معراج مومن صفحه 66

است».(1)

«العالمین»: «این کلمه جمع «عالَم» بفتحه لام است و معنایش شامل تمامی موجودات می شود، هم تک تک موجودات را می توان عالم خواند، هم نوع، نوع آنها را، مانند عالم جماد و عالم نبات و عالم حیوان و عالم انسان و هم صنف، صنف هر نوعی را مانند عالم عرب، عالم عجم».(2)

براساس این «ربّ العالمین» به فارسی روان می شود، صاحب اختیار و مالک و تربیت کننده همه جهانیان و همه هستی.

و شاید این قسمت از آیه «ربّ العالمین» در مقام تعلیل قسمت اوّل «الحمدللّه» باشد، بدین ترتیب که همه حمدها از آن خداوند است، زیرا او ربّ العالمین است.

و در روایت صحیحه از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمودند: ما أنعم اللّه ُ علی عبدٍ بنعمه صَغُرَتْ أو کَبُرَتْ، فقال: الحمدللّه، إلّا أدَّی شکرها(3).

خداوند هیچ نعمت بزرگ یا کوچکی را به بنده اش عنایت نمی کند در حالی که بنده در مقابل آن نعمت بگوید: «الحمدللّه» مگر اینکه شکر آن نعمت را اداء کرده است.

(الرحمن الرحیم)

این دو واژه در بسمله توضیح داده شد، اما سِر تکرار این دو واژه چیست؟ و چرا دو بار بیان شده است؟ صاحب مخزن العرفان به نقل از صاحب روح البیان(4) پاسخ این سئوال را در شش وجه بیان می کند.

«1. رحمتی در بسم اللّه مندرج گردید. رحمت ذاتی است و در فاتحه عرضی است.

2. تکرار لفظ رحمن برای این است که دانسته شود بسم اللّه جزء سوره فاتحه

1- 1. مجدالبیان /282.
2- 2. ترجمه المیزان، 1/39.
3- 3. الکافی 2/96، ح14.
4- 4. روح البیان 1/14 و 13.