- در این یکی دو جلسه ابتدای سال، مناسب است مروری بر بحث «عموم منزلت» و برخی از فروعات آن بکنیم. 1
- خلاصۀ درس این جلسه: 1
- اشاره 1
- 1382/7/6 یکشنبه درس شمارۀ (555) کتاب النکاح/سال ششم 1
- اشاره 4
- ادامۀ بحث عموم منزلت 5
- خلاصۀ درس این جلسه: 5
- اشاره 5
- 2 - وجه تفکیک موضوع چهار فرع اول از چهار فرع دوم چیست؟ 6
- 1 - وجه تخصیص فروع هشتگانه در کلام صاحب وسیله النجاه، چیست؟ 6
- ابهاماتی در کلام صاحب وسیله النجاه: 6
- اختیار أمثله چهارده گانه برای عموم منزلت: 7
- 3 - تکرّر برخی از أمثله 7
- مثال سوم: 8
- مثال اول: 8
- بررسی أمثله ذکر شده در وسیله النجاه: 8
- مثال دوم: 8
- مسامحه فرع چهارم: 10
- مثال چهارم: 10
- مثال پنجم: 12
- مسامحه فرع پنجم: 12
- مثال هفتم: 13
- مسامحه فرع ششم: 13
- مثال هشتم: 13
- امثله ذکر نشده در وسیله النجاه: 14
- مسامحه فرع هشتم: 14
- 1 - متن شرایع: 15
- خلاصۀ درس این جلسه: 15
- الف) عدد زوجات 15
- اشاره 15
- 3) کلام مرحوم صاحب عروه 18
- اشاره 19
- 2) نقد استاد مد ظله: 20
- الف) تحقیقی درباره جواز استعمال واو در معنای أو: 20
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 20
- 1) نظر مرحوم شیخ و جمعی دیگر از فقهاء: 20
- 5) نظر مرحوم آقای طباطبائی رحمه الله: 21
- 4) نقد استاد مد ظله: 21
- 3) نظر ابو الفتوح رازی قدس سرّه: 21
- اشاره 22
- 7) بیان کلام زمخشری: 22
- نکته دیگر در تفسیر آیه شریفه: 22
- 8) نقد استاد مد ظله: 22
- اشاره 23
- 2) نقد استاد مد ظله با توضیحی درباره کلام ایشان: 24
- 1) نظر مرحوم آقای طباطبائی رحمه الله: 24
- 4) اشاره ای به دو روایت مرسل از احتجاج طبرسی: 25
- 3) اشاره به سقطی که در تبیان واقع شده: 25
- 6) نتیجه بحث: 26
- ج) بررسی جواز یا حرمت ازدواج با بیش از چهار زن در عقد منقطع: 26
- بررسی این توجیه 28
- اشاره 28
- الف: توجیهی دیگر برای استعمال «ما» در آیه شریفه 28
- اشاره 28
- اشاره 28
- خلاصۀ درس: 28
- الف) به دلیل نقضی: 29
- اول: کتاب: 29
- ب) به دلیل حلّی: 29
- دوم: اجماع: 30
- اشاره 30
- سوم: روایات: 34
- اشاره 34
- 2 - نقد استاد بر اشکالات شهید ثانی 35
- 1 - اشکالات شهید ثانی به این روایت: 35
- اشکال شهید ثانی 37
- دوم: روایت محمد بن مسلم 37
- اشاره 38
- اشاره 38
- 1 - بررسی روایت بکر بن محمد: 38
- خلاصۀ درس این جلسه: 38
- 2 - روایت محمد بن مسلم: 39
- بیان علت اشتباه شهید ثانی رحمه الله: 39
- نقد استاد مد ظله العالی: 39
- 3 - روایت أبو بصیر: 40
- 4 - مرسله ابی بصیر 41
- 6 - روایت دیگر زراره 42
- 8 - روایت عمر بن اذنیه 43
- 7 - روایت اسماعیل بن الفضل الهاشمی 43
- 10 - روایت فضل بن یسار 44
- 9 - فقه الرضوی: 44
- اشاره 45
- عدم حصر در نکاح در باب متعه 45
- خلاصۀ درس: 45
- بررسی روایات دال بر حصر عدد نکاح متعه در چهار زن 46
- روایت دوم: 46
- اشاره 46
- روایت اول: 46
- بحث سندی این دو روایت: 47
- بیان علامه حلی و محقق خویی برای صحت طریق شیخ به بزنطی 47
- ایراد مرحوم صاحب مدارک به این بیان 47
- روایت چهارم: 48
- اشاره 48
- حل مشکل به نظر استاد دام ظله 48
- بحث سندی روایت 49
- علیّ در این روایت کیست؟ 50
