وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی صفحه 6

نمی رود. همچنین به نوعی زیور که از عاج و یا شاخ حیوانات ساخته می شود، نیز «وَقْف» می گویند.(1)

سخن جوهری در صحاح اللّغه این است:

وقف به معنای زیوری ساخته شده از عاج نیز آمده است، «وَقَّفْتُ المرأه توقیفا» یعنی: در دست آن زن وقف (زیور) قرار دادم. معنای دیگر آن ایستادن است و به معنای آگاه ساختن نیز آمده است: می گوییم: وقَفتُه عَلی ذَنْبِه: «او را بر گناهش آگاه ساختم». و «اَوْقفتها» با الف لغتی پست (ردیئه) است، البتّه این واژه (با الف) در موردی که به معنای کندن و انتراع کردن به کار رود، و نیز اگر به کسی که ایستاده است، بگوییم، «مااَوْقَفَک

هیهُنا؟»، نیکوست و قبحی ندارد.(2)

در مُعْجَم مَقاییس اللُّغَه نیز واژه «وقف» را به «مکث» معنا کرده است.طُرَیْحی در مجمع البحرین نیز برای بیان معنای لغوی «وقف» به کریمه: «وَ لَوