- یکی از مباحث بسیار مهم در بحث نکاح، اختلاف امامیه با عامه در مورد حلیت نکاح متعه است. 1
- 1383/6/24 سه شنبه درس شمارۀ (670) کتاب النکاح/سال هفتم 1
- اشاره 1
- اشاره 1
- خلاصۀ درس این جلسه: 1
- اشاره 2
- بررسی ادله حلیت متعه: 2
- عامه برای اثبات عدم جواز متعه به دو آیه از قرآن استناد کرده اند: 3
- آیه اول: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلاّ عَلی أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ» 3
- تکمیل فرمایش سید مرتضی توسط استاد مد ظله: 3
- استدلال اهل سنت به قرآن بر عدم جواز متعه 3
- اشاره 4
- آیه دوم: «وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسافِحِینَ» 4
- پاسخ به استدلال عامه: 4
- 2 - پاسخ حلّی به استدلال فوق (اشاره ای به نزاع مرحوم شیخ انصاری و مرحوم آخوند و نظر حضرت استاد در مسئله تمسک به عام در باب کیفیت اراده) 5
- الف) آیا عنوان «زوجه» بر زن متعه ای صادق است یا خیر؟ 5
- 1 - استدلال عامه بر نفی زوجیت متعه 5
- خلاصۀ درس این جلسه: 5
- 3 - پاسخ های نقضی سید مرتضی بر استدلال عامه 6
- اشاره 8
- خلاصۀ درس این جلسه: 8
- اشاره 8
- الف - ادامه بررسی استدلال عامه برای عدم مشروعیت متعه 8
- اشکالات استاد به استدلال عامه 9
- ب - بررسی مشروعیت نکاح موقت به وسیله روایات 10
- اشاره 10
- توجیهات عامه برای نهی عمر از متعه 11
- الف - توجیه قوشجی 11
- الف - بررسی توجیهات ذکر شده برای کلام عمر درباره متعه (یادآوری و تکمیل) 13
- خلاصۀ درس این جلسه: 13
- اشاره 13
- ب - بررسی روایات تحریم متعه در جوامع حدیثی اهل سنت 14
- اشاره 15
- 1 - یک اشکال و پاسخ آن 15
- 2 - اشاره به یک اشتباه در اسناد احادیث 16
- ج - تمسک به اجماع بر تحریم متعه 17
- 3 - اشکالات احادیث تحریم متعه 17
- اشاره 17
- 2 - نتیجه بحث 18
- 1 - پاسخ به ادعای اجماع بر تحریم متعه 18
- اشاره 19
- 1 - استدراک از گذشته اطلاق تزوج بر متعه 19
- خلاصۀ درس این جلسه: 19
- 2 - تتمه ای از بحث صیغه متعه در بررسی مفاد روایت عبد الرحمن بن کثیر 20
- 4 - اقوال و احتمالات در معنای روایت: 21
- 5 - تقریبی برای کلام صاحب وافی (دو اطلاق تکوینی و تشریعی برای برخی از کلمات) 22
- 7 - فروع ثلاثه 23
- 6 - مناقشه در این تقریب 23
- خلاصۀ درس این جلسه: 25
- اشاره 25
- الف) ذکر دو نکته راجع به عقد متعه 25
- 1 - نکته اول: (بررسی سندی روایت عبد الرحمن بن کثیر) 26
- 2 - نکته دوم (عدم لزوم ایجاب و قبول در عقد نکاح و جواز اکتفاء به دو ایجاب) 27
- ب) شرطیت مهر در عقد متعه 28
- اشاره 28
- 1 - مملوکیت و معلومیت مهر 29
- اشاره 30
- خلاصۀ درس این جلسه: 30
- ادله رکنیت ذکر مهر در عقد متعه 31
- الف - رکنیت ذکر مهر در عقد متعه 31
- 1 - صحیحه زراره 31
- اشاره 31
- 2 - صحیحه اسماعیل بن الفضل 32
- 4 - صحیحه هشام بن سالم 33
- ب - لزوم مملوک بودن مهریه در عقد متعه 34
- 1 - کلام شرایع در طُرق معلوم کننده مهر و نقد استاد مد ظله العالی بر آن 35
- اشاره 35
- خلاصۀ درس این جلسه: 35
- 4 - چه چیزی مهر قرار می گیرد؟ 36
- 2 - طریق دیگر برای معلومیت مهر: 36
- 5 - حد اقل مهر چقدر است؟ 37
