نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 19 صفحه 139

همچنان که مقدار مهر از نظر قلت و کثرت به عهده زوجین است، تعیین کم یا زیاد بودن اجل نیز در اختیار آنان می باشد. در این مورد روایات متعددی وارد شده و صرف نظر از کلام ابن حمزه در وسیله - که حد اقل اجل را از طلوع شمس تا زوال آن دانسته و این قول از متفردات وی می باشد - اختلافی در مسئله وجود ندارد.

1 - احتمال مرحوم علامه در مورد کلام ابن حمزه

کلام ابن حمزه به جهت آنکه دلیلی برای آن در دست نیست، مورد بحث قرار گرفته است. مرحوم علامه احتمال داده است که طلوع شمس تا زوال به عنوان مثال ذکر شده باشد. صاحب جامع المقاصد نیز به شکل استظهار آن را مطرح کرده، و برخی دیگر به آن متمایل شده اند.

2 - رد احتمال علامه و بیان توجیهاتی برای کلام ابن حمزه توسط استاد مد ظله

عبارت ابن حمزه به صورت زیر می باشد: قدر المهر موکول الی رأیهما فی القله و الکثره و قدر المده من طلوع الشمس الی نصف النهار الی سنین متطاوله

به نظر می رسد این تعبیر صلاحیت مثال بودن را نداشته باشد. زیرا ظاهرا بعد از آنکه برای مهر مقدار تعیین نکرده و بر خلاف اجل آن را بر عهده زوجین قرار داده،

عبارت قدر المده... ظهور در تعیین حد اقل مدت داشته و نمی تواند مثالی برای اجل باشد. خصوصا اگر قائل باشیم مدت کوتاهی مانند یک لحظه نیز کفایت می کند، به هیچ وجه نمی توان «من طلوع الشمس الی نصف النهار» را برای معنایی که یک لحظه نیز از مصادیق آن است، مثال قرار داد.

بلی ممکن است این تعبیر را مثالی برای مقدار اجل بدانیم، به این معنا که مقدار آن - مثلا شش ساعت - را از سایر اوقات مثل ظهر تا غروب یا اول شب تا نیمه شب و... در نظر گرفته و به عنوان حد اقل اجل در عقد قرار دهیم. در عین حال، چندان روشن نیست که ابن حمزه این مطلب را از کجا اخذ کرده است، گرچه توجیهاتی و لو ضعیف برای کلام ایشان به نظر می رسد:

یکی از این توجیهات این است که با توجه به ذکر یوم، ایام، شهور، سنوات و غیره در روایات، و با عنایت به واگذاری مقدار اجل به عهده زوجین در سایر روایات، ممکن است ایشان برای معنای یوم توسعه ای قائل شده و به نحو عموم مجاز یا مثال، مقداری از یوم را نیز یوم به حساب آورده باشد. روشن است که این توسعه در حدی نیست که اکثر یوم را خارج کرده و کلمه یوم از آن ابا داشته باشد.