- یکی از مباحث بسیار مهم در بحث نکاح، اختلاف امامیه با عامه در مورد حلیت نکاح متعه است. 1
- اشاره 1
- 1383/6/24 سه شنبه درس شمارۀ (670) کتاب النکاح/سال هفتم 1
- اشاره 1
- خلاصۀ درس این جلسه: 1
- بررسی ادله حلیت متعه: 2
- اشاره 2
- استدلال اهل سنت به قرآن بر عدم جواز متعه 3
- عامه برای اثبات عدم جواز متعه به دو آیه از قرآن استناد کرده اند: 3
- تکمیل فرمایش سید مرتضی توسط استاد مد ظله: 3
- آیه اول: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلاّ عَلی أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ» 3
- اشاره 4
- آیه دوم: «وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسافِحِینَ» 4
- پاسخ به استدلال عامه: 4
- 2 - پاسخ حلّی به استدلال فوق (اشاره ای به نزاع مرحوم شیخ انصاری و مرحوم آخوند و نظر حضرت استاد در مسئله تمسک به عام در باب کیفیت اراده) 5
- الف) آیا عنوان «زوجه» بر زن متعه ای صادق است یا خیر؟ 5
- خلاصۀ درس این جلسه: 5
- 1 - استدلال عامه بر نفی زوجیت متعه 5
- 3 - پاسخ های نقضی سید مرتضی بر استدلال عامه 6
- اشاره 8
- اشاره 8
- الف - ادامه بررسی استدلال عامه برای عدم مشروعیت متعه 8
- خلاصۀ درس این جلسه: 8
- اشکالات استاد به استدلال عامه 9
- ب - بررسی مشروعیت نکاح موقت به وسیله روایات 10
- اشاره 10
- توجیهات عامه برای نهی عمر از متعه 11
- الف - توجیه قوشجی 11
- خلاصۀ درس این جلسه: 13
- الف - بررسی توجیهات ذکر شده برای کلام عمر درباره متعه (یادآوری و تکمیل) 13
- اشاره 13
- ب - بررسی روایات تحریم متعه در جوامع حدیثی اهل سنت 14
- 1 - یک اشکال و پاسخ آن 15
- اشاره 15
- 2 - اشاره به یک اشتباه در اسناد احادیث 16
- ج - تمسک به اجماع بر تحریم متعه 17
- اشاره 17
- 3 - اشکالات احادیث تحریم متعه 17
- 1 - پاسخ به ادعای اجماع بر تحریم متعه 18
- 2 - نتیجه بحث 18
- اشاره 19
- 1 - استدراک از گذشته اطلاق تزوج بر متعه 19
- خلاصۀ درس این جلسه: 19
- 2 - تتمه ای از بحث صیغه متعه در بررسی مفاد روایت عبد الرحمن بن کثیر 20
- 4 - اقوال و احتمالات در معنای روایت: 21
- 5 - تقریبی برای کلام صاحب وافی (دو اطلاق تکوینی و تشریعی برای برخی از کلمات) 22
- 7 - فروع ثلاثه 23
- 6 - مناقشه در این تقریب 23
- الف) ذکر دو نکته راجع به عقد متعه 25
- خلاصۀ درس این جلسه: 25
- اشاره 25
- 1 - نکته اول: (بررسی سندی روایت عبد الرحمن بن کثیر) 26
- 2 - نکته دوم (عدم لزوم ایجاب و قبول در عقد نکاح و جواز اکتفاء به دو ایجاب) 27
- ب) شرطیت مهر در عقد متعه 28
- اشاره 28
- 1 - مملوکیت و معلومیت مهر 29
- خلاصۀ درس این جلسه: 30
- اشاره 30
- الف - رکنیت ذکر مهر در عقد متعه 31
- اشاره 31
- ادله رکنیت ذکر مهر در عقد متعه 31
- 1 - صحیحه زراره 31
- 2 - صحیحه اسماعیل بن الفضل 32
- 4 - صحیحه هشام بن سالم 33
- ب - لزوم مملوک بودن مهریه در عقد متعه 34
- 1 - کلام شرایع در طُرق معلوم کننده مهر و نقد استاد مد ظله العالی بر آن 35
- اشاره 35
- خلاصۀ درس این جلسه: 35
- 4 - چه چیزی مهر قرار می گیرد؟ 36
- 2 - طریق دیگر برای معلومیت مهر: 36
- اشاره 37
- 5 - حد اقل مهر چقدر است؟ 37
