نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 17 صفحه 194

2 - نظر صاحب شرایع در مورد حکم مهر المثل بنا بر مبنای مشهور:

اینک بنا بر مبنای مشهور بحث در این است که اگر مردی مرتد شده و حکم حرمت مباشرت در ایام عده را نمی دانست، یا نسبت به موضوع مسئله جاهل بود (مثل اینکه ارتداد ناشی از جریان یک کلام کفرآمیز بر زبان خود را فراموش کرده، یا همسرش مرتد گشته و او از ارتداد وی بی خبر است) و در خلال زمان عده، با همسرش مباشرت نمود - و فرض مسئله هم این است که مرتد یا مرتده در واقع تا پایان عده بر ارتداد خویش باقی می ماند - در این صورت، علاوه بر لزوم پرداخت مهر المسمی به جهت نکاح سابق آیا برای مباشرت در ایام عده نیز که جهلاً و شبههً انجام گرفته، پرداخت مهر المثل نیز لازم است یا نه؟

مرحوم شیخ و عمده فقها پرداخت مهر المثل را نیز لازم شمرده اند، لیکن

صاحب شرایع می فرماید: هو یشکل بما انها فی حکم الزوجه اذا لم یکن عن فطره(1) زیرا بنا بر مبنای کشف، ارتداد در ایام عده حالت منتظره دارد و به نحو شرط متأخر مراعاست و به همین سبب با رجوع به اسلام نیاز به عقد جدید نیست. زوجه نیز گرچه از شوهرش جدا شده، به منزله زوجه است، و همچنان که در غیر باب ارتداد، مثل مطلقه رجعیه برای مباشرت در ایام عده، احکام وطی به شبهه بار نمی شود، در اینجا نیز این مباشرت را نمی توان مستلزم پرداخت مهر المثل به حساب آورد.

3 - فرمایش صاحب جواهر و تأیید آن توسط استاد مد ظله:

البته بنا بر مبنای نقل، زوجیت در ایام عده همچنان پابرجاست و زوجه حقیقتاً همسر مرد به حساب می آید. مباشرت نیز مانند غیر باب ارتداد، مباشرت با زوجه خودش محسوب می گردد. لیکن مرحوم صاحب جواهر بنا بر مبنای کشف، اشکال صاحب شرایع را ناتمام دانسته و می فرماید: با بقاء بر کفر تا پایان ایام عده، روشن می شود که زوجیت از آغاز ارتداد منفسخ گشته، و زوجه حقیقتاً از وی جدا شده است، و دلیلی بر اینکه در حکم زوجه باشد وجود ندارد. از تشبیه این زوجه به مطلقه رجعی در روایت أبو بکر حضرمی(2) نیز نمی توان همه احکام حتی مهر را هم مانند آن دانست. زیرا مطلقه رجعی برای ملحق شدن به زوجه و تصحیح وقاع با او حالت منتظره ای جز خود وقاع وجود ندارد. در حالی که در باب ارتداد، الحاق به زوجه و پیدا کردن حالت زوجیت، پس از رجوع به اسلام میسر می گردد. البته احتیاج به عقد جدید ندارد، ولی تا زمانی که اسلام نیاورد، حتی با عقد جدید نیز به زوجیت مرد در نمی آید. به علاوه آنکه روایت نیز به دو صورت نقل شده که در یکی: «بمنزله المطلقه» و در دیگری: «بمنزله المطلقه ثلاثاً» است و همین امر اثبات اراده مطلقه رجعی را از آن با مشکل مواجه می سازد. بنابراین، ثبوت برخی از

احکام و لوازم مانند ارث و غیر آن، مقتضی ثبوت تمام احکام زوجیت و از آن جمله سقوط مهر المثل نخواهد بود.(1)

بر این اساس، همچنان که فتوای مرحوم شیخ بوده و سابقین به آن فتوا داده اند، علاوه بر لزوم پرداخت مهر المسمی به خاطر نکاح سابق، پرداخت مهر المثل نیز به سبب مباشرت در ایام عده لازم می باشد.