- یکی از مباحث بسیار مهم در بحث نکاح، اختلاف امامیه با عامه در مورد حلیت نکاح متعه است. 1
- اشاره 1
- 1383/6/24 سه شنبه درس شمارۀ (670) کتاب النکاح/سال هفتم 1
- اشاره 1
- خلاصۀ درس این جلسه: 1
- بررسی ادله حلیت متعه: 2
- اشاره 2
- عامه برای اثبات عدم جواز متعه به دو آیه از قرآن استناد کرده اند: 3
- آیه اول: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلاّ عَلی أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ» 3
- استدلال اهل سنت به قرآن بر عدم جواز متعه 3
- تکمیل فرمایش سید مرتضی توسط استاد مد ظله: 3
- اشاره 4
- آیه دوم: «وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسافِحِینَ» 4
- پاسخ به استدلال عامه: 4
- 2 - پاسخ حلّی به استدلال فوق (اشاره ای به نزاع مرحوم شیخ انصاری و مرحوم آخوند و نظر حضرت استاد در مسئله تمسک به عام در باب کیفیت اراده) 5
- الف) آیا عنوان «زوجه» بر زن متعه ای صادق است یا خیر؟ 5
- خلاصۀ درس این جلسه: 5
- 1 - استدلال عامه بر نفی زوجیت متعه 5
- 3 - پاسخ های نقضی سید مرتضی بر استدلال عامه 6
- خلاصۀ درس این جلسه: 8
- اشاره 8
- الف - ادامه بررسی استدلال عامه برای عدم مشروعیت متعه 8
- اشاره 8
- اشکالات استاد به استدلال عامه 9
- ب - بررسی مشروعیت نکاح موقت به وسیله روایات 10
- اشاره 10
- توجیهات عامه برای نهی عمر از متعه 11
- الف - توجیه قوشجی 11
- اشاره 13
- خلاصۀ درس این جلسه: 13
- الف - بررسی توجیهات ذکر شده برای کلام عمر درباره متعه (یادآوری و تکمیل) 13
- ب - بررسی روایات تحریم متعه در جوامع حدیثی اهل سنت 14
- 1 - یک اشکال و پاسخ آن 15
- اشاره 15
- 2 - اشاره به یک اشتباه در اسناد احادیث 16
- اشاره 17
- ج - تمسک به اجماع بر تحریم متعه 17
- 3 - اشکالات احادیث تحریم متعه 17
- 1 - پاسخ به ادعای اجماع بر تحریم متعه 18
- 2 - نتیجه بحث 18
- اشاره 19
- 1 - استدراک از گذشته اطلاق تزوج بر متعه 19
- خلاصۀ درس این جلسه: 19
- 2 - تتمه ای از بحث صیغه متعه در بررسی مفاد روایت عبد الرحمن بن کثیر 20
- 4 - اقوال و احتمالات در معنای روایت: 21
- 5 - تقریبی برای کلام صاحب وافی (دو اطلاق تکوینی و تشریعی برای برخی از کلمات) 22
- 7 - فروع ثلاثه 23
- 6 - مناقشه در این تقریب 23
- الف) ذکر دو نکته راجع به عقد متعه 25
- خلاصۀ درس این جلسه: 25
- اشاره 25
- 1 - نکته اول: (بررسی سندی روایت عبد الرحمن بن کثیر) 26
- 2 - نکته دوم (عدم لزوم ایجاب و قبول در عقد نکاح و جواز اکتفاء به دو ایجاب) 27
- ب) شرطیت مهر در عقد متعه 28
- اشاره 28
- 1 - مملوکیت و معلومیت مهر 29
- اشاره 30
- خلاصۀ درس این جلسه: 30
- اشاره 31
- ادله رکنیت ذکر مهر در عقد متعه 31
- 1 - صحیحه زراره 31
- الف - رکنیت ذکر مهر در عقد متعه 31
- 2 - صحیحه اسماعیل بن الفضل 32
- 4 - صحیحه هشام بن سالم 33
- ب - لزوم مملوک بودن مهریه در عقد متعه 34
- خلاصۀ درس این جلسه: 35
- 1 - کلام شرایع در طُرق معلوم کننده مهر و نقد استاد مد ظله العالی بر آن 35
- اشاره 35
- 4 - چه چیزی مهر قرار می گیرد؟ 36
- 2 - طریق دیگر برای معلومیت مهر: 36