- اشاره 37
- روایات تعیین کننده حد مهر: 38
- 6 - نظر استاد مد ظله در جمع روایات: 40
- 7 - نظر صاحب ریاض پیرامون روایات و نقد استاد مد ظله بر آن 41
- اشاره 41
- 8 - لزوم پرداخت مهریه هنگام مطالبه زن 42
- بررسی استدلال به روایت: 43
- اشاره 43
- 9 - استفاده از روایت عمر بن حنظله برای عدم جواز حبس مهریه: 43
- ادله شش گانه: صاحب جواهر و جامع المقاصد بر وجوب فوری تسلیم مهریه در متعه 44
- اشاره 44
- خلاصۀ درس این جلسه: 44
- دلیل اول: زن به مجرد عقد، مالک مهریه می شود 44
- دلیل دوم: اجرت در عقد انقطاعی مانند مهریه در عقد دائم است 45
- دلیل چهارم: روایت عمر بن حنظله: 45
- دلیل سوم: آیه شریفه «فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَهً» 45
- دلیل ششم: از جامع المقاصد نقل شده که بر این مسئله ادعای اجماع کرده است 46
- دلیل پنجم که به نحو اشعار است: روایت ریان بن شبیب می باشد: 46
- بررسی دلیل اول صاحب جواهر 46
- بررسی دلیل سوم صاحب جواهر 47
- بررسی دلیل چهارم صاحب جواهر 47
- بررسی دلیل دوم صاحب جواهر رحمه الله 47
- اشاره 47
- بحث سندی پیرامون روایت عمر بن حنظله 48
- بررسی متن روایت 48
- بررسی دلیل پنجم صاحب جواهر 50
- بررسی دلیل ششم صاحب جواهر 51
- اشاره 51
- کلام در این بود که آیا در عقد متعه به محض تحقق عقد بر مرد واجب است اجرت نکاح و مهریه زن را بپردازد؟ 52
- اشاره 52
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- بررسی اقوال در وجوب یا عدم وجوب دفع قبل از استمتاع: 53
- بررسی ادعای اجماع بر وجوب فوری اداء مهریه: 53
- نقد استاد (دام ظله) بر استدلال صاحب جواهر رحمه الله: 53
- توضیحی درباره عمر بن حنظله: 56
- اشاره 58
- نظر استاد (دام ظله) 58
- مناقشه ای در تعبیر «قاصها» در کلام محقق و شهید اول: 59
- اشاره 60
- الف) جواز هبه مدت در عقد انقطاعی 60
- خلاصۀ درس این جلسه: 60
- اشاره 60
- ب) روایات وارده در مسئله جواز هبه مدت 61
- 2 - جواب از گفتار شهید ثانی 61
- اشاره 62
- تذکر نکته ای در کلام صاحب جواهر 63
- الف) جواز هبه مدت در عقد انقطاعی 64
- خلاصۀ درس این جلسه: 64
- اشاره 64
- اشاره 64
- 1 - تکرار اشکال شهید ثانی به اصل جواز هبه و پاسخ به اشکال ایشان 65
- 2 - دلیل دیگر بر جواز هبه مدت 65
- ب) هبه مدت قبل از دخول آیا سبب تنصیف مهر می گردد؟ 66
- 1 - ادعای اجماعی بودن حکم به تنصیف 66
- اشاره 66
- 2 - روایت مورد استدلال برای تنصیف 68
- 3 - استدلال برای تنصیف به تشبیه متعه به اجاره 68
- 4 - بررسی اجماع مورد ادعا 68
- 5 - بررسی سند روایت سماعه 69
- 6 - بررسی دلالت روایت سماعه 70
- 7 - تقویت اشکال دلالی موثقه سماعه 71
- 10 - نتیجه گیری از بررسی ادله تنصیف 71
- 8 - جمع بندی اشکالات سندی و دلالی بنا بر نسخ مختلف روایت سماعه 71
- 9 - بررسی استدلال برای تنصیف به تشبیه متعه به اجاره 71
- 1 - نظرات فقهاء در مورد هبه بعض الباقی 72
- ج) آیا هبه بعضی از زمان باقیمانده مثل هبه تمام زمان باقیمانده است؟ 72
- اشاره 72
- 2 - استدلال صاحب جواهر برای تنصیف در صورت بخشش بعض الباقی 73
- 3 - بررسی استدلال صاحب جواهر رحمه الله 74
