وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی صفحه 59

شافعیّه

شافعی در وقف معاطات را کافی نمی داند و معتقد است بدون اجرای صیغه لفظی ملکیّتِ مالک زایل نمی شود.(1) امّا از مغنی المحتاج حکایت شده که: در نزد شافعیّه افعالی چون بنای مسجد به نیّت مسجد کافی است.(2)

حنابله

ابن قُدامه می نویسد: ظاهر مذهب احمد، این است که وقف با فعل، به همراه قراین دلالت کننده بر آن، حاصل می شود. وی بنای مسجد و اذن نماز گزاردن در آن و ساختن مقبره و اذن دفن در آن و... را به عنوان مثال ذکر می کند.(3) محقّق کرَکی نیز همین دیدگاه را به احمد نسبت داده است.(4)

2 - وقف، عقد است یا ایقاع ؟

اشاره

از مسائل مورد اختلاف فقهای مذاهب این است که آیا وقف، عقد است یا ایقاع ؟ اگر عقد باشد به قبول نیاز دارد و اگر ایقاع باشد با همان ایجاب محقّق می شود.

دیدگاه امامیه

فقهای امامیّه در این مسأله دارای سه قول هستند:

قول اوّل این است که وقف در وقفِ خاص، عقد است و نیاز به قبول دارد، امّا در وقفهای عام مانند وقف بر مصالح (مثل مساجد، مقابر، کاروانسراها و...) قبول شرط نیست. علاّمه در قواعد این قول را برگزیده و فَخرالمُحَقِّقین در ذیل عبارت علاّمه که در وقفِ خاص اشتراطِ قبول را اقرب می داند، نوشته است: گفته شده که: این مسأله بر انتقال و عدم انتقال ملک در وقف مبتنی است؛ که اگر قائل به عدم انتقال ملک شدیم، همانند اباحه، قبول شرط، نیست ولی باز احتمالِ اشتراط هست، زیرا در هر صورت

1- الخلاف: 3/550؛ المغنی: 5/360.
2- المصطلحات الوقفیّه: 163.
3- المغنی: 5/359.
4- جامع المقاصد: 9/13.