- اشاره 37
- 5 - حد اقل مهر چقدر است؟ 37
- روایات تعیین کننده حد مهر: 38
- 6 - نظر استاد مد ظله در جمع روایات: 40
- 7 - نظر صاحب ریاض پیرامون روایات و نقد استاد مد ظله بر آن 41
- اشاره 41
- 8 - لزوم پرداخت مهریه هنگام مطالبه زن 42
- 9 - استفاده از روایت عمر بن حنظله برای عدم جواز حبس مهریه: 43
- بررسی استدلال به روایت: 43
- اشاره 43
- اشاره 44
- خلاصۀ درس این جلسه: 44
- ادله شش گانه: صاحب جواهر و جامع المقاصد بر وجوب فوری تسلیم مهریه در متعه 44
- دلیل اول: زن به مجرد عقد، مالک مهریه می شود 44
- دلیل سوم: آیه شریفه «فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَهً» 45
- دلیل دوم: اجرت در عقد انقطاعی مانند مهریه در عقد دائم است 45
- دلیل چهارم: روایت عمر بن حنظله: 45
- دلیل پنجم که به نحو اشعار است: روایت ریان بن شبیب می باشد: 46
- دلیل ششم: از جامع المقاصد نقل شده که بر این مسئله ادعای اجماع کرده است 46
- بررسی دلیل اول صاحب جواهر 46
- بررسی دلیل چهارم صاحب جواهر 47
- بررسی دلیل سوم صاحب جواهر 47
- اشاره 47
- بررسی دلیل دوم صاحب جواهر رحمه الله 47
- بحث سندی پیرامون روایت عمر بن حنظله 48
- بررسی متن روایت 48
- بررسی دلیل پنجم صاحب جواهر 50
- اشاره 51
- بررسی دلیل ششم صاحب جواهر 51
- خلاصۀ درس این جلسه: 52
- کلام در این بود که آیا در عقد متعه به محض تحقق عقد بر مرد واجب است اجرت نکاح و مهریه زن را بپردازد؟ 52
- اشاره 52
- بررسی ادعای اجماع بر وجوب فوری اداء مهریه: 53
- نقد استاد (دام ظله) بر استدلال صاحب جواهر رحمه الله: 53
- بررسی اقوال در وجوب یا عدم وجوب دفع قبل از استمتاع: 53
- توضیحی درباره عمر بن حنظله: 56
- اشاره 58
- نظر استاد (دام ظله) 58
- مناقشه ای در تعبیر «قاصها» در کلام محقق و شهید اول: 59
- اشاره 60
- خلاصۀ درس این جلسه: 60
- الف) جواز هبه مدت در عقد انقطاعی 60
- اشاره 60
- ب) روایات وارده در مسئله جواز هبه مدت 61
- 2 - جواب از گفتار شهید ثانی 61
- اشاره 62
- تذکر نکته ای در کلام صاحب جواهر 63
- اشاره 64
- خلاصۀ درس این جلسه: 64
- اشاره 64
- الف) جواز هبه مدت در عقد انقطاعی 64
- 1 - تکرار اشکال شهید ثانی به اصل جواز هبه و پاسخ به اشکال ایشان 65
- 2 - دلیل دیگر بر جواز هبه مدت 65
- 1 - ادعای اجماعی بودن حکم به تنصیف 66
- اشاره 66
- ب) هبه مدت قبل از دخول آیا سبب تنصیف مهر می گردد؟ 66
- 3 - استدلال برای تنصیف به تشبیه متعه به اجاره 68
- 2 - روایت مورد استدلال برای تنصیف 68
- 4 - بررسی اجماع مورد ادعا 68
- 5 - بررسی سند روایت سماعه 69
- 6 - بررسی دلالت روایت سماعه 70
- 10 - نتیجه گیری از بررسی ادله تنصیف 71
- 8 - جمع بندی اشکالات سندی و دلالی بنا بر نسخ مختلف روایت سماعه 71
- 7 - تقویت اشکال دلالی موثقه سماعه 71
- 9 - بررسی استدلال برای تنصیف به تشبیه متعه به اجاره 71
- ج) آیا هبه بعضی از زمان باقیمانده مثل هبه تمام زمان باقیمانده است؟ 72
- اشاره 72
- 1 - نظرات فقهاء در مورد هبه بعض الباقی 72
- 2 - استدلال صاحب جواهر برای تنصیف در صورت بخشش بعض الباقی 73
