وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی صفحه 397

قرار می داد و این مشکلات فقرا از ناحیه کسانی است که آنها را از حقّشان باز می دارند.»(1)

در باب زکات، امام موسی کاظم علیه السلام، در پاسخ کسی که پرسید: آیا می توانم هشتاد درهم به فقیر بدهم؟ فرمود «آری و بیشتر» پرسید: صد درهم چطور؟ فرمود «آری! اگر می توانی او را بی نیاز کن»(2) امام باقر علیه السلام نیز می فرماید: «اِذا اَعْطَیْتَ فَاَغْنِهِ» هرگاه انفاقمی کنی طرف را بی نیاز نما.

در حدیث دیگری امام صادق علیه السلام می فرماید: «خداوند همه نیازهای فقرا را در نظر

گرفته است، از هزینه های غذا و پوشاک و ازدواج گرفته تا هزینه صدقات مستحبّی و حتّی هزینه انجام حجّ آنان ...»(3)

روایات در این زمینه با این مضامین در کافی و دیگر جوامع حدیثی فراوان است که در بعضی از آنها تصریح شده است که: وظیفه مسلمانان نسبت به یکدیگر تنها با پرداخت وجوه واجب، ساقط نمی شود. در حدیثی از امام صادق علیه السلام سؤال می شود که: درمال انسان چه مقدار زکات واجب است؟ حضرت پاسخ داد: «زکات ظاهر (و متعارف) را می گویی یا زکات باطن را؟» (راوی) عرض کرد: هر دو را، حضرت فرمود: «زکات ظاهر در هر هزار درهم بیست و پنج درهم و امّا ملاک در زکات باطن این است که نیازهای برادرت را در نظر بگیری و در مواردی که او نیازمند است، خود را بر او مقدم نداری».(4)

نقش وقف

وقف از دو راه می تواند در این مورد مؤثّر باشد:

1- نفس استقلال اقتصادی و رشد و توسعه اقتصادی (مبتنی بر موازین اسلامی) به طور طبیعی موجب رفاه عمومی و زدودن و حداقل کاهش چشمگیر فقر و محرومیّت و آثار شوم آن در جامعه خواهد شد؛
1- مرآه العقول: 16/7.
2- و اَغْنِهِ اِنْ قَدَرْتَ اَنْ تُغنِیَهُ، مرآه العقول: 16/86.
3- مرآه العقول: 16/102.
4- مرآه العقول: 16/11.