- اشاره 1
- 1383/6/24 سه شنبه درس شمارۀ (670) کتاب النکاح/سال هفتم 1
- یکی از مباحث بسیار مهم در بحث نکاح، اختلاف امامیه با عامه در مورد حلیت نکاح متعه است. 1
- خلاصۀ درس این جلسه: 1
- اشاره 1
- بررسی ادله حلیت متعه: 2
- اشاره 2
- استدلال اهل سنت به قرآن بر عدم جواز متعه 3
- تکمیل فرمایش سید مرتضی توسط استاد مد ظله: 3
- آیه اول: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلاّ عَلی أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ» 3
- عامه برای اثبات عدم جواز متعه به دو آیه از قرآن استناد کرده اند: 3
- آیه دوم: «وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسافِحِینَ» 4
- اشاره 4
- پاسخ به استدلال عامه: 4
- خلاصۀ درس این جلسه: 5
- 2 - پاسخ حلّی به استدلال فوق (اشاره ای به نزاع مرحوم شیخ انصاری و مرحوم آخوند و نظر حضرت استاد در مسئله تمسک به عام در باب کیفیت اراده) 5
- الف) آیا عنوان «زوجه» بر زن متعه ای صادق است یا خیر؟ 5
- 1 - استدلال عامه بر نفی زوجیت متعه 5
- 3 - پاسخ های نقضی سید مرتضی بر استدلال عامه 6
- اشاره 8
- اشاره 8
- الف - ادامه بررسی استدلال عامه برای عدم مشروعیت متعه 8
- خلاصۀ درس این جلسه: 8
- اشکالات استاد به استدلال عامه 9
- ب - بررسی مشروعیت نکاح موقت به وسیله روایات 10
- اشاره 10
- توجیهات عامه برای نهی عمر از متعه 11
- الف - توجیه قوشجی 11
- اشاره 13
- الف - بررسی توجیهات ذکر شده برای کلام عمر درباره متعه (یادآوری و تکمیل) 13
- خلاصۀ درس این جلسه: 13
- ب - بررسی روایات تحریم متعه در جوامع حدیثی اهل سنت 14
- اشاره 15
- 1 - یک اشکال و پاسخ آن 15
- 2 - اشاره به یک اشتباه در اسناد احادیث 16
- 3 - اشکالات احادیث تحریم متعه 17
- ج - تمسک به اجماع بر تحریم متعه 17
- اشاره 17
- 2 - نتیجه بحث 18
- 1 - پاسخ به ادعای اجماع بر تحریم متعه 18
- اشاره 19
- خلاصۀ درس این جلسه: 19
- 1 - استدراک از گذشته اطلاق تزوج بر متعه 19
- 2 - تتمه ای از بحث صیغه متعه در بررسی مفاد روایت عبد الرحمن بن کثیر 20
- 4 - اقوال و احتمالات در معنای روایت: 21
- 5 - تقریبی برای کلام صاحب وافی (دو اطلاق تکوینی و تشریعی برای برخی از کلمات) 22
- 6 - مناقشه در این تقریب 23
- 7 - فروع ثلاثه 23
- خلاصۀ درس این جلسه: 25
- اشاره 25
- الف) ذکر دو نکته راجع به عقد متعه 25
- 1 - نکته اول: (بررسی سندی روایت عبد الرحمن بن کثیر) 26
- 2 - نکته دوم (عدم لزوم ایجاب و قبول در عقد نکاح و جواز اکتفاء به دو ایجاب) 27
- اشاره 28
- ب) شرطیت مهر در عقد متعه 28
- 1 - مملوکیت و معلومیت مهر 29
- خلاصۀ درس این جلسه: 30
- اشاره 30
- الف - رکنیت ذکر مهر در عقد متعه 31
- اشاره 31
- ادله رکنیت ذکر مهر در عقد متعه 31
- 1 - صحیحه زراره 31
- 2 - صحیحه اسماعیل بن الفضل 32
- 4 - صحیحه هشام بن سالم 33
- ب - لزوم مملوک بودن مهریه در عقد متعه 34
- اشاره 35