- اشاره 74
- 3 - بررسی استدلال صاحب جواهر رحمه الله 74
- خلاصۀ درس این جلسه: 75
- 1 - ادامه بحث پیرامون موثقه سماعه: 75
- 2 - فروع مسئله 76
- اشاره 77
- متن روایت سماعه: 78
- خلاصۀ درس این جلسه: 78
- ادامۀ بحث در هبه مدت قبل از دخول از طرف مرد 78
- اشاره 78
- هبه مدت بعد از دخول 79
- اشاره 79
- اشاره 79
- اشکال صاحب جواهر بر محقق کرکی 79
- اشکال بر محقق کرکی 80
- محاسبه نشدن ایام حیض 80
- دفاع از محقق کرکی 80
- ب) صحیحه اسحاق بن عمار 81
- اشاره 81
- حکم سایر عذرهای شرعی غیر از حیض 82
- حکم صورتی که ایام حیض به مقدار تمام مدت باشد 82
- کشف فساد عقد بعد از پرداخت قسمتی از مهریه 83
- حکم موانع دیگر 83
- اشاره 84
- خلاصۀ درس این جلسه: 84
- روایت حفص البختری 84
- اشاره 84
- 1 - طرح مسئله: 85
- 2 - بررسی روایت حفص بن البختری 85
- اشاره 86
- بررسی مکاتبه ریان بن شبیب: 86
- نظر استاد مد ظله در این مسئله 87
- خلاصۀ درس این جلسه: 88
- اشاره 88
- اشاره 89
- الف) بررسی مسئله مهر در صورت تبیّن فساد عقد بعد از دخول به زوجه 89
- 1 - التزام به مضمون روایت حفص البختری بنا بر پذیرش شمول آن نسبت به فرض علم زن به بطلان عقد بلامانع است. 89
- 2 - عدم پذیرش اطلاق در روایت حفص و امکان تقیید آن 90
- ب) نکته ای راجع به مسئله قبل (عدم تسقیط مهریه در ایام حیض) 90
- خلاصۀ درس این جلسه: 91
- اشاره 91
- 1 - نظر صاحب شرایع و مستند آن 92
- الف) طرح مسئله مورد بحث (حکم مهریه در صورتی که بعد از دخول، معلوم می شود عقد فاسد بوده است) 92
- 2 - نظریه تعدادی دیگر از فقهاء و بررسی آن 92
- اشاره 93
- 1 - صحیحه عبد الله بن سنان 93
- 3 - روایت ابی بصیر 94
- 2 - روایت سلیمان بن خالد 94
- 6 - روایت دعائم الاسلام 95
- 5 - صحیحه ابی بصیر 95
- 4 - روایت عبد الله بن سنان 95
- اشاره 96
- د) حکم مهریه در صورت دخول: 96
- ج) حل مشکل تعارض بین این روایات 96
- جهت اول: مقدار مهریه 97
- جمع عرفی بین روایت حفص و دیگر روایات 97
- 1 - جمع اول: تخصیص روایات با روایت حفص 97
- اشاره 97
- 2 - جمع دوم: تفصیل بین صورت علم و جهل زوجه 98
- 3 - اشکال بر این جمع (تنافی این جمع با روایات أجر الزانیّه سحت) 99
- 4 - جواب اشکال بر جمع (رفع تنافی بین روایت حفص و روایات دال بر أجر الزانیه سحت) 99
- جهت دوم: پرداخت مهر المسمی یا مهر المثل 100
- اشاره 101
- خلاصۀ درس این جلسه: 101
- 1 - جمع بین روایت حفص بن البختری با روایات معارض 102
- 2 - حکم تصرف و اتلاف مال اخذ شده توسط زن 103
- خلاصۀ درس این جلسه: 104
- اشاره 104
- اشاره 105
- الف) بررسی نظرات فقهاء: 105
- اگر در عقد انقطاع، اجل ذکر نشود آیا عقد باطل است یا به دائم تبدیل می شود؟ 105
- ب) اقوال در مسئله 106
- ج) نقل و بررسی عبارت فقهاء 108
- اشاره 109
- خلاصۀ درس این جلسه: 109
- اشاره 110
- ادامۀ بحث در مسئله ترک اجل در باب متعه 110
- بررسی حکم واقعی مسئله 111
- بررسی حکم ظاهری مسئله 111
- اشاره 111
- بحث پیرامون منظور از «العقود تابعه للقصود» 112
- نقد استاد مد ظله بر کلام شیخ انصاری 113
