کتابخانه بالقرآن

نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 23 صفحه 146

صفحه 146

جواب «مسالک» از این استدلال:

همانطوری که در سخن قبلی شهید ثانی گفته شد، ایشان می گوید که اگر هم لفظ در اعطاء اطلاق شده باشد، اطلاق در معنای غیر معروف است و معنای دوم که ابراء و اسقاط است معنای شایع کلمه عفو است و علاوه در آیه قرآن هم که (إِلاّ أَنْ یَعْفُونَ) کلمه عفو به کار گرفته شده است، ناظر به اینکه با چه الفاظی ملک حاصل می شود نیست و شمول لفظ یعفون نسبت به دیون و اعیان، به تطبیق خارجی و مصداق واقعی آن که با چه لفظی تحقق می یابد کاری ندارد الا ان یعفون نمی گوید که لفظ عفوت را تعبیر کنند. اینکه با چه لفظی باید تعبیر شود، باید از جای دیگر معلوم شود، از این تعبیر، لفظ مراد نیست.

پس از آیه مذکور نمی توان صحت تعبیر به کلمه «عفوت» در بخشش عین و حصول ملکیت توسط آنها را استفاده نمود.(1)

اشکال بر «مسالک» و «جواهر» و تقویت جواز

اشکالی که در اینجا متوجه شهید ثانی و به تبع او صاحب جواهر می شود این است که اگر چنانچه با لفظ «عفوت» نمی توان بخشش عین را منعقد کرد، سؤال این است که پس به چه نحوه دلالتی عبارت (إِلاّ أَنْ یَعْفُونَ) شامل بخشش و تملیک اعیان هم می شود؟ به اعتراف خود شما قرآن کریم در این آیه کلمه «یَعْفُونَ» را در تملیک اعیان و اسقاط دیون هر دو استعمال کرده است؛ یعنی عفو را در اعم از

1- (1) - به مناسبت مطلبی را که از مرحوم آقای والد شنیدم نقل می کنم و آن اینکه ایشان می فرمودند یک وقتی مرحوم آقای خمینی فرمود هر کسی درب خانه مرا بکوبد می گویم کی بود، بعداً وقتی یک نفر درب را کوبید، ایشان فرمود: «کی بود؟!» منظور ایشان این بود که لفظ «کی بود» را می گویم نه اینکه نام کوبنده درب را می گویم. این تعبیرات غلطانداز است.

تملیک و اسقاط به کار برده است، خوب اگر این چنین است پس چرا در مورد عین نتوان «عفوت» تعبیر کرد و باید لفظ دیگری به کار برده شود؟ بله این بحث که آیا تملیک عین فقط به لفظ «عفوت» اختصاص دارد و یا با ملکت و وهبت نیز تملیک حاصل می شود، را نمی توان از آیه الا ان یعفون استفاده نمود اما مورد اشکال این بحث نیست، بلکه بحث این است که آیا در باب تملیک عین لفظ عفوت کفایت می کند یا نه؟ و لذا اگر گفته شود که «عفوت» اصلاً کفایت نمی کند، در پاسخ می گوییم عدم کفایت با معنایی که برای «یعفون» می کنید، اصلاً نمی سازد.

توجیه کلام شهید ثانی و صاحب جواهر رحمه الله:

من احتمال می دهم که مقصود شهید ثانی و به تبع او صاحب جواهر، همان مطلبی باشد که مرحوم صاحب معالم دارد و آن مسئله اعم بودن استعمال از حقیقت و مجاز است؛ یعنی در اینجا گفته شود لفظ «یَعْفُونَ» در آیه در معنای مجازی عام و جامعی استعمال شده است که هم شامل تملیک و هم شامل اسقاط است ولی در تملیک اعیان، استعمال لفظ مجازی کفایت نمی کند.

جواب توجیه مذکور و اثبات جواز استعمال