- خلاصۀ درس این جلسه: 35
- 1 - کلام شرایع در طُرق معلوم کننده مهر و نقد استاد مد ظله العالی بر آن 35
- 2 - طریق دیگر برای معلومیت مهر: 36
- 4 - چه چیزی مهر قرار می گیرد؟ 36
- اشاره 37
- 5 - حد اقل مهر چقدر است؟ 37
- روایات تعیین کننده حد مهر: 38
- 6 - نظر استاد مد ظله در جمع روایات: 40
- 7 - نظر صاحب ریاض پیرامون روایات و نقد استاد مد ظله بر آن 41
- اشاره 41
- 8 - لزوم پرداخت مهریه هنگام مطالبه زن 42
- اشاره 43
- بررسی استدلال به روایت: 43
- 9 - استفاده از روایت عمر بن حنظله برای عدم جواز حبس مهریه: 43
- اشاره 44
- ادله شش گانه: صاحب جواهر و جامع المقاصد بر وجوب فوری تسلیم مهریه در متعه 44
- خلاصۀ درس این جلسه: 44
- دلیل اول: زن به مجرد عقد، مالک مهریه می شود 44
- دلیل دوم: اجرت در عقد انقطاعی مانند مهریه در عقد دائم است 45
- دلیل سوم: آیه شریفه «فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَهً» 45
- دلیل چهارم: روایت عمر بن حنظله: 45
- دلیل پنجم که به نحو اشعار است: روایت ریان بن شبیب می باشد: 46
- بررسی دلیل اول صاحب جواهر 46
- دلیل ششم: از جامع المقاصد نقل شده که بر این مسئله ادعای اجماع کرده است 46
- بررسی دلیل چهارم صاحب جواهر 47
- اشاره 47
- بررسی دلیل سوم صاحب جواهر 47
- بررسی دلیل دوم صاحب جواهر رحمه الله 47
- بحث سندی پیرامون روایت عمر بن حنظله 48
- بررسی متن روایت 48
- بررسی دلیل پنجم صاحب جواهر 50
- بررسی دلیل ششم صاحب جواهر 51
- اشاره 51
- کلام در این بود که آیا در عقد متعه به محض تحقق عقد بر مرد واجب است اجرت نکاح و مهریه زن را بپردازد؟ 52
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- اشاره 52
- بررسی ادعای اجماع بر وجوب فوری اداء مهریه: 53
- بررسی اقوال در وجوب یا عدم وجوب دفع قبل از استمتاع: 53
- نقد استاد (دام ظله) بر استدلال صاحب جواهر رحمه الله: 53
- توضیحی درباره عمر بن حنظله: 56
- نظر استاد (دام ظله) 58
- اشاره 58
- مناقشه ای در تعبیر «قاصها» در کلام محقق و شهید اول: 59
- الف) جواز هبه مدت در عقد انقطاعی 60
- اشاره 60
- اشاره 60
- خلاصۀ درس این جلسه: 60
- 2 - جواب از گفتار شهید ثانی 61
- ب) روایات وارده در مسئله جواز هبه مدت 61
- اشاره 62
- تذکر نکته ای در کلام صاحب جواهر 63
- خلاصۀ درس این جلسه: 64
- الف) جواز هبه مدت در عقد انقطاعی 64
- اشاره 64
- اشاره 64
- 2 - دلیل دیگر بر جواز هبه مدت 65
- 1 - تکرار اشکال شهید ثانی به اصل جواز هبه و پاسخ به اشکال ایشان 65
- 1 - ادعای اجماعی بودن حکم به تنصیف 66
- ب) هبه مدت قبل از دخول آیا سبب تنصیف مهر می گردد؟ 66
- اشاره 66
- 3 - استدلال برای تنصیف به تشبیه متعه به اجاره 68
- 2 - روایت مورد استدلال برای تنصیف 68
- 4 - بررسی اجماع مورد ادعا 68
- 5 - بررسی سند روایت سماعه 69
- 6 - بررسی دلالت روایت سماعه 70
- 10 - نتیجه گیری از بررسی ادله تنصیف 71
