احکام مقدمات نماز صفحه 77

2 - سمت و جانب مسجدالحرام، هرچه که شخص از آن دورتر شود،وسیع‌تر می‌گردد و واجب هم رو کردن به طرف و جهت عرفی‌مسجدالحرام است، و لذا درست است آنچه گفته‌اند که اهل عراق روبه‌رکن عراقی -رکن حجرالاسود- و اهل شام روبه رکن شامی و مغربی‌هاروبه رکن مغربی و اهالی یمن روبه رکن یمانی نماز می‌گزارند، و رو در روقرار گرفتن دقیق، واجب نیست و همین که »روبه سمت قبله« صدق کندکافی است.

3 - سمت و جهت مسجدالحرام قبله است نه خود ساختمانها، و لذا اگرساختمانهای کعبه یا مسجد، از بین بروند، باز هم مسلمان روبه سمت آن‌نماز می‌خواند، وکسی که در جایگاه بلندتر از کعبه قرار داشته باشد، بازهم به همان سمت نماز می‌خواند و کسی که در داخل کعبه نماز بخواند، به‌هر طرف که بخواهد بخواند.

4 - بر مسلمانان لازم است که جایگاه خود را نسبت به کعبه و قبله‌مشخّص سازند تا روبه سمت مسجدالحرام نمایند. تشخیص و تعیین قبله‌هم با هر وسیله‌ای که موجب اعتماد و اطمینان شود، صورت می‌گیرد واحوط این است که تا آنجا درباره قبله جستجو کند که علم‌الیقین حاصل‌شود، اگرچه بنابر اقوا، حصول اطمینان نیز کفایت می‌کند.

5 - اگر کسی سمت مسجدالحرام را نداند، باید به امارات و نشانه‌های‌مورد اعتماد عقلا، که موجب اطمینان می‌شود، عمل کند. از جمله این‌امارات، امور ذیل است:

الف - قبله یابی بوسیله ستارگان مطابق با موقعیت جغرافیایی شخص‌در خشکی و دریا و فضا.(186)

ب - اعتماد به خبر عادل از مؤمنان یا خبر ثقه از عامّه مردم. بدینسان به‌قبله مناطق و کشورهایی که انسان به آنجا می‌رود، می‌توان اعتماد کرد اگرعلم به خطا و اشتباه آن نداشته باشد.

ج - قبله را از راههای علمی ممکن نیز می‌توان مشخّص کرد، از قبیل:حرکت بادها و وضعیّت خورشید و ماه در اوقات مختلف و مکانهای‌مختلف، در صورتیکه برای عقلا، اطمینان آور باشد.

د - اگر امارات و نشانه‌ها، متعارض باشند، باید به آنچه اطمینان آوراست عمل کند و بقیّه را رها نماید. پس اگر اجتهاد و جستجو کرد و قبله راتشخیص داد ولی صاحب خانه، قبله را بر خلاف آن جهت، اعلام کرد یااینکه قبله آن منطقه بر خلاف قبله مورد تشخیص او بود، او باید به آن‌جهتی عمل کند که اطمینان پیدا کرده است، امّا کسی که عاجز از جستجووتفحّص است مانند شخص نابینا و زندانی، باید در بیان امارات یا تعیین‌قبله یا کمک گرفتن از ابزارهای علمی اطمینان آور، به غیر خود مراجعه‌کند.

ه - اجتهاد به رأی و قیاس یا اعتماد بر گمان و تصوّر که شارع مقدّس ازآنها نهی کرده، جایز نیست زیرا گمان، انسان را به حق نمی‌رساند، و بایدمطابق با روشهایی که شرع در نظر گرفته یا عرف عقلا صحّت آن را تصدیق‌کرده، قبله را تشخیص داد.

6 - کسی که نمی‌تواند جهت قبله را تشخیص بدهد، مخیّر است به هرطرف که بخواهد نماز بگزارد و در این مورد قول مشهور و احوط هم این‌است که به چهار طرف نماز بخواند.