- کلام مرحوم صاحب جواهر 114
- بررسی کلام صاحب جواهر 114
- کلام محقق حلی در نکت النهایه 115
- خلاصۀ درس این جلسه: 116
- 1 - اقوال فقهاء در مسئله عدم ذکر اجل در نکاح منقطع 116
- اشاره 116
- 2 - شرط فاسد مفسد است یا نه؟ و تحلیل کلمات فقهاء 117
- 3 - فرمایش محقق در نکت النهایه و نقد آن 119
- 4 - بررسی روایات مسئله 120
- خلاصۀ درس این جلسه: 122
- اشاره 122
- روایت اول: روایت أبان بن تغلب بود 123
- اشاره 123
- روایات لزوم اشتراط اجل در متعه 123
- روایت دوم: روایت عبد الله بن بکیر: 124
- روایت سوم: روایت هشام بن سالم 125
- خلاصۀ درس این جلسه: 128
- اشاره 128
- مقصود از «متعه» در روایات 129
- بررسی دلالت روایت ابان بن تغلب 129
- بررسی دلالت روایت هشام بن سالم 129
- استدلال مجلسی اول به روایات لزوم ذکر شروط بعد از نکاح 130
- اشاره 130
- اشاره به ضعف سند روایت اول 131
- جواب استاد مد ظله از استدلال مذکور 131
- اشاره 133
- اشاره 134
- خلاصۀ درس این جلسه: 134
- الف) نقل و بررسی بعضی از روایات ارث در عقد انقطاعی برای استفاده در مسئله لزوم ذکر اجل 134
- 2 - صحیحه بزنطی 135
- 1 - روایت سعید بن یسار 135
- 4 - روایت محمد بن مسلم 136
- 3 - جمع مرحوم شیخ با تقریب استاد مد ظله 136
- 6 - تذکر نکته ای در مورد انقلاب عقد منقطع به عقد دائم 137
- 5 - جمع مرحوم شیخ ما بین دو روایت قبلی و روایت محمد بن مسلم 137
- اشاره 138
- 7 - نقضی به انقلاب عقد منقطع به عقد دائم 138
- ب) تحقیق درباره تقدیر الاجل 138
- 2 - رد احتمال علامه و بیان توجیهاتی برای کلام ابن حمزه توسط استاد مد ظله 139
- 1 - احتمال مرحوم علامه در مورد کلام ابن حمزه 139
- 3 - توضیحی درباره حد اکثر و حد اقل اجل 140
- اشاره 141
- خلاصۀ درس این جلسه: 141
- الف) مختار ابن حمزه در اجل متعه 142
- ب) وجوهی که ممکن است برای فتوای ابن حمزه ذکر شود 142
- د) حد اقل زمان در متعه 144
- نظر استاد مد ظله 144
- اشاره 144
- ه - معین بودن اجل 145
- اشاره 146
- خلاصۀ درس این جلسه: 147
- ب) نقل اقوال فقهاء در مسئله جواز انفصال مدت از عقد 147
- الف) طرح مسئله جواز انفصال مدت (اجل) از زمان عقد متعه 147
- 2 - ابن براج رحمه الله در مهذب البارع: 148
- اشاره 148
- 1 - شیخ طوسی رحمه الله در نهایه: 148
- 6 - قواعد: 149
- 4 - مرحوم ابن ادریس در سرائر: 149
- 5 - شرایع: 149
- 7 - ارشاد الاذهان: 150
- 8 - تلخیص المرام: 150
- ج) ادله عدم شرطیت اتصال (در جواهر) 151
- د) ادله شرطیت اتصال و بررسی و نقد آنها (در جواهر) 152
- 3 - تمسک به قاعده توقیفیت وظایف شرعی 153
- 1 - تمسک به استصحاب: 153
- اشاره 153
- 2 - تمسک به احتیاط لازم المراعاه در باب فروج: 153
- 4 - گفته شده عقدی صحیح است که اثرات خود را در پی داشته باشد، 154
- اشاره 155
- اشاره 155
- خلاصۀ درس این جلسه: 155
- الف) آیا انفصال مبدأ زوجیت از حین عقد، در نکاح متعه جایز است؟ 155
- 1 - مشهور قائل به جواز انفصال اجل از عقد می باشند 156
- 2 - تأخیر زوجیت و تأخیر جواز استمتاع 156
- 3 - ظاهر کلمات قدما «تأخیر زوجیت» است اگر چه بعضی تعلیلات وارده در کلامشان خلاف آن است 156