- 8 - جمع بندی اشکالات سندی و دلالی بنا بر نسخ مختلف روایت سماعه 71
- 7 - تقویت اشکال دلالی موثقه سماعه 71
- 9 - بررسی استدلال برای تنصیف به تشبیه متعه به اجاره 71
- ج) آیا هبه بعضی از زمان باقیمانده مثل هبه تمام زمان باقیمانده است؟ 72
- 1 - نظرات فقهاء در مورد هبه بعض الباقی 72
- اشاره 72
- 2 - استدلال صاحب جواهر برای تنصیف در صورت بخشش بعض الباقی 73
- اشاره 74
- 3 - بررسی استدلال صاحب جواهر رحمه الله 74
- 1 - ادامه بحث پیرامون موثقه سماعه: 75
- خلاصۀ درس این جلسه: 75
- 2 - فروع مسئله 76
- اشاره 77
- خلاصۀ درس این جلسه: 78
- متن روایت سماعه: 78
- اشاره 78
- ادامۀ بحث در هبه مدت قبل از دخول از طرف مرد 78
- اشاره 79
- هبه مدت بعد از دخول 79
- اشاره 79
- اشکال صاحب جواهر بر محقق کرکی 79
- محاسبه نشدن ایام حیض 80
- دفاع از محقق کرکی 80
- اشکال بر محقق کرکی 80
- ب) صحیحه اسحاق بن عمار 81
- اشاره 81
- حکم سایر عذرهای شرعی غیر از حیض 82
- حکم صورتی که ایام حیض به مقدار تمام مدت باشد 82
- کشف فساد عقد بعد از پرداخت قسمتی از مهریه 83
- حکم موانع دیگر 83
- اشاره 84
- اشاره 84
- روایت حفص البختری 84
- خلاصۀ درس این جلسه: 84
- 2 - بررسی روایت حفص بن البختری 85
- 1 - طرح مسئله: 85
- بررسی مکاتبه ریان بن شبیب: 86
- اشاره 86
- نظر استاد مد ظله در این مسئله 87
- اشاره 88
- خلاصۀ درس این جلسه: 88
- الف) بررسی مسئله مهر در صورت تبیّن فساد عقد بعد از دخول به زوجه 89
- اشاره 89
- 1 - التزام به مضمون روایت حفص البختری بنا بر پذیرش شمول آن نسبت به فرض علم زن به بطلان عقد بلامانع است. 89
- 2 - عدم پذیرش اطلاق در روایت حفص و امکان تقیید آن 90
- ب) نکته ای راجع به مسئله قبل (عدم تسقیط مهریه در ایام حیض) 90
- خلاصۀ درس این جلسه: 91
- اشاره 91
- 1 - نظر صاحب شرایع و مستند آن 92
- الف) طرح مسئله مورد بحث (حکم مهریه در صورتی که بعد از دخول، معلوم می شود عقد فاسد بوده است) 92
- 2 - نظریه تعدادی دیگر از فقهاء و بررسی آن 92
- 1 - صحیحه عبد الله بن سنان 93
- اشاره 93
- 3 - روایت ابی بصیر 94
- 2 - روایت سلیمان بن خالد 94
- 6 - روایت دعائم الاسلام 95
- 5 - صحیحه ابی بصیر 95
- 4 - روایت عبد الله بن سنان 95
- اشاره 96
- د) حکم مهریه در صورت دخول: 96
- ج) حل مشکل تعارض بین این روایات 96
- 1 - جمع اول: تخصیص روایات با روایت حفص 97
- جمع عرفی بین روایت حفص و دیگر روایات 97
- جهت اول: مقدار مهریه 97
- اشاره 97
- 2 - جمع دوم: تفصیل بین صورت علم و جهل زوجه 98
- 4 - جواب اشکال بر جمع (رفع تنافی بین روایت حفص و روایات دال بر أجر الزانیه سحت) 99
- 3 - اشکال بر این جمع (تنافی این جمع با روایات أجر الزانیّه سحت) 99
- جهت دوم: پرداخت مهر المسمی یا مهر المثل 100
- خلاصۀ درس این جلسه: 101
- اشاره 101
- 1 - جمع بین روایت حفص بن البختری با روایات معارض 102
- 2 - حکم تصرف و اتلاف مال اخذ شده توسط زن 103
