نکاح : تقریرات درس آیت الله شبیری زنجانی جلد 25 صفحه 63

2- (2) - سوره بقره / 233

باقی می ماند است و از آن جا که این مقدار أکثر حمل و یا متوسط آن نیست، بنابراین، باید این مقدار شش ماه، أقل حمل باشد.

اشکال: به نظر ما این استدلال تمام نیست، هر چند در روایات ما هم ذکر شده است، چرا که در میان این روایات یک روایت هم صحیح السند و قابل اعتماد نیست، چهار پنج روایت شاید باشد که خیلی احتمال هست که همه به یک نفر برگشت می کند، زیرا مرسلاتی هستند که یک نفر نقل کرده است، بعضی دیگر هم هست که سندشان ضعیف است و قابل اعتماد نیستند(1). و به حسب ظاهر هم نباید آیه قرآن این مطلب را بفرماید، زیرا قرآن در مقام بیان حق مادر بر فرزند است، حال این که در این مقام فرد بسیار نادری از حمل را ذکر کنند ولی راجع به رضاعش بیست و چهار ماه یعنی حداکثر را حساب کنند، خیلی غیر متعارف است، باید طبیعت متعارف را در نظر بگیریم به حسب ظاهر استعمال، حمل متعارف هم قابل تشکیک است و أقل و أکثر دارد، قرآن می خواهد بگوید که این قدر زحمت کشیده و مادر حق دارد، أقل متعارف را باید در نظر گرفت چون طبیعت با أقل صدق می کند، راجع به رضاع نیز، هم در روایات هست و هم در آیه قرآن آمده است که بیست و یک ماهه جزء متعارف است، با هم مشاورت کنند که زودتر بگیرند، بیست و یک ماهه بگیرند، متعارف است و در روایات هم هست، نُه ماه هم متعارف است، حمل نُه ماه، و رضاع بیست و یک ماه که متعارف است، روی هم سی ماه می شود. پی به حسب ظاهر، آیه أقل متعارف را حساب کرده یعنی نُه ماه حمل و بیست و یک ماه رضاع که سی ماه می شود، به هر حال ظهور آیه بر خلاف این است که در یک طرف حداقل و در طرف دیگر حداکثر را بگیریم.

1- (1) - رک: وسائل الشیعه، ابواب احکام الاولاد؛ باب 17، ح 9 و جامع احادیث الشیعه، ابواب احکام الاولاد، باب 12، ح 3 و 4 و 5

برای اثبات اقل حمل نیز به جای این استدلال به آیه می توانیم به روایاتی مراجعه کنیم که می گوید أقل حمل عبارت از شش ماه است، مثل روایتی که می گوید زنی مقدار عده خودش را نگه داشته و بعد رفته با دیگری ازدواج کرده و یا دیگری مالک شده است، و حملی برداشته و به دنیا آمده است، آنجا می گوید اگر از شش ماه کمتر شد، ملحق به اولی است و اگر شش ماه و بیشتر شد، ملحق به دوم است، که از آنجا معلوم می شود معیار عبارت از شش ماه است در أقل حمل که می گوید به دومی ملحق می شود و اگر کمتر باشد به اولی ملحق می شود(1).

شرط سوم؛ کمتر بودن فاصله از اکثر حمل:

درباره اکثر حمل، قول عامه گفته اند از یک سال بیشتر است، بلا اشکال باطل است، و بطلان آن هم نزد همه مسلم است و نیز در نزد اطباء و از هر کسی سؤال بشود. در حالی که اهل سنت تا هشت سال هم ادعا کرده اند، اینها جزء اباطیل است. در امامیه، نُه ماه، ده ماه، و حد اکثر یک سال گفته شده است.

بررسی اقوال: قول به نُه ماه را گاهی به أشهر و گاهی به مشهور نسبت داده اند، ولی با مراجعه روشن می شود که قطعاً نُه ماه، نه مشهور است و نه اشهر، چون اولین کسی که نُه ماه گفته اسکافی است(2) ، از بین کتاب هائی که در دست ما هست؛ مقنعه، موصلیات مرحوم سید مرتضی، نهایه و خلاف و مبسوط مرحوم شیخ، مراسم مرحوم سلار، مهذب و کامل مرحوم ابن براج(3) ، اصباح مرحوم کیدری، جامع الخلاف مرحوم قمی سبزواری که معاصر مرحوم علامه است، کشف اللثام، ریاض و جواهر، کسانی هستند که تسعه گفته اند، و شاید بشود گفت که کافی و وسائل هم می خواهند همین را بگویند، چون در کافی و وسائل(4) فقط

1- (1) - وسائل الشیعه، همان، ح 1 و 11 و 12. و جامع احادیث الشیعه، همان، احادیث 2، 11، 13، 20
2- (2) - توضیح استاد مدظله: کتاب ایشان دست ما نیست، ظاهراً کتاب الاحمدی فی الفقه المحمدی تألیف مرحوم ابن جنید است و ما فتاوای ایشان را از نقل دیگران استفاده می کنیم