وصیّت صفحه 4

«یَابْنَ آدَمَ! کُن وصیّ نَفسِکَ فی ما لِکَ وَ اعمَل فیهِ ما تُؤثِرُ اَن یُعمَلَ فیهِ مِن بَعدِکَ» (5)

یعنی: ای فرزند آدم! تو وصّی خود در اموال و ثروتت باش، امروز به گونه‌ای در آن عمل کن که می‌خواهی بعد از تو (طبق وصیّت تو) عمل کنند.

بنابراین شخص به جای اینکه در وصیّتنامه‌ی خود آن همه سفارش به انجام کارهای خیر نماید، بهتر است آن را خود با دست خویش انجام دهد چرا که «لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی» یقیناً اثری که در کارهای خیر انجام شده از دست خود برای او خواهد بود، بیش از آن اثری خواهد بود که بعد از او آن کار خیر توسط وصیِّ انجام خواهد گرفت.

در تاریخ آورده‌اند که شخصی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را وصیّ خود قرار داد و حضرت پس از فوت او ثلث مالش را که یک انبار خرما بود، بین فقرا تقسیم کرد و در پایان، یک دانه از آن خرما را برداشت و فرمود:

«اگر صاحب این انبار خرما، با دست خود یک دانه خرما در راه خدا می‌داد بهتر از این انبار خرمایی بود که ما برای او داده ایم».

پس بهتر آن است که مسلمین، خود تا می‌توانند در حیات خود عمل کنند و در وصیّتنامه‌ها کمتر از ثلث بنویسند و کارهای خیر را به بعد از موتشان واگذار ننمایند و به امید آینده ننشینند که بسیاری از این وصیّت‌ها اساساً عملی نمی‌شود.

دو نکته مهم در خصوص وصیّت

الف) وصیّت محکوم به احکام خمسه‌ست گرچه وصیّت در حدّ خود عملیست مستحب و پسندیده لکن ممکن است گاهی واجب یا حرام یا مکروه و یا مباح گردد به عنوان مثال کسی که حقُّ الله از قبیل نماز، روزه، حج و یا حَقُّ النّاس بر عهده دارد در درجه‌ی اوّل بر او لازم است که در زمان حیات خودش اقدام به ادای آنها نموده مثلاً نمازها را قضا کند روزه‌ها را بگیرد و اموال مردم را به آنها مسترد گرداند. در درجه‌ی بعدی، اگر آثار مرگ بر او ظاهر شد لازم است نسبت به آنها وصیّت کند تا پس از او برایش نماز و روزه و حج نیابتی داده و اموال مردم را به آنان برگردانند که در این مورد وصیّت امری الزامی و واجب خواهد بود. از سوی دیگر وصیّت به کارهای نامشروع مانند صرف ثلث در جهت خلاف شرع حرام خواهد بود. وصیّت کمتر از ثلث به ویژه برای کسانی که ورثه‌ی آنان وضع مالی مناسبی ندارند مستحب و وصیّت به ثلث برای ثروتمندان مباح و جایز است.

ب) در قانون اسلام وصیّت کردن زمان معینی ندارد لذا از جمله‌ی «اِذا حَضَرَ اَحَدَکُمُ الْمَوْت» (6) می‌توان استفاده کرد که وصیّت را در وقت دیدن آثار مرگ قرار دهد، و این آخرین فرصتیست که می‌توان از این مسأله استفاده کرد وگر نه اشخاص آگاه و بصیر برنامه‌ی بعد از مرگ خود را با دقّت تمام از مدّت‌ها قبل از مرگ پیش بینی کرده و وصیّت می‌کنند (7)

آیات در خصوص وصیّت