- روایات تعیین کننده حد مهر: 38
- 6 - نظر استاد مد ظله در جمع روایات: 40
- 7 - نظر صاحب ریاض پیرامون روایات و نقد استاد مد ظله بر آن 41
- اشاره 41
- 8 - لزوم پرداخت مهریه هنگام مطالبه زن 42
- 9 - استفاده از روایت عمر بن حنظله برای عدم جواز حبس مهریه: 43
- اشاره 43
- بررسی استدلال به روایت: 43
- ادله شش گانه: صاحب جواهر و جامع المقاصد بر وجوب فوری تسلیم مهریه در متعه 44
- خلاصۀ درس این جلسه: 44
- دلیل اول: زن به مجرد عقد، مالک مهریه می شود 44
- اشاره 44
- دلیل سوم: آیه شریفه «فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَهً» 45
- دلیل دوم: اجرت در عقد انقطاعی مانند مهریه در عقد دائم است 45
- دلیل چهارم: روایت عمر بن حنظله: 45
- دلیل پنجم که به نحو اشعار است: روایت ریان بن شبیب می باشد: 46
- دلیل ششم: از جامع المقاصد نقل شده که بر این مسئله ادعای اجماع کرده است 46
- بررسی دلیل اول صاحب جواهر 46
- بررسی دلیل چهارم صاحب جواهر 47
- اشاره 47
- بررسی دلیل دوم صاحب جواهر رحمه الله 47
- بررسی دلیل سوم صاحب جواهر 47
- بحث سندی پیرامون روایت عمر بن حنظله 48
- بررسی متن روایت 48
- بررسی دلیل پنجم صاحب جواهر 50
- اشاره 51
- بررسی دلیل ششم صاحب جواهر 51
- اشاره 52
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- کلام در این بود که آیا در عقد متعه به محض تحقق عقد بر مرد واجب است اجرت نکاح و مهریه زن را بپردازد؟ 52
- بررسی ادعای اجماع بر وجوب فوری اداء مهریه: 53
- نقد استاد (دام ظله) بر استدلال صاحب جواهر رحمه الله: 53
- بررسی اقوال در وجوب یا عدم وجوب دفع قبل از استمتاع: 53
- توضیحی درباره عمر بن حنظله: 56
- اشاره 58
- نظر استاد (دام ظله) 58
- مناقشه ای در تعبیر «قاصها» در کلام محقق و شهید اول: 59
- اشاره 60
- الف) جواز هبه مدت در عقد انقطاعی 60
- خلاصۀ درس این جلسه: 60
- اشاره 60
- ب) روایات وارده در مسئله جواز هبه مدت 61
- 2 - جواب از گفتار شهید ثانی 61
- اشاره 62
- تذکر نکته ای در کلام صاحب جواهر 63
- اشاره 64
- خلاصۀ درس این جلسه: 64
- اشاره 64
- الف) جواز هبه مدت در عقد انقطاعی 64
- 1 - تکرار اشکال شهید ثانی به اصل جواز هبه و پاسخ به اشکال ایشان 65
- 2 - دلیل دیگر بر جواز هبه مدت 65
- 1 - ادعای اجماعی بودن حکم به تنصیف 66
- اشاره 66
- ب) هبه مدت قبل از دخول آیا سبب تنصیف مهر می گردد؟ 66
- 3 - استدلال برای تنصیف به تشبیه متعه به اجاره 68
- 2 - روایت مورد استدلال برای تنصیف 68
- 4 - بررسی اجماع مورد ادعا 68
- 5 - بررسی سند روایت سماعه 69
- 6 - بررسی دلالت روایت سماعه 70
- 10 - نتیجه گیری از بررسی ادله تنصیف 71
- 7 - تقویت اشکال دلالی موثقه سماعه 71
- 9 - بررسی استدلال برای تنصیف به تشبیه متعه به اجاره 71
- 8 - جمع بندی اشکالات سندی و دلالی بنا بر نسخ مختلف روایت سماعه 71
- 1 - نظرات فقهاء در مورد هبه بعض الباقی 72
- ج) آیا هبه بعضی از زمان باقیمانده مثل هبه تمام زمان باقیمانده است؟ 72
- اشاره 72
- 2 - استدلال صاحب جواهر برای تنصیف در صورت بخشش بعض الباقی 73
- اشاره 74
- 3 - بررسی استدلال صاحب جواهر رحمه الله 74