- خلاصۀ درس این جلسه: 104
- اشاره 104
- الف) بررسی نظرات فقهاء: 105
- اشاره 105
- اگر در عقد انقطاع، اجل ذکر نشود آیا عقد باطل است یا به دائم تبدیل می شود؟ 105
- ب) اقوال در مسئله 106
- ج) نقل و بررسی عبارت فقهاء 108
- اشاره 109
- خلاصۀ درس این جلسه: 109
- ادامۀ بحث در مسئله ترک اجل در باب متعه 110
- اشاره 110
- بررسی حکم واقعی مسئله 111
- بررسی حکم ظاهری مسئله 111
- اشاره 111
- بحث پیرامون منظور از «العقود تابعه للقصود» 112
- نقد استاد مد ظله بر کلام شیخ انصاری 113
- کلام مرحوم صاحب جواهر 114
- بررسی کلام صاحب جواهر 114
- کلام محقق حلی در نکت النهایه 115
- اشاره 116
- 1 - اقوال فقهاء در مسئله عدم ذکر اجل در نکاح منقطع 116
- خلاصۀ درس این جلسه: 116
- 2 - شرط فاسد مفسد است یا نه؟ و تحلیل کلمات فقهاء 117
- 3 - فرمایش محقق در نکت النهایه و نقد آن 119
- 4 - بررسی روایات مسئله 120
- خلاصۀ درس این جلسه: 122
- اشاره 122
- روایت اول: روایت أبان بن تغلب بود 123
- اشاره 123
- روایات لزوم اشتراط اجل در متعه 123
- روایت دوم: روایت عبد الله بن بکیر: 124
- روایت سوم: روایت هشام بن سالم 125
- اشاره 128
- خلاصۀ درس این جلسه: 128
- بررسی دلالت روایت ابان بن تغلب 129
- مقصود از «متعه» در روایات 129
- بررسی دلالت روایت هشام بن سالم 129
- استدلال مجلسی اول به روایات لزوم ذکر شروط بعد از نکاح 130
- اشاره 130
- اشاره به ضعف سند روایت اول 131
- جواب استاد مد ظله از استدلال مذکور 131
- اشاره 133
- خلاصۀ درس این جلسه: 134
- اشاره 134
- الف) نقل و بررسی بعضی از روایات ارث در عقد انقطاعی برای استفاده در مسئله لزوم ذکر اجل 134
- 2 - صحیحه بزنطی 135
- 1 - روایت سعید بن یسار 135
- 4 - روایت محمد بن مسلم 136
- 3 - جمع مرحوم شیخ با تقریب استاد مد ظله 136
- 5 - جمع مرحوم شیخ ما بین دو روایت قبلی و روایت محمد بن مسلم 137
- 6 - تذکر نکته ای در مورد انقلاب عقد منقطع به عقد دائم 137
- 7 - نقضی به انقلاب عقد منقطع به عقد دائم 138
- اشاره 138
- ب) تحقیق درباره تقدیر الاجل 138
- 1 - احتمال مرحوم علامه در مورد کلام ابن حمزه 139
- 2 - رد احتمال علامه و بیان توجیهاتی برای کلام ابن حمزه توسط استاد مد ظله 139
- 3 - توضیحی درباره حد اکثر و حد اقل اجل 140
- اشاره 141
- خلاصۀ درس این جلسه: 141
- ب) وجوهی که ممکن است برای فتوای ابن حمزه ذکر شود 142
- الف) مختار ابن حمزه در اجل متعه 142
- د) حد اقل زمان در متعه 144
- اشاره 144
- نظر استاد مد ظله 144
- ه - معین بودن اجل 145
- اشاره 146
- الف) طرح مسئله جواز انفصال مدت (اجل) از زمان عقد متعه 147
- ب) نقل اقوال فقهاء در مسئله جواز انفصال مدت از عقد 147
- خلاصۀ درس این جلسه: 147
- 2 - ابن براج رحمه الله در مهذب البارع: 148
- 1 - شیخ طوسی رحمه الله در نهایه: 148
- اشاره 148
- 6 - قواعد: 149
- 4 - مرحوم ابن ادریس در سرائر: 149
