نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 22 صفحه 114

امّا در اینجا چون فرض فراق نشده، و فرموده است که قبل از دخول چیزی را مالک نیست و با دخول ملکیت می آید، ظهور در این معنا دارد که عقد مملک نیست و دخول ملکیت می آورد نه اینکه دخول در استقرار ملکیت دخالت داشته باشد.

احتمال سوم: این است که گفته شود حلیت نساء در هر حال به ملاحظۀ مهر

می آید،

البته چون حلال بودن هر شیء به حسب خودش است و فرد متعارف حلال بودن زن، به مباشرت و دخول است چون استفادۀ عمدۀ از ازدواج ها همان مباشرت است و لذا معنای روایاتی که حلیت نساء را متوقف بر مهر می دانند این خواهد بود که مهر واسطۀ در حلیت بضع و دخول است. منتها در جایی که مهر قبلاً تعیین شده باشد، نحو وجود متقدم مهر تأثیر در حلیت بضع دارد و در جایی که مهر المثل باشد که به دنبال دخول می آید چون دخول علت ضمان مهر المثل است، لحاظ آن مهر المثل به نحو شرط متأخر مؤثر در حلیت بضع است، پس در صورت اول، حلیت بضع به دنبال ملکیت مهر توسط زن می آید ولی در صورت دوم، اگر چه ملکیت مهر توسط زن، به دنبال حلیت بضع و دخول می آید.

و لکن لحاظ آن در حین عقد مؤثر در حلیت بضع است و اگر ملاحظه نمی شد دخول هم حلال نبوده و اما حلیت بضع بدون هیچ گونه مهری فقط برای رسول اللّه صلی الله علیه و آله در صورت هبۀ زوجه می آید.

بررسی حکم عقد در صورت شرط عدم مهر حالا و مآلا

بحث اثباتی یا ثبوتی؟

مرحوم علامه در «قواعد» بحث را اثباتی و لفظی قرار داده است؛ چرا که در بیان وجه صحت و بطلان، صحت عقد را بدین گونه توجیه می کند که مقصود از سقوط مهر فی الحال و المآل یعنی مهری که با عقد می آید

ساقط باشد و این منافاتی ندارد که با دخول، مهر بیاید، پس عقد باطل نمی شود. و بطلان عقد را بدین گونه توجیه می کند که نفی مهر فی الحال و المآل عرفاً به معنای هبه بضع است و از آنجا که هبه بضع از مختصات پیامبر صلی الله علیه و آله بوده است، پس چنین نکاحی نسبت به غیر او باطل خواهد بود.

ولی همانطوری که شیخ طوسی عنوان نموده و شایسته هم همان است، بحث را باید ثبوتی و در ادلۀ صحت یا بطلان قرار داد نه در مفاد «لا مهر فی الحال و المآل» که بحث اثباتی است چون متفاهم عرفی از این جمله همین است که حتی بعد از دخول نیز مهری نباشد. کما اینکه از مرحوم فخر المحققین به بعد هم که بطلان را تقویت کرده اند بحث را ثبوتی قرار داده اند و این را مسلم گرفته اند که مفاد عبارت مذکور نفی مهر حتی پس از دخول است که فرقی با هبه ندارد و نکاح بالهبه نسبت به غیر رسول اللّه صلی الله علیه و آله باطل است.