- اشاره 74
- خلاصۀ درس این جلسه: 75
- 1 - ادامه بحث پیرامون موثقه سماعه: 75
- 2 - فروع مسئله 76
- اشاره 77
- ادامۀ بحث در هبه مدت قبل از دخول از طرف مرد 78
- خلاصۀ درس این جلسه: 78
- متن روایت سماعه: 78
- اشاره 78
- اشکال صاحب جواهر بر محقق کرکی 79
- اشاره 79
- اشاره 79
- هبه مدت بعد از دخول 79
- محاسبه نشدن ایام حیض 80
- اشکال بر محقق کرکی 80
- دفاع از محقق کرکی 80
- ب) صحیحه اسحاق بن عمار 81
- اشاره 81
- حکم صورتی که ایام حیض به مقدار تمام مدت باشد 82
- حکم سایر عذرهای شرعی غیر از حیض 82
- کشف فساد عقد بعد از پرداخت قسمتی از مهریه 83
- حکم موانع دیگر 83
- خلاصۀ درس این جلسه: 84
- روایت حفص البختری 84
- اشاره 84
- اشاره 84
- 1 - طرح مسئله: 85
- 2 - بررسی روایت حفص بن البختری 85
- اشاره 86
- بررسی مکاتبه ریان بن شبیب: 86
- نظر استاد مد ظله در این مسئله 87
- اشاره 88
- خلاصۀ درس این جلسه: 88
- اشاره 89
- 1 - التزام به مضمون روایت حفص البختری بنا بر پذیرش شمول آن نسبت به فرض علم زن به بطلان عقد بلامانع است. 89
- الف) بررسی مسئله مهر در صورت تبیّن فساد عقد بعد از دخول به زوجه 89
- 2 - عدم پذیرش اطلاق در روایت حفص و امکان تقیید آن 90
- ب) نکته ای راجع به مسئله قبل (عدم تسقیط مهریه در ایام حیض) 90
- خلاصۀ درس این جلسه: 91
- اشاره 91
- 1 - نظر صاحب شرایع و مستند آن 92
- 2 - نظریه تعدادی دیگر از فقهاء و بررسی آن 92
- الف) طرح مسئله مورد بحث (حکم مهریه در صورتی که بعد از دخول، معلوم می شود عقد فاسد بوده است) 92
- اشاره 93
- 1 - صحیحه عبد الله بن سنان 93
- 2 - روایت سلیمان بن خالد 94
- 3 - روایت ابی بصیر 94
- 6 - روایت دعائم الاسلام 95
- 4 - روایت عبد الله بن سنان 95
- 5 - صحیحه ابی بصیر 95
- ج) حل مشکل تعارض بین این روایات 96
- اشاره 96
- د) حکم مهریه در صورت دخول: 96
- 1 - جمع اول: تخصیص روایات با روایت حفص 97
- جهت اول: مقدار مهریه 97
- اشاره 97
- جمع عرفی بین روایت حفص و دیگر روایات 97
- 2 - جمع دوم: تفصیل بین صورت علم و جهل زوجه 98
- 4 - جواب اشکال بر جمع (رفع تنافی بین روایت حفص و روایات دال بر أجر الزانیه سحت) 99
- 3 - اشکال بر این جمع (تنافی این جمع با روایات أجر الزانیّه سحت) 99
- جهت دوم: پرداخت مهر المسمی یا مهر المثل 100
- خلاصۀ درس این جلسه: 101
- اشاره 101
- 1 - جمع بین روایت حفص بن البختری با روایات معارض 102
- 2 - حکم تصرف و اتلاف مال اخذ شده توسط زن 103
- خلاصۀ درس این جلسه: 104
- اشاره 104
- الف) بررسی نظرات فقهاء: 105
- اشاره 105
- اگر در عقد انقطاع، اجل ذکر نشود آیا عقد باطل است یا به دائم تبدیل می شود؟ 105
- ب) اقوال در مسئله 106
- ج) نقل و بررسی عبارت فقهاء 108
- خلاصۀ درس این جلسه: 109
- اشاره 109
- اشاره 110
- ادامۀ بحث در مسئله ترک اجل در باب متعه 110
- بررسی حکم واقعی مسئله 111
- اشاره 111
- بررسی حکم ظاهری مسئله 111
- بحث پیرامون منظور از «العقود تابعه للقصود» 112
- نقد استاد مد ظله بر کلام شیخ انصاری 113
- کلام مرحوم صاحب جواهر 114
- بررسی کلام صاحب جواهر 114