- روایت پنجم: 51
- الف) جمع بین روایات مختلف در باب انحصار یا عدم انحصار عدد متعه 52
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- اشاره 52
- ب) نکاح کتابیّه 53
- متن شرایع: 54
- 1) عدم جواز نکاح با مشرکین غیر اهل کتاب 54
- 2) اشاره به اقوال فقهاء درباره نکاح با کتابیه 55
- خلاصۀ درس این جلسه: 57
- اشاره 57
- اشاره 58
- حکم نکاح و ازدواج مسلمان با کفار اعم از کتابی و غیر کتابی 58
- آیا در کتابیه مملوکه نیز خلاف نزاع هست یا نه؟ 59
- نکاح کتابیه جایز است یا نه؟ 60
- توضیح فقره «روایتان» در کلام محقق 60
- اشاره به برخی از اقوال در مسئله 61
- ادله تحریم 62
- اشاره 62
- آیه اول: قوله تعالی: لا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکاتِ حَتّی یُؤْمِنَّ 62
- آیه دوم: لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ 64
- آیه سوم: قوله تعالی: لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ . 65
- آیه چهارم: قوله تعالی: لا یَسْتَوِی أَصْحابُ النّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّهِ . 65
- خلاصۀ درس این جلسه: 66
- اشاره 66
- الف) استدلال مرحوم صاحب جواهر به آیه شریفه «وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ مِنْکُمْ طَوْلاً» برای عدم جواز نکاح کتابیه. 66
- ب) استدلال به آیه سوره مائده (... وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ) برای جواز نکاح کتابیه. 67
- 1) تصحیح نکته ای در تقریب صاحب جواهر توسط استاد مد ظله 67
- اشاره 67
- اشاره 68
- ج) بیان وجه جمع بین آیات ناهیه و آیه سوره مائده 68
- 2) نظر استاد مد ظله: 68
- 1) وجه اول (کلام ابی القاسم) 68
- 4) اشاره به مدرک قائلین به حرمت نکاح کتابیه مطلقا 69
- د) بررسی آیات ناهیه از نکاح کتابیه 69
- الف) اطلاق «مشرک» بر اهل کتاب و ادله قرآنی آن 69
- اشاره 71
- الف) توضیحی درباره آیه شریفه «قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی کَلِمَهٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ...» (تکمیل) 72
- ب) چگونگی جمع میان آیاتی که اهل کتاب را مشرک خوانده و آیات دیگر: 72
- خلاصۀ درس این جلسه: 72
- 1 - آیاتی که حاکی از تقابل میان مشرکان و اهل کتاب است: 73
- 2 - نقد مرحوم صاحب جواهر 1: 74
- ج) استدلال به آیه 221 بقره از وجوه دیگر: 75
- اشاره 75
- 4 - جمع مقبول و نتیجه گیری استاد - مد ظله -: 75
- 2) استناد به ذیل آیه شریفه: 76
- د) بررسی دلالت آیه 10 سوره ممتحنه (وَ لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ...) بر حرمت نکاح با اهل کتاب. 76
- 1) نحوه استدلال به آیه شریفه: 76
- 2) اشکال صاحب جواهر و آقای اراکی قدس سرّه: 77
- 3) نظر استاد - مد ظله -: 77
- اشاره 78
- خلاصۀ درس این جلسه: 78
- 1 - استدلال به آیه، بدون استفاده از مفهوم وصف 79
- ب) بررسی استدلال به آیه 25 سوره نساء (وَ مَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ مِنْکُمْ طَوْلاً أَنْ یَنْکِحَ الْمُحْصَناتِ1 الْمُؤْمِناتِ فَمِنْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ مِنْ فَتَیاتِکُمُ الْمُؤْمِناتِ) بر حرمت نکاح با کتابیه 79
