مربوط به ارتداد زوجین 184
- 1 - مقدمه: 184
- اشاره 184
- خلاصۀ درس این جلسه: 184
- 2 - روایات داله بر قبول توبه مرتد مطلقا (ملی و فطری) 186
- 3 - روایات داله بر عدم قبول توبه مرتد مطلقاً 189
- خلاصۀ درس این جلسه: 190
- فرمایش صاحب جواهر و صاحب حدائق 190
- اشاره 190
- اشاره 190
- نقد و بررسی فرمایش صاحب جواهر 191
- روایات مسئله و بررسی کلام صاحب حدائق 192
- مختار استاد دام ظله در معنای روایت أبو بکر حضرمی 194
- اشاره 195
- خلاصۀ درس این جلسه: 195
- «اشاره به طوایف پنج گانه روایات در مورد حکم مرتد» 195
- «ذکر انحاء جمع بین طوایف مذکور از اخبار» 196
- راه اول: روایت مفصل شاهد جمع می شود و تعارض بین دو روایت متباین از بین می رود 196
- راه حل شبهه مذکور در تقیید» 197
- راه دوم: این است که اگر دو روایت عام متباین داشته باشیم و دو روایت دیگر هم داشته باشیم که هر کدام متعرض یک قسمت از آن عام باشد، 197
- اشاره 197
- «ذکر شبهه موجود در حمل مطلقات بر مقیدات در مقام» 197
- راه سوم: «حمل بر تقیه و عدم جریانش در مقام» 198
- «اشاره به اصح وجوه در جمع بین عام سابق و خاص متأخر» 198
- «بیان مطلق و مقید بودن ما نحن فیه» 198
- «بیان وجوه متصور در مورد نقش عده در مقام» 199
- «اشاره به بر هم خوردن زوجیت با ارتداد زن» 199
- «بیان حکم ظاهری نبودن وجوب مراعات» 200
- خلاصۀ درس این جلسه: 201
- اشاره 201
- اشاره 201
- تتمیم بحث 201
- اشاره 202
- نقل روایت و بررسی سند و دلالت روایت موثقه عمار الساباطی 202
- 1 - نقد روایت 203
- 2 - بحث معارضه این روایت با روایات دیگر 204
- خلاصۀ درس این جلسه: 205
- اشاره 205
- اشاره به روایت خصوصی و اشتباه صاحب حدائق 206
- اشاره 208
- نظر مرحوم آقای داماد 208
- اشکال به مرحوم آقای داماد 208
در این جلسه، روایات دالّ بر جواز نکاح با کتابیّه مورد بحث و بررسی قرار گرفته و وجه جمع بین این روایات و ادله ناهیه را بازگو کرده و نهایتاً نظر نهایی استاد - مد ظله - بیان خواهد گردید.
***
جواز نکاح با کتابیه متعهً یا ضرورهً و مانند آن حتی علی القول به حرمت نکاح دائم با کتابیّه
اشاره
ما حتی اگر قائل به حرمت ازدواج با کتابیه شویم مواردی را باید استثنا کنیم و قائل به جواز آن موارد حتی علی القول بالحرمه شویم. آن موارد یکی ازدواج با اهل کتاب متعهً است. دیگری ازدواج با آنها در فرض ضرورت است و سوم ازدواج با کتابیه مستضعفه است. و اینکه برخی از فقهاء که قائل به حرمت می باشند فتوای به حرمت علی وجه الاطلاق داده اند به نظر می رسد وجهی نداشته باشد.
مرحوم صاحب حدائق قائل به حرمت ازدواج با کتابیه علی وجه الاطلاق است.
لکن خود ایشان درباره نکاح با مجوس می گوید: «ازدواج با آنها متعهً و به نحو ملک یمین جایز است(1)».
اشکالی که به نظر می رسد این است که اگر ازدواج با مجوسیه به نحو متعه و
1- (1) - الحدائق الناضره.
ملک یمین جایز باشد به طریق اولی ازدواج با کتابیه متعهً و به ملک یمین باید جایز باشد با اینکه ایشان قائل به حرمت علی وجه الاطلاق است. از این رو به نظر می رسد در عبارت کتاب حدائق سقطی رخ داده باشد، زیرا مجوس ملحق به اهل کتاب است و نمی شود جواز در فرع الحاقی باشد اما در اصل نباشد.