- کلام محقق حلی در نکت النهایه 115
- 1 - اقوال فقهاء در مسئله عدم ذکر اجل در نکاح منقطع 116
- خلاصۀ درس این جلسه: 116
- اشاره 116
- 2 - شرط فاسد مفسد است یا نه؟ و تحلیل کلمات فقهاء 117
- 3 - فرمایش محقق در نکت النهایه و نقد آن 119
- 4 - بررسی روایات مسئله 120
- خلاصۀ درس این جلسه: 122
- اشاره 122
- روایت اول: روایت أبان بن تغلب بود 123
- اشاره 123
- روایات لزوم اشتراط اجل در متعه 123
- روایت دوم: روایت عبد الله بن بکیر: 124
- روایت سوم: روایت هشام بن سالم 125
- خلاصۀ درس این جلسه: 128
- اشاره 128
- بررسی دلالت روایت هشام بن سالم 129
- بررسی دلالت روایت ابان بن تغلب 129
- مقصود از «متعه» در روایات 129
- اشاره 130
- استدلال مجلسی اول به روایات لزوم ذکر شروط بعد از نکاح 130
- اشاره به ضعف سند روایت اول 131
- جواب استاد مد ظله از استدلال مذکور 131
- اشاره 133
- اشاره 134
- خلاصۀ درس این جلسه: 134
- الف) نقل و بررسی بعضی از روایات ارث در عقد انقطاعی برای استفاده در مسئله لزوم ذکر اجل 134
- 2 - صحیحه بزنطی 135
- 1 - روایت سعید بن یسار 135
- 4 - روایت محمد بن مسلم 136
- 3 - جمع مرحوم شیخ با تقریب استاد مد ظله 136
- 5 - جمع مرحوم شیخ ما بین دو روایت قبلی و روایت محمد بن مسلم 137
- 6 - تذکر نکته ای در مورد انقلاب عقد منقطع به عقد دائم 137
- ب) تحقیق درباره تقدیر الاجل 138
- 7 - نقضی به انقلاب عقد منقطع به عقد دائم 138
- اشاره 138
- 1 - احتمال مرحوم علامه در مورد کلام ابن حمزه 139
- 2 - رد احتمال علامه و بیان توجیهاتی برای کلام ابن حمزه توسط استاد مد ظله 139
- 3 - توضیحی درباره حد اکثر و حد اقل اجل 140
- اشاره 141
- خلاصۀ درس این جلسه: 141
- الف) مختار ابن حمزه در اجل متعه 142
- ب) وجوهی که ممکن است برای فتوای ابن حمزه ذکر شود 142
- نظر استاد مد ظله 144
- د) حد اقل زمان در متعه 144
- اشاره 144
- ه - معین بودن اجل 145
- اشاره 146
- ب) نقل اقوال فقهاء در مسئله جواز انفصال مدت از عقد 147
- الف) طرح مسئله جواز انفصال مدت (اجل) از زمان عقد متعه 147
- خلاصۀ درس این جلسه: 147
- اشاره 148
- 2 - ابن براج رحمه الله در مهذب البارع: 148
- 1 - شیخ طوسی رحمه الله در نهایه: 148
- 6 - قواعد: 149
- 5 - شرایع: 149
- 4 - مرحوم ابن ادریس در سرائر: 149
- 7 - ارشاد الاذهان: 150
- 8 - تلخیص المرام: 150
- ج) ادله عدم شرطیت اتصال (در جواهر) 151
- د) ادله شرطیت اتصال و بررسی و نقد آنها (در جواهر) 152
- 2 - تمسک به احتیاط لازم المراعاه در باب فروج: 153
- اشاره 153
- 1 - تمسک به استصحاب: 153
- 3 - تمسک به قاعده توقیفیت وظایف شرعی 153
- 4 - گفته شده عقدی صحیح است که اثرات خود را در پی داشته باشد، 154
- الف) آیا انفصال مبدأ زوجیت از حین عقد، در نکاح متعه جایز است؟ 155
- خلاصۀ درس این جلسه: 155
- اشاره 155
- اشاره 155
- 1 - مشهور قائل به جواز انفصال اجل از عقد می باشند 156
- 2 - تأخیر زوجیت و تأخیر جواز استمتاع 156
- 3 - ظاهر کلمات قدما «تأخیر زوجیت» است اگر چه بعضی تعلیلات وارده در کلامشان خلاف آن است 156
- 4 - اشاره به تهافت واقع شده در کلام محقق کرکی در جامع المقاصد 157