- 1 - ادامه بحث پیرامون موثقه سماعه: 75
- خلاصۀ درس این جلسه: 75
- 2 - فروع مسئله 76
- اشاره 77
- ادامۀ بحث در هبه مدت قبل از دخول از طرف مرد 78
- خلاصۀ درس این جلسه: 78
- متن روایت سماعه: 78
- اشاره 78
- هبه مدت بعد از دخول 79
- اشاره 79
- اشاره 79
- اشکال صاحب جواهر بر محقق کرکی 79
- محاسبه نشدن ایام حیض 80
- اشکال بر محقق کرکی 80
- دفاع از محقق کرکی 80
- ب) صحیحه اسحاق بن عمار 81
- اشاره 81
- حکم صورتی که ایام حیض به مقدار تمام مدت باشد 82
- حکم سایر عذرهای شرعی غیر از حیض 82
- کشف فساد عقد بعد از پرداخت قسمتی از مهریه 83
- حکم موانع دیگر 83
- اشاره 84
- روایت حفص البختری 84
- اشاره 84
- خلاصۀ درس این جلسه: 84
- 2 - بررسی روایت حفص بن البختری 85
- 1 - طرح مسئله: 85
- اشاره 86
- بررسی مکاتبه ریان بن شبیب: 86
- نظر استاد مد ظله در این مسئله 87
- اشاره 88
- خلاصۀ درس این جلسه: 88
- الف) بررسی مسئله مهر در صورت تبیّن فساد عقد بعد از دخول به زوجه 89
- 1 - التزام به مضمون روایت حفص البختری بنا بر پذیرش شمول آن نسبت به فرض علم زن به بطلان عقد بلامانع است. 89
- اشاره 89
- 2 - عدم پذیرش اطلاق در روایت حفص و امکان تقیید آن 90
- ب) نکته ای راجع به مسئله قبل (عدم تسقیط مهریه در ایام حیض) 90
- خلاصۀ درس این جلسه: 91
- اشاره 91
- 1 - نظر صاحب شرایع و مستند آن 92
- الف) طرح مسئله مورد بحث (حکم مهریه در صورتی که بعد از دخول، معلوم می شود عقد فاسد بوده است) 92
- 2 - نظریه تعدادی دیگر از فقهاء و بررسی آن 92
- 1 - صحیحه عبد الله بن سنان 93
- اشاره 93
- 3 - روایت ابی بصیر 94
- 2 - روایت سلیمان بن خالد 94
- 6 - روایت دعائم الاسلام 95
- 4 - روایت عبد الله بن سنان 95
- 5 - صحیحه ابی بصیر 95
- ج) حل مشکل تعارض بین این روایات 96
- د) حکم مهریه در صورت دخول: 96
- اشاره 96
- جمع عرفی بین روایت حفص و دیگر روایات 97
- جهت اول: مقدار مهریه 97
- 1 - جمع اول: تخصیص روایات با روایت حفص 97
- اشاره 97
- 2 - جمع دوم: تفصیل بین صورت علم و جهل زوجه 98
- 3 - اشکال بر این جمع (تنافی این جمع با روایات أجر الزانیّه سحت) 99
- 4 - جواب اشکال بر جمع (رفع تنافی بین روایت حفص و روایات دال بر أجر الزانیه سحت) 99
- جهت دوم: پرداخت مهر المسمی یا مهر المثل 100
- خلاصۀ درس این جلسه: 101
- اشاره 101
- 1 - جمع بین روایت حفص بن البختری با روایات معارض 102
- 2 - حکم تصرف و اتلاف مال اخذ شده توسط زن 103
- اشاره 104
- خلاصۀ درس این جلسه: 104
- اشاره 105
- الف) بررسی نظرات فقهاء: 105
- اگر در عقد انقطاع، اجل ذکر نشود آیا عقد باطل است یا به دائم تبدیل می شود؟ 105
- ب) اقوال در مسئله 106
- ج) نقل و بررسی عبارت فقهاء 108
- خلاصۀ درس این جلسه: 109
- اشاره 109
- اشاره 110
- ادامۀ بحث در مسئله ترک اجل در باب متعه 110
- اشاره 111
- بررسی حکم واقعی مسئله 111
- بررسی حکم ظاهری مسئله 111
- بحث پیرامون منظور از «العقود تابعه للقصود» 112
- نقد استاد مد ظله بر کلام شیخ انصاری 113
- کلام مرحوم صاحب جواهر 114
- بررسی کلام صاحب جواهر 114
- کلام محقق حلی در نکت النهایه 115
- اشاره 116
