نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 17 صفحه 29

به هر تقدیر، در روایات تفصیلی نیست و عمده مسئله اجماع است که ما باید آن را بعداً بررسی نماییم.

ب) توضیحی پیرامون مرسله ابن ابی عمیر

اشاره

محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن أبیه عن ابن ابی عمیر عن بعض اصحابه عن محمد بن مسلم عن ابی جعفر علیه السلام قال: ان اهل الکتاب و جمیع من له ذمّه اذا أسلم أحد الزوجین فهما علی نکاحهما و لیس له ان یخرجها من دار الاسلام الی غیرها و لا یبیت معها و لکنه یأتیها بالنهار فأما المشرکون مثل مشرکی العرب و غیرهم فهم علی نکاحهم الی انقضاء العدّه فان اسلمت المرأه ثم اسلم الرجل قبل انقضاء عدتها فهی امرأته و ان لم یسلم الا بعد انقضاء العدّه فقد بانت منه و لا سبیل له علیها و کذلک جمیع من لا ذمّه له (الحدیث)(1)

مقتضای صدر این روایت این است که زن اگر مسلمان شد ولی شوهرش به کفر خود باقی است عقد نکاح آنها منفسخ نمی شود چه قبل الدخول و چه بعد از آن و حرفی از عده نیز در کار نیست. منتها روایت می گوید مرد حق اینکه شب ها پیش این زن بیتوته نماید را ندارد بلکه تنها در روز حق ملاقات او را دارد (کنایه از عدم جواز استمتاعات) بعضی از آقایان در مقام وجه جمع بین ظاهر این روایت و ادله ای که نفی سبیل از مرد کافر نسبت به زن مسلمان نموده و گفته به مجرد اسلام، زن او باید عده طلاق نگه دارد و اگر مرد قبل از انقضاء عدّه مسلمان شود زوجیت آنها باقی است و الّا عقد منفسخ می شود.

چنین گفته اند که با توجه به ادله فوق، ما اطلاق صدر روایت ابی عمیر را نسبت به اسلام زن تقیید کرده و می گوییم اگر زن مسلمان شود به شرط اینکه شوهرش تا قبل از انقضاء عده مسلمان شود نکاح آنها باقی است، اما در مورد اسلام زوج اطلاق فهما علی نکاحهما مستحکم است.

و لکن به نظر ما این وجه جمع صحیح نیست، زیرا چنانچه در ذیل روایت ابی عمیر تصریح شده است تفصیل بین اسلام زوج قبل از انقضاء عدّه و بعد از آن تنها در موردی است که زوجین غیر اهل کتاب باشند و با وجود تصریحی این چنین نمی توان در مورد اسلام مردی که زوجه او اهل کتاب بوده و مسلمان شده است نیز چنین تقییدی را قائل شد.

1) مضی عدّه که موجب انفساخ می شود ناقل است یا کاشف؟

نکته ای که ما از روایت ابی عمیر استفاده می کنیم و ندیدم که کسی گفته باشد، این است که در این روایت مضی عدّه را ناقلِ انفساخ عقد قرار داده، تعبیر روایت این است «فهم علی نکاحهم الی انقضاء العدّه» نه اینکه پس از انقضاء عدّه کشف می شود که زوجیت از همان ابتدای اسلام زوج منفسخ شده است. و بالجمله بعد از اسلام زوجه، زوجیت متزلزلی را برای مرد قرار داده است که اگر وی قبل از انقضاء عده مسلمان شود استقرار می یابد و الّا بعد از آن فسخ می گردد.