- اشاره 158
- 5 - نظر استاد مد ظله پیرامون جواز ازدواج زن با غیر در مدت فاصله شده 158
- بررسی وجوه صاحب جواهر برای اختیار قول به عدم جواز متعه انفصالی و بررسی سند روایت بکّار 159
- وجوه سابقین برای قول به عدم جواز متعه انفصالی 159
- توضیح کلمات صاحب جواهر 159
- خلاصۀ درس این جلسه: 159
- اشاره 159
- اشاره 159
- حمل نظر مشهور بر جواز اشتراط تاخیر استمتاع 161
- وجوه صاحب جواهر برای تقویت عدم جواز انفصال 161
- بررسی سند روایت بکّار 162
- جواب سه اشکال اول 162
- اشاره 162
- اشاره 163
- خلاصۀ درس این جلسه: 163
- اشکال دیگر به انجبار: 164
- ارزیابی: 164
- اثبات اعتبار روایت: 164
- بحث درباره سند روایت بکار بن کردم: 164
- اشاره 164
- بحث درباره دلالت روایت: 166
- ارزیابی وجوهی که صاحب جواهر بیان کرده است: 166
- اشاره 167
- استدراک استاد مد ظله نسبت به وجود تناقض در عبارت محقق کرکی، و نسبت به اعتراض ایشان به صاحب جواهر 168
- خلاصۀ درس این جلسه: 168
- اقوال در مسئله تأخیر اجل زوجیت 169
- قائلین به اعتبار اتصال و عدم جواز تأخیر 170
- قول مشهور؛ جواز تأخیر 170
- بررسی فروعات مسئله انفصال اجل بنا بر مختار مشهور و ادله آنها 170
- قول به تردید 170
- اشکال وجه مذکور، و نظر استاد نسبت به آن 171
- اشاره 171
- وجه عدم جواز اصل این ازدواج ها 171
- اشاره 171
- مسئله ازدواج زن با دیگری، و ازدواج مرد با خواهر و مادر زن، و فروع آن 171
- اشاره 172
- کلام و دلیل قائلین به تفکیک در فروع مسئله، و نظر استاد مد ظله نسبت به آن 172
- الف) بیان استدراک از جلسه قبل 173
- خلاصۀ درس این جلسه: 173
- 2 - نقل اقوال در مسئله 174
- 1 - طرح مسئله 174
- ب) انصراف به اتصال در صورت اطلاق مبدأ اجل در عقد 174
- 4 - استدلال صاحب جواهر برای انصراف اطلاق به اتصال 175
- 3 - نظریه استاد مد ظله 175
- ج) رفع تنافی از کلام محقق کرکی در جامع المقاصد 176
- د) نقد کلام مرحوم محقق کرکی 178
6 - کافی و شیخ مفید در رساله متعه: «عن ابی بصیر قال سألت ابا عبد الله علیه السلام عن ادنی مهر المتعه ما هو؟ قال: کف من طعام دقیق او سویق او تمر»(3)
7 - کافی: «عن یونس عن بعض اصحابنا عن ابی عبد الله علیه السلام قال: ادنی ما تحل به المتعه کف من طعام» «و روی بعضهم مسواک»(4) که یک قطعه مسواک هم برای مهر کفایت می کند.
8 - «هشام بن سالم عن الصادق علیه السلام: عن الادنی فی المتعه قال: سواک یعض علیه»(5)
9 - تهذیب و استبصار: روایت ابن حنظله عن ابی عبد الله علیه السلام «یشارطها علی ما یشاء من العطیه»(6)
10 - کافی و فقیه و تهذیب: در باب نکاح عبید آمده محمد بن قیس عن ابی جعفر علیه السلام: «یتمتع منها بشیء قلّ او کثر»(7)
6 - نظر استاد مد ظله در جمع روایات:
ملاحظه شد که در روایات به تعابیر گوناگون «مهر حد اقلی» آمده است مانند:
(درهم، کف من بر، کف من طعام، سواک) همین اختلاف در تعبیر شاهد بر این است
1- (1) - جامع الاحادیث 91/26، باب 16 از ابواب المتعه، حدیث هشتم - نوادر، ص 88
2- (2) - جامع الاحادیث، آدرس قبلی، حدیث دهم - وسائل الشیعه 49/21، باب 21 از ابواب المتعه، حدیث دوم.