- 5 - شرایع: 149
- 8 - تلخیص المرام: 150
- 7 - ارشاد الاذهان: 150
- ج) ادله عدم شرطیت اتصال (در جواهر) 151
- د) ادله شرطیت اتصال و بررسی و نقد آنها (در جواهر) 152
- 2 - تمسک به احتیاط لازم المراعاه در باب فروج: 153
- 1 - تمسک به استصحاب: 153
- 3 - تمسک به قاعده توقیفیت وظایف شرعی 153
- اشاره 153
- 4 - گفته شده عقدی صحیح است که اثرات خود را در پی داشته باشد، 154
- خلاصۀ درس این جلسه: 155
- اشاره 155
- اشاره 155
- الف) آیا انفصال مبدأ زوجیت از حین عقد، در نکاح متعه جایز است؟ 155
- 1 - مشهور قائل به جواز انفصال اجل از عقد می باشند 156
- 2 - تأخیر زوجیت و تأخیر جواز استمتاع 156
- 3 - ظاهر کلمات قدما «تأخیر زوجیت» است اگر چه بعضی تعلیلات وارده در کلامشان خلاف آن است 156
- 4 - اشاره به تهافت واقع شده در کلام محقق کرکی در جامع المقاصد 157
- 5 - نظر استاد مد ظله پیرامون جواز ازدواج زن با غیر در مدت فاصله شده 158
- اشاره 158
- بررسی وجوه صاحب جواهر برای اختیار قول به عدم جواز متعه انفصالی و بررسی سند روایت بکّار 159
- اشاره 159
- اشاره 159
- خلاصۀ درس این جلسه: 159
- وجوه سابقین برای قول به عدم جواز متعه انفصالی 159
- توضیح کلمات صاحب جواهر 159
- حمل نظر مشهور بر جواز اشتراط تاخیر استمتاع 161
- وجوه صاحب جواهر برای تقویت عدم جواز انفصال 161
- اشاره 162
- جواب سه اشکال اول 162
- بررسی سند روایت بکّار 162
- اشاره 163
- خلاصۀ درس این جلسه: 163
- اثبات اعتبار روایت: 164
- ارزیابی: 164
- اشاره 164
- اشکال دیگر به انجبار: 164
- بحث درباره سند روایت بکار بن کردم: 164
- ارزیابی وجوهی که صاحب جواهر بیان کرده است: 166
- بحث درباره دلالت روایت: 166
- اشاره 167
- خلاصۀ درس این جلسه: 168
- استدراک استاد مد ظله نسبت به وجود تناقض در عبارت محقق کرکی، و نسبت به اعتراض ایشان به صاحب جواهر 168
- اقوال در مسئله تأخیر اجل زوجیت 169
- قول مشهور؛ جواز تأخیر 170
- بررسی فروعات مسئله انفصال اجل بنا بر مختار مشهور و ادله آنها 170
- قائلین به اعتبار اتصال و عدم جواز تأخیر 170
- قول به تردید 170
- اشکال وجه مذکور، و نظر استاد نسبت به آن 171
- اشاره 171
- وجه عدم جواز اصل این ازدواج ها 171
- اشاره 171
- مسئله ازدواج زن با دیگری، و ازدواج مرد با خواهر و مادر زن، و فروع آن 171
- اشاره 172
- کلام و دلیل قائلین به تفکیک در فروع مسئله، و نظر استاد مد ظله نسبت به آن 172
- خلاصۀ درس این جلسه: 173
- الف) بیان استدراک از جلسه قبل 173
- ب) انصراف به اتصال در صورت اطلاق مبدأ اجل در عقد 174
- 1 - طرح مسئله 174
- 2 - نقل اقوال در مسئله 174
- 3 - نظریه استاد مد ظله 175
- 4 - استدلال صاحب جواهر برای انصراف اطلاق به اتصال 175
- ج) رفع تنافی از کلام محقق کرکی در جامع المقاصد 176
- د) نقد کلام مرحوم محقق کرکی 178
1 - اجل به صورت معین ذکر شود (که صورت اطلاق هم به همین قسم منصرف می گردد).
