نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 22 صفحه 107

فرع دیگر آیا در این صورت، زوجه حق امتناع از تمکین تا قبض مهر دارد؟

این است که اگر قائل شدیم در مهر مؤجل که زوجه حق امتناع ندارد، ولی زوجه تمکین نکرد تا حلول اجل (قبل از تمکین و مباشرت، مهر مؤجل حال شد) آیا در این صورت، زوجه حق امتناع از تمکین تا قبض مهر دارد؟

البته می گوییم اگر در اصل مسأله قبلاً قائل شده بودیم که زوجه حق امتناع ندارد الا ما خرج بالاجماع، مورد این فرع از قبیل ما خرج بالاجماع نیست و از قدر متیقن اجماع خارج است و اما اگر در آنجا طبق قواعد، مشی نموده بودیم در این مورد بنای عقلاء بر ایجاد مجدد حق امتناع نیست.

مطلبی که اینجا وجود دارد این است که اکثر کتبی که این فرع را بررسی کرده اند این گونه آن را مطرح کرده اند که اگر عدم تمکین زوجه از روی عصیان بود حق امتناع ایجاد نمی گردد و بعضی نیز قائل شده اند که مؤجل، حکم حال را ندارد در این بین اطلاق کلام کسانی که به این فرع پرداخته و موضوع را هم عدم تمکین از روی عصیان قرار نداده اند، خیلی روشن نیست که آیا این اطلاق شامل زوجه ای که به جهتی از جهات (شرعاً یا تکویناً یا...) از تمکین معذور بوده است، می شود یا نه؟ همچنین آن دسته از فقهاء که فرع را در عدم تمکین از روی عصیان مطرح کرده اند هر چند ابتدا عنوان را مؤجل حال شده فرض نموده اند ولی در مقام استدلال، فرض عصیان را فقط مد نظر داشته اند. لذا می گوییم چون این استعمالات به حسب متعارف به فرد مختار (و نه معذور) منصرف است، پس کلام فقهاء که می گویند حلول اجل، حکم ما قبل را دارد فقط در مورد فرد مختار است که عدم تمکین او از روی اختیار بوده است نه زوجه ای که به جهتی از جهات دارای عذر از تمکین بوده است.

فرع دیگر مطرح در مسأله این است که حکم حق امتناع زوجه از تمکین تا

دریافت مهر وقتی مسلم و ثابت است که زوج، توانایی پرداخت مهر را داشته

باشد،

ولی اگر زوج معسر بود و توانایی پرداخت مهر را نداشت آیا بازهم حق

امتناع از تمکین برای زوجه در چنین حالتی ثابت است؟

عده ای از فقهاء تصریح به عدم فرق بین مؤسر و معسر بودن زوج نموده اند، ولی بعضی قائل به تفصیل شده اند که اولین آنها مرحوم ابن ادریس است و بعضی نیز تردید نموده اند.