- الف) بررسی دلالت آیه استواء، 20، حشر (لا یَسْتَوِی أَصْحابُ النّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّهِ) بر حرمت نکاح با کتابیه 79
- 1 - نحوه استدلال به آیه 79
- 2 - اشکالات استاد مد ظله به استدلال به این آیه 79
- 2 - استدلال به آیه با استفاده از مفهوم وصف 80
- 3 - تقریب دیگر صاحب جواهر در استدلال به آیه 80
- 2 - اشکال استاد به حمل بر کراهت نمودن در نظر مرحوم اراکی 81
- 1 - استدلال به آیه و جواب از اشکال خروج مورد 81
- ج - بررسی مجدد آیه 10 سوره ممتحنه «لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ» برای حرمت تزویج با کتابیه 81
- د - بررسی دلالت آیه 22 سوره مجادله 82
- 1 - تقریب استدلال به آیه 82
- 2 - مناقشه صاحب جواهر در استدلال به آیه 82
- اشاره 82
- 3 - نقد استاد مد ظله بر کلام صاحب جواهر 82
- اشاره 83
- خلاصۀ درس این جلسه: 83
- مقدمه اول: 84
- مقدمه دوم: 84
- اشاره 84
- این استدلال متوقف بر دو مقدمه است. 84
- استدراک: 84
- استدلال علامه حلی به آیه محادّه بر تحریم 84
- اشاره 85
- اشکالات صاحب جواهر به استدلال علامه حلی 85
- اشکال دوم: 86
- اشاره 87
- مناقشه اول: 87
- نقد و بررسی کلام صاحب جواهر 87
- مناقشه دوم: 88
- مناقشه سوم: 88
- مختار در مفاد آیه شریفه 88
- اشاره 88
- عدم امکان استدلال به آیه محادّه بر حرمت ازدواج با کتابیات 89
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 89
- اشاره 89
- الف) بررسی مفاد آیه موادّه: 90
- 1) نظر صاحب جواهر: 90
- اشاره 90
- 2) نقد استاد مد ظله: 91
- 3) تفسیر آیه شریفه در حدیث بزنطی: 91
- ب) تکمله ای بر بحث درباره آیه 10 از سوره ممتحنه: 92
- 4) تذکر و توضیحی از استاد مد ظله: 92
- ج) بررسی مفاد آیه 5 از سوره مائده: 93
- اشاره 93
- 1) کلام أبو القاسم بلخی: 94
- 3) طرح اختصاص جواز به متعه برای رفع تعارض: 94
- 2) پاسخ استاد مد ظله: 94
- 4) نقد استاد مد ظله: 95
- د) رفع تعارض از طریق نسخ: 97
- اشاره 97
- 2) نظر استاد مد ظله: 98
- اشاره 98
- خلاصۀ درس این جلسه: 98
- 1 - از طرق عامه در تفسیر درّ المنثور و در کتب خاصه در تفسیر تبیان شیخ و ابو الفتوح رازی نقل شده 99
- الف) رفع تنافی بین آیات شریفه 99
- ب) روایاتی که آیه سوره مائده را ناسخ آیات دیگر می دانند: 99
- 2 - تفسیر عیاشی نقل کرده 100
- نظر استاد مد ظله: 100
- اشاره 100
- اشاره 102
- نظر استاد مد ظله: 102
- 4 - صحیحه زراره (روایات گذشته مرسل بود ولی این صحیحه است) 103
- 5 و 6 - روایت تفسیر نعمانی و علی بن ابراهیم: 103
- 3 - روایت دیگر زراره بن اعین 104
- 1 - روایت زراره بن اعین 104
- 2 - روایت ابی بصیر 104
- ج) روایاتی که آیه پنجم سوره مائده را منسوخ می دانند: 104
- 4 - روایت مجمع البیان: از ابی جارود 105
- 6 - موثقه حسن بن جهم: 106
- 5 - تفسیر عیاشی: از ابن سنان 106
- استدلال به موثقه حسن بن جهم بر جواز نکاح با کتابیه و جواب آن 108
- روایات دال بر حرمت نکاح با کتابیات 108
- خلاصۀ درس این جلسه: 108
- اشاره 108
- روایت اول: موثقه حسن بن جهم چنانچه گذشت. 108
- اشاره 110
- روایت دوم: روایت دعائم الاسلام: 110