2 - اجل به صورت مجمل و مجهول ذکر شود.
3 - اجل به نحو زمان کلی در عقد ذکر شود مثل بسیاری از کلیات دیگر و ایشان نحوه دوم ذکر اجل (اجل مجهول) را باطل می داند، بر خلاف نحوه اول و سوم، زیرا در ذیل عبارت فرمود: در روایت اطلاق به متصل منصرف می گردد و الا اگر به متصل منصرف نگردد و بتواند به صورت کلی (که هم شامل متصل می گردد و هم منفصل) باشد دیگر بعد از گذشت ماه اول معنا ندارد بگوید لیس علیها سبیل زیرا با صحت عقد کلی، اولویتی برای زمانی نسبت به زمان دیگر وجود ندارد.
مرحوم صاحب جواهر نیز در اینجا بیانات متنافی با هم دارد(1) که این تصحیح
1- (1) - جواهر الکلام، ج 30، ص 176 و علی کل حال فلا بدّ ان یکون معینا محروساً من الزیاده و النقصان فلا یجوز ان یکون کلیا کشهر من الشهور و یوم من الایام و سنه من السنین و قال فی ص 180: اقتضی الاطلاق الاتصال بالعقد لدلاله العرف و اصاله الصحه کما فی الاجاره و غیرها و ظهور خبر بکار فی ذلک لان الفرض وقوع المطالبه بشهره بعد مضی الشهر اذ لو لا الحکم بالاتصال لبقی الشهر فی ذمتها اللهم الا ان یجعل نفی السبیل کنایه عن بطلان العقد لاستلزامه نفی السبیل ایضا لکنه کما تری و قال فی اواخر ص 181: و علی کل حال فلیس له مطالبتها بعد انقضائه بغیره لما عرفت من قضاء العرف بتشخصه بل قد عرفت فی السابق بطلان العقد بالاجل الکلی ای الشهر من الشهور.
و توجیه وارد در کلام محقق کرکی را نمی توان در کلام ایشان بیان نمود، زیرا صاحب جواهر به بطلان عقد بالاجل الکلی تصریح نموده است.
د) نقد کلام مرحوم محقق کرکی
کلام مرحوم محقق کرکی مبتنی بر قبول آن در باب اجاره است(1). مشهور فقهاء در باب اجاره می گویند: باید مدت تعیین شود و اجاره بدون تعیین و به صورت کلی را دارای اشکال می دانند (در اجاره باید مبدأ و منتهی معین باشد) شاید مرحوم آقای خویی اشکال نکنند(2) ولی دیگران اشکال می کنند.
البته می گوییم اگر اجل به نحوه کلی در باب اجاره دارای اشکال باشد در باب نکاح اشکال آن خیلی روشن تر است، زیرا در اجل کلی، تطبیق کلی در دست مدیون است، پس در باب نکاح (بر اساس اجل کلی) چنین می شود که در عقد گفته شود تو زن من باش به نحوه کلی و زمان و تطبیق آن هم به دست تو باشد، یعنی هر وقت خواستی خودت را زوجه قرار بده، لذا می گوییم اگر این نحوه ذکر اجل (اجل کلی) در ابواب دیگر عقلایی باشد در باب نکاح اصلا عقلایی نیست، لذا حق در این قسمت با مرحوم صاحب جواهر است که اجل به نحوه کلی را دارای اشکال می دانست.
بحث های دیگری در مورد اجل وجود دارد که در جلسات آینده به آنها خواهیم پرداخت. ان شاء الله