- خلاصۀ درس این جلسه: 116
- 1 - اقوال فقهاء در مسئله عدم ذکر اجل در نکاح منقطع 116
- 2 - شرط فاسد مفسد است یا نه؟ و تحلیل کلمات فقهاء 117
- 3 - فرمایش محقق در نکت النهایه و نقد آن 119
- 4 - بررسی روایات مسئله 120
- اشاره 122
- خلاصۀ درس این جلسه: 122
- روایت اول: روایت أبان بن تغلب بود 123
- اشاره 123
- روایات لزوم اشتراط اجل در متعه 123
- روایت دوم: روایت عبد الله بن بکیر: 124
- روایت سوم: روایت هشام بن سالم 125
- اشاره 128
- خلاصۀ درس این جلسه: 128
- مقصود از «متعه» در روایات 129
- بررسی دلالت روایت ابان بن تغلب 129
- بررسی دلالت روایت هشام بن سالم 129
- استدلال مجلسی اول به روایات لزوم ذکر شروط بعد از نکاح 130
- اشاره 130
- اشاره به ضعف سند روایت اول 131
- جواب استاد مد ظله از استدلال مذکور 131
- اشاره 133
- خلاصۀ درس این جلسه: 134
- الف) نقل و بررسی بعضی از روایات ارث در عقد انقطاعی برای استفاده در مسئله لزوم ذکر اجل 134
- اشاره 134
- 1 - روایت سعید بن یسار 135
- 2 - صحیحه بزنطی 135
- 4 - روایت محمد بن مسلم 136
- 3 - جمع مرحوم شیخ با تقریب استاد مد ظله 136
- 5 - جمع مرحوم شیخ ما بین دو روایت قبلی و روایت محمد بن مسلم 137
- 6 - تذکر نکته ای در مورد انقلاب عقد منقطع به عقد دائم 137
- اشاره 138
- 7 - نقضی به انقلاب عقد منقطع به عقد دائم 138
- ب) تحقیق درباره تقدیر الاجل 138
- 1 - احتمال مرحوم علامه در مورد کلام ابن حمزه 139
- 2 - رد احتمال علامه و بیان توجیهاتی برای کلام ابن حمزه توسط استاد مد ظله 139
- 3 - توضیحی درباره حد اکثر و حد اقل اجل 140
- اشاره 141
- خلاصۀ درس این جلسه: 141
- الف) مختار ابن حمزه در اجل متعه 142
- ب) وجوهی که ممکن است برای فتوای ابن حمزه ذکر شود 142
- د) حد اقل زمان در متعه 144
- نظر استاد مد ظله 144
- اشاره 144
- ه - معین بودن اجل 145
- اشاره 146
- الف) طرح مسئله جواز انفصال مدت (اجل) از زمان عقد متعه 147
- خلاصۀ درس این جلسه: 147
- ب) نقل اقوال فقهاء در مسئله جواز انفصال مدت از عقد 147
- 2 - ابن براج رحمه الله در مهذب البارع: 148
- 1 - شیخ طوسی رحمه الله در نهایه: 148
- اشاره 148
- 4 - مرحوم ابن ادریس در سرائر: 149
- 6 - قواعد: 149
- 5 - شرایع: 149
- 7 - ارشاد الاذهان: 150
- 8 - تلخیص المرام: 150
- ج) ادله عدم شرطیت اتصال (در جواهر) 151
- د) ادله شرطیت اتصال و بررسی و نقد آنها (در جواهر) 152
- 3 - تمسک به قاعده توقیفیت وظایف شرعی 153
- 2 - تمسک به احتیاط لازم المراعاه در باب فروج: 153
- 1 - تمسک به استصحاب: 153
- اشاره 153
- 4 - گفته شده عقدی صحیح است که اثرات خود را در پی داشته باشد، 154
- اشاره 155
- اشاره 155
- خلاصۀ درس این جلسه: 155
- الف) آیا انفصال مبدأ زوجیت از حین عقد، در نکاح متعه جایز است؟ 155
- 2 - تأخیر زوجیت و تأخیر جواز استمتاع 156
- 1 - مشهور قائل به جواز انفصال اجل از عقد می باشند 156
- 3 - ظاهر کلمات قدما «تأخیر زوجیت» است اگر چه بعضی تعلیلات وارده در کلامشان خلاف آن است 156
- 4 - اشاره به تهافت واقع شده در کلام محقق کرکی در جامع المقاصد 157
- 5 - نظر استاد مد ظله پیرامون جواز ازدواج زن با غیر در مدت فاصله شده 158