- 4 - اشاره به تهافت واقع شده در کلام محقق کرکی در جامع المقاصد 157
- 5 - نظر استاد مد ظله پیرامون جواز ازدواج زن با غیر در مدت فاصله شده 158
- اشاره 158
- اشاره 159
- وجوه سابقین برای قول به عدم جواز متعه انفصالی 159
- بررسی وجوه صاحب جواهر برای اختیار قول به عدم جواز متعه انفصالی و بررسی سند روایت بکّار 159
- توضیح کلمات صاحب جواهر 159
- خلاصۀ درس این جلسه: 159
- اشاره 159
- حمل نظر مشهور بر جواز اشتراط تاخیر استمتاع 161
- وجوه صاحب جواهر برای تقویت عدم جواز انفصال 161
- اشاره 162
- جواب سه اشکال اول 162
- بررسی سند روایت بکّار 162
- اشاره 163
- خلاصۀ درس این جلسه: 163
- بحث درباره سند روایت بکار بن کردم: 164
- اثبات اعتبار روایت: 164
- اشکال دیگر به انجبار: 164
- اشاره 164
- ارزیابی: 164
- ارزیابی وجوهی که صاحب جواهر بیان کرده است: 166
- بحث درباره دلالت روایت: 166
- اشاره 167
- خلاصۀ درس این جلسه: 168
- استدراک استاد مد ظله نسبت به وجود تناقض در عبارت محقق کرکی، و نسبت به اعتراض ایشان به صاحب جواهر 168
- اقوال در مسئله تأخیر اجل زوجیت 169
- قول مشهور؛ جواز تأخیر 170
- قول به تردید 170
- قائلین به اعتبار اتصال و عدم جواز تأخیر 170
- بررسی فروعات مسئله انفصال اجل بنا بر مختار مشهور و ادله آنها 170
- وجه عدم جواز اصل این ازدواج ها 171
- اشکال وجه مذکور، و نظر استاد نسبت به آن 171
- مسئله ازدواج زن با دیگری، و ازدواج مرد با خواهر و مادر زن، و فروع آن 171
- اشاره 171
- اشاره 171
- اشاره 172
- کلام و دلیل قائلین به تفکیک در فروع مسئله، و نظر استاد مد ظله نسبت به آن 172
- الف) بیان استدراک از جلسه قبل 173
- خلاصۀ درس این جلسه: 173
- ب) انصراف به اتصال در صورت اطلاق مبدأ اجل در عقد 174
- 2 - نقل اقوال در مسئله 174
- 1 - طرح مسئله 174
- 3 - نظریه استاد مد ظله 175
- 4 - استدلال صاحب جواهر برای انصراف اطلاق به اتصال 175
- ج) رفع تنافی از کلام محقق کرکی در جامع المقاصد 176
- د) نقد کلام مرحوم محقق کرکی 178
«* و السلام *»
1- (1) - جواهر الکلام، 166/30.
1383/7/11 شنبه درس شمارۀ (681) کتاب النکاح/سال هفتم
اشاره
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
خلاصۀ درس این جلسه:
استاد مد ظله در این جلسه ابتدا به جواز هبه مدت در نکاح متعه از طرف زوج پرداخته، جواز آن را از مسلمات فقه می شمارند و به اشکال شهید ثانی در اصل جواز این هبه و جواب از آن می پردازند. سپس در بحث از فتوای مشهور در حکم به تنصیف مهر در صورت عدم دخول و بخشش مدت، به ذکر ادله سه گانه آن (اجماع، روایت سماعه، قیاس متعه به اماره) پرداخته، آنها را بررسی نموده و هیچ کدام را دارای صلاحیت برای اثبات تنصیف مهر در چنین صورتی نمی دانند. در پایان این بحث را مطرح می نمایند که آیا هبه بعضی از مدت باقیمانده، حکم هبه تمام مدت باقیمانده را دارد یا نه؟ و در این بحث ضمن نقل نظر صاحب جواهر رحمه الله و ادله این نظر، بیانی در رد نظریه ایشان مطرح می نمایند و توضیح بیشتر مسئله را به جلسه آینده موکول می نمایند.
***