- فرمایش صاحب جواهر و نقد آن 110
- روایات تجویز در فرض خاص 111
- وجوه جمع بین روایات مجوّزه در فرض خاص 112
- وجه جمع بین روایات مجوّزه به نحو مطلق و روایات محرمه به نحو مطلق 114
- روایات دال بر جواز نکاح با کتابیه در فرض اضطرار 115
- روایت اول: روایت محمد بن مسلم 115
- روایت دوم: عن یونس عنهم علیهم السلام 115
- روایات دال بر جواز نکاح کتابیه در فرض متعه 116
- روایت سوم: روایت دعائم الاسلام: 116
- اشاره 116
- روایت اول: مرسله حسن بن علی بن فضال 116
- روایت چهارم: مرسله ابن ابی عمیر که ما آن را صحیحه می دانیم 116
- روایت دوم: روایت زراره 117
- روایت سوم: روایت حسن تفلیسی: 117
- روایت پنجم: صحیحه اسماعیل بن سعد الأشعری: 118
- روایت چهارم: روایت محمد بن سنان 118
- استدلال صاحب جواهر به برخی از روایات بر جواز به نحو اطلاق و نقد آن 119
- اشاره 120
- خلاصۀ درس این جلسه: 120
- جواز نکاح با کتابیه متعهً یا ضرورهً و مانند آن حتی علی القول به حرمت نکاح دائم با کتابیّه 121
- اشاره 121
- بررسی روایات مجوّزه ازدواج با اهل کتاب و لو دواماً 122
- اشاره 122
- دلیل جواز نکاح با کتابیه متعهً 122
- روایت دوم: صحیحه هشام بن سالم: 123
- روایت اول: روایت منصور بن حازم: 123
- روایت سوم: صحیحه عبد الله بن سنان 124
- بررسی سند روایت: 125
- روایت چهارم: صحیحه ابی بصیر 125
- روایت پنجم: صحیحه معاویه بن وهب 125
- بررسی دلالت روایت: 125
- روایت ششم: روایت نعمانی است 126
- بررسی دلالت این دو روایت: 127
- روایت هشتم: موثقه محمد بن مسلم 127
- روایت هفتم: موثقه ابی مریم الانصاری 127
- روایت نهم: 128
- روایت یازدهم: صحیحه ابی بصیر 129
- روایت دهم: خبر حفص بن غیاث 129
- روایت دوازدهم: روایت دعائم الاسلام 130
- بررسی نهایی ادله و روایات دال بر جواز نکاح با کتابیات 131
- نکاح با مجوسیه 132
- اشاره 133
- خلاصۀ درس این جلسه: 133
- حاصل مسئله و اقوال در آن 134
- «بررسی ملازمه در حرمت و جواز، بین ازدواج با کتابیه و ازدواج با مجوسیه» 134
- اشاره 135
- روایات مسئله 135
- روایات حرمت تزویج با مجوسیه 135
- اشاره 137
- روایات جواز تزویج با مجوسیه 137
- الف) بررسی مجدد روایت صفوان: 138
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 138
- 2) توضیح: 138
- 1) متن روایت: 138
- تحقیق در روایات مانعه را با تأملی دوباره در روایت صفوان پی می گیریم. 138
- ب) توضیحی درباره شمول صحیحه محمد بن مسلم نسبت به متعه: 139
- 3) یادآوری برداشت استاد مد ظله در جلسه قبل: 139
- 1) روایت محمد بن سنان: 140
- د) بررسی روایات مجوز ازدواج با مجوسیه: 140
- اشاره 140
- 3) مرسله حماد بن عیسی: 141
- 2) نقد استاد مد ظله: 142
- 1) نظر آقای خویی در موارد وجود اخبار نفی و اثبات در موضوع واحد: 142
- ه) جمع بین روایات مانعه و مجوّزه: 142
- 4) مقید بودن روایت برادر دعبل خزاعی به مواردی خاص: 143
- 3) نظر استاد مد ظله در جمع بین روایات مسئله: 143
- خلاصۀ درس این جلسه: 144
- حکم ازدواج مسلمان با مجوسیه به صورت دائم 144
- اشاره 144
- الف) بررسی روایت «سنّوا بهم سنه اهل الکتاب» 144
- اشاره 144
- 1 - نظر استاد - مد ظله -: 145
- اشاره 149
- خلاصۀ درس این جلسه: 150
- بررسی روایات در باب اهل کتاب بودن مجوس: 150
- اشاره 153
- 1 - احادیثی که مجوس را اهل کتاب نمی داند. 154
- خلاصۀ درس این جلسه و جلسات قبل: 154
- اشاره 154
- الف - بررسی شمول عنوان اهل کتاب نسبت به مجوس با توجه به احادیث 154
- 2 - احادیثی که مجوس را از اهل کتاب دانسته است 156
- 3 - بررسی نحوه جمع بین روایات 158
- ب) طریق اثبات یهودیه یا نصرانیه یا مجوسیه بودن 160
- نتیجه گیری بحث توسط استاد - مد ظله -: 160
- 4 - بررسی مجدد روایت محمد بن سنان 160
- اشاره 162
- 1 - اجماع: 163
- خلاصۀ درس این جلسه: 163
- الف) بررسی نکاح با اهل کتاب عارضی 163
- ب) ادله عدم جواز نکاح با اهل کتاب عارضی همراه با نقد آنها توسط استاد مد ظله 163
- اشاره 164
- 3 - حدیث نبوی «من بدّل دینه فاقتلوه» 164
- اشاره 164
- نقد استاد مد ظله: 164
- 2 - آیه شریفه «وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ» 164
- نقد استاد مد ظله: 165
- اما از جهت سندی: 165
- اشاره 166
- 4 - عدم احترام اهل کتاب به خاطر نسخ شدن دین آنها 166
- نقد استاد مد ظله: 166
- اما از جهت دلالت 166
- 5 - نتیجه بحث: 166
- خلاصۀ درس گذشته و این جلسه: 167
- ج) بررسی حکم اولاد اهل کتاب عارضی 167
- اشاره 167
- ب) بررسی منظور صاحب ریاض از الحاق حکم ارتداد زن به ارتداد مرد به اجماع مرکب: 168
- 1 - بیان کلام صاحب ریاض: 168
- الف) تصحیح کلام استاد مد ظله درباره برداشت صاحب جواهر از ریاض: 168
- 2 - نقد استاد - مد ظله -: 168
- 2 - بررسی سند روایت 169
- 3 - توجیهی دیگر برای کلام صاحب ریاض توسط استاد - مد ظله -: 169
- ج) بررسی مفاد خبر مسمع بن عبد الملک: 169
- 1 - متن روایت: 169
- 4 - نقد استاد - مد ظله -: 170
- 5 - مختار استاد مد ظله در مورد روایت 171
- خلاصۀ درس این جلسه: 172
- اشاره 172
- مناقشه استاد مد ظله 173
- اشاره 173
- الف) وجوه دیگر مسئله: 173
- اشاره 173
- بحث در دلیل این مسئله بود که ارتداد أحد الزوجین یا هر دو قبل الدخول موجب انفساخ عقد می شود 173
- ج) ارتداد بعد از دخول: 175
- اشاره 175
- 1 - بیان تصورات در مسئله: 175
- ب) دلیل مسئله به نظر استاد - مد ظله -: 175
- 2 - بررسی روایات: 177
- خلاصۀ درس این جلسه: 178
- اشاره 178
- اشاره 179
- الف) تتمه بحث از دلالت روایت ابی بکر حضرمی 179
- اشاره 180
- 2 - وجه حمل روایت حضرمی بر مرتد ملی 180
- ب) قرائت و بررسی روایات مسئله 180
- 3 - اشکال استاد (مد ظله) بر حمل مذکور 180
- 1 - صحیحه محمد بن مسلم 181
- 2 - صحیحه محمد بن مسلم 181
- 4 - صحیحه الفضیل بن یسار 182
- 3 - موثقه عمار ساباطی 182
- 5 - صحیحه علی بن جعفر 182
- 6 - صحیحه ابن محبوب 183
- 7 - صحیحه جمیل بن دراج 183
- الف) ذکر روایات مربوط به ارتداد زوجین 184
- 1 - مقدمه: 184
- اشاره 184
- خلاصۀ درس این جلسه: 184
- 2 - روایات داله بر قبول توبه مرتد مطلقا (ملی و فطری) 186
- 3 - روایات داله بر عدم قبول توبه مرتد مطلقاً 189
- خلاصۀ درس این جلسه: 190
- فرمایش صاحب جواهر و صاحب حدائق 190
- اشاره 190
- اشاره 190
- نقد و بررسی فرمایش صاحب جواهر 191
- روایات مسئله و بررسی کلام صاحب حدائق 192
- مختار استاد دام ظله در معنای روایت أبو بکر حضرمی 194
- خلاصۀ درس این جلسه: 195
- اشاره 195
- «اشاره به طوایف پنج گانه روایات در مورد حکم مرتد» 195
- «ذکر انحاء جمع بین طوایف مذکور از اخبار» 196
- راه اول: روایت مفصل شاهد جمع می شود و تعارض بین دو روایت متباین از بین می رود 196
- راه حل شبهه مذکور در تقیید» 197
- «ذکر شبهه موجود در حمل مطلقات بر مقیدات در مقام» 197
- راه دوم: این است که اگر دو روایت عام متباین داشته باشیم و دو روایت دیگر هم داشته باشیم که هر کدام متعرض یک قسمت از آن عام باشد، 197
- اشاره 197
- «اشاره به اصح وجوه در جمع بین عام سابق و خاص متأخر» 198
- راه سوم: «حمل بر تقیه و عدم جریانش در مقام» 198
- «بیان مطلق و مقید بودن ما نحن فیه» 198
- «اشاره به بر هم خوردن زوجیت با ارتداد زن» 199
- «بیان وجوه متصور در مورد نقش عده در مقام» 199
- «بیان حکم ظاهری نبودن وجوب مراعات» 200
- خلاصۀ درس این جلسه: 201
- تتمیم بحث 201
- اشاره 201
- اشاره 201
- نقل روایت و بررسی سند و دلالت روایت موثقه عمار الساباطی 202
- اشاره 202
- 1 - نقد روایت 203
- 2 - بحث معارضه این روایت با روایات دیگر 204
- خلاصۀ درس این جلسه: 205
- اشاره 205
- اشاره به روایت خصوصی و اشتباه صاحب حدائق 206
- نظر مرحوم آقای داماد 208
- اشاره 208
- اشکال به مرحوم آقای داماد 208
امرأه ارضعت عمک او عمتک أو خالک او خالتک فصارت أمهم، و ام عمک و عمتک نسباً تحرم علیک لانها جدّتک من طرف ابیک، و کذا أمّ خالک و خالتک، لانها جدّتک من طرف الامّ، فهل تحرم علیک بسبب الرضاع، و ان کانت المرضعه زوجتک بطل نکاحها، أم لا؟
فمن قال بعموم المنزله یقول نعم و من قال بالعدم یقول: لا.
مسامحه فرع هشتم:
در این فرع نیز همان اشکالی که در «ثالثها» (فرع سوم) وارد کردیم وارد می شود و آن اینکه این طور نیست که همیشه مادر عمو، جدّه شخص بشود زیرا گاهی عمو فقط از طرف أب عموی انسان است، از این رو مادر او، زوجه جدّ می شود اما جدّه نمی شود بله زوجه جدّ به عنوان «ما نکح آباؤکم» حرام است.
[و این أمر فارق بین فرع ثامن و فرع ثالث است، زیرا در فرع ثالث زوجه جدّ زن در موارد أبی جزء محرّمات نبود، زیرا جدّه زن نبود و عنوان محرّم دیگری نیز بر آن منطبق نبود، اما اینجا زوجه جدّ مرد به عنوان ما نکح آباؤکم (همسر پدران) حرام است].
امثله ذکر نشده در وسیله النجاه:
در میان این امثله برای عمه و خاله - که به وسیله عموم منزلت زنی عمه یا خاله شخص شود - مثالی ذکر نشده است. می توان برای مسئله این گونه مثال زد که اگر مرضعه ای فرزند عمه یا خاله مردی را شیر دهد مادر فرزند عمه شخص یا مادر فرزند خاله شخص می شود و مادر فرزند عمه شخص یا مادر فرزند خاله شخص عمه یا خاله شخص است و آن شخص نمی تواند عمه یا خاله خود را بگیرد پس بنا بر عموم منزلت این دو مثال برای عمه و خاله است.
مثال های دیگری نیز هست که در وسیله النجاه نیامده است و فعلاً از ذکر آنها صرف نظر می کنیم.
بحث عموم منزلت را چون در رساله های عملیه نیز آمده است به صورت اختصار بیان کردیم.
این بحث را همین جا به پایان می بریم و همین مقدار برای آشنایی به مثال ها کافی است.