- اشاره 158
- بررسی وجوه صاحب جواهر برای اختیار قول به عدم جواز متعه انفصالی و بررسی سند روایت بکّار 159
- توضیح کلمات صاحب جواهر 159
- اشاره 159
- وجوه سابقین برای قول به عدم جواز متعه انفصالی 159
- خلاصۀ درس این جلسه: 159
- اشاره 159
- حمل نظر مشهور بر جواز اشتراط تاخیر استمتاع 161
- وجوه صاحب جواهر برای تقویت عدم جواز انفصال 161
- اشاره 162
- بررسی سند روایت بکّار 162
- جواب سه اشکال اول 162
- اشاره 163
- خلاصۀ درس این جلسه: 163
- اشاره 164
- اثبات اعتبار روایت: 164
- بحث درباره سند روایت بکار بن کردم: 164
- اشکال دیگر به انجبار: 164
- ارزیابی: 164
- ارزیابی وجوهی که صاحب جواهر بیان کرده است: 166
- بحث درباره دلالت روایت: 166
- اشاره 167
- استدراک استاد مد ظله نسبت به وجود تناقض در عبارت محقق کرکی، و نسبت به اعتراض ایشان به صاحب جواهر 168
- خلاصۀ درس این جلسه: 168
- اقوال در مسئله تأخیر اجل زوجیت 169
- قول مشهور؛ جواز تأخیر 170
- قول به تردید 170
- قائلین به اعتبار اتصال و عدم جواز تأخیر 170
- بررسی فروعات مسئله انفصال اجل بنا بر مختار مشهور و ادله آنها 170
- مسئله ازدواج زن با دیگری، و ازدواج مرد با خواهر و مادر زن، و فروع آن 171
- اشکال وجه مذکور، و نظر استاد نسبت به آن 171
- وجه عدم جواز اصل این ازدواج ها 171
- اشاره 171
- اشاره 171
- اشاره 172
- کلام و دلیل قائلین به تفکیک در فروع مسئله، و نظر استاد مد ظله نسبت به آن 172
- الف) بیان استدراک از جلسه قبل 173
- خلاصۀ درس این جلسه: 173
- ب) انصراف به اتصال در صورت اطلاق مبدأ اجل در عقد 174
- 1 - طرح مسئله 174
- 2 - نقل اقوال در مسئله 174
- 3 - نظریه استاد مد ظله 175
- 4 - استدلال صاحب جواهر برای انصراف اطلاق به اتصال 175
- ج) رفع تنافی از کلام محقق کرکی در جامع المقاصد 176
- د) نقد کلام مرحوم محقق کرکی 178
1- (1) - همان، ج 2.
زوجین بر آن توافق و بر اساس آن عقد را جاری می کنند (همچنان که ثمن در عقد بیع آن چیزی است که متبایعین بر آن توافق می کنند) منتهی گاهی صداق فعلی و شخصی است (مهر المسمی) و گاهی صداق تعلیقی و نوعی به این نحو که اگر اشباه و نظائر این زن بودند صداق آنها چه مقدار بود (مهر المثل) و البته ظهور «لها صداقها» صداق شخصی است که بالفعل تعیین شده یعنی مهر المسمی است و از طرفی در روایت سلیمان بن خالد و ابو بصیر فرموده: «لها المهر بما استحل من فرجها».
روایت دیگری نیز در مناقب ابن شهرآشوب نقل شده: اتی عمر بامراه نکحت فی عدتها ففرق بینهما و جعل صداقها فی بیت المال و قال لا اجیز مهرا رد نکاحه و قال لا یجتمعان ابدا فبلغ ذلک علیا علیه السلام فقال ان کانوا جهلوا السنه لها المهر بما استحل من فرجها و یفرق بینهما...(1)
مهر نیز امری است که زوجین ضمن عقد بر آن توافق کرده اند. پس حق این است که در موارد شبهه چنانچه دخولی صورت گرفته باشد زن مستحق مهر المسمی است نه مهر المثل.
«* و السلام *»
1- (1) - مستدرک الوسائل، ج 14، ص 396، ح 9.
1383/7/19 یکشنبه درس شمارۀ (687) کتاب النکاح/سال هفتم
اشاره
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