نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 23 صفحه 55

راجع به این مسئله بین قوم اختلاف است. سه قول در مسئله وجود دارد:

1 - مرحوم سید فرموده است که بچه منعتق می شود به دلیل اینکه بچه در مسئله حریت و رقیت تابع اشرف ابوین است.

2 - گمان می کنم قول مشهور این باشد که منعتق نمی شود و باید او را آزاد کنند.

3 - مرحوم آقای خویی به دلیل اینکه در بعض روایات تفصیلی ذکر شده، قائل به تفصیل است و به حسب ظاهر هم باید همین قول را پذیرفت و این تفصیل عبارت از این است. اگر این زوج که عن شبهه ازدواج نموده، به صرف اعتماد به قول آن زن ازدواج کرده، بچه مملوک است و منعتق نمی شود. منتها باید او را از مالک بخرند و آزاد کنند. و اما اگر بینه هم قائم شده که این زن حره است و با اعتماد به بینه ازدواج نموده و بعد معلوم شده بینه هم اشتباه کرده است، در این صورت بچه منعتق می شود.

به هر حال این روایت می فرماید قیمت باید پرداخت شود منتها یا انعتاق است که در این صورت باید او را گرو نگه دارند تا قیمت آن را دریافت کنند. که مختار مرحوم سید هم همین است و یا لزوم عتق است که در این صورت نیز باید قیمت را تعیین کنند و او را خریداری کنند. قیمتی که باید پرداخته شود، قیمت یوم یصیر

الیه است. بسیاری گفته اند که مراد از یوم یصیر الیه موقعی است که بچه به پدر منتقل می شود و آن موقعی است که بچه به دنیا می آید. احتمال دیگری هست که مراد موقعی باشد که منعتق می شود و یا لزوم عتق برای او هست. و آن زمانی است که در حمل ولوج روح می شود و انسان بر او صدق می کند چون قبل از ولوج روح در حمل، چیزی نیست تا آزاد شود. بعد ازدواج روح یا انعتاق پیدا می کند و یا لزوم عتق پیدا می کند. البته این معنا در صورت انعتاق روشن تر است.

خلاصه این روایت می گوید زمانی که عمل شخص سبب شد. تا حمل که مملوک مالک بوده است، از ملکیت مالک خارج شود یعنی بعد از به دنیا آمدن و یا ولوج روح، قیمت گذاری می شود و این همان موقعی است که حمل نسبت به مالک تلف می شود. پس ظاهر این روایت نیز یوم التلف را می خواهد بگوید.

نتیجه بحث

نتیجه بررسی روایات، این است که ظاهر روایات، معیار را یوم التلف قرار می دهد. البته بعضی از روایات که ذکر شد، معلوم نبود قیمت سوقیه را شامل می شود اما بعضی دیگر اطلاق داشت و می گفت قیمت یوم العتق را در نظر بگیرید. و قیمت یوم العتق هم از نظر قیمت سوقیه و هم از نظر جهاتی مانند بالا رفتن سن و حصول خصوصیات جدید تفاوت می کند.

4 - بیان دلیل معیار بودن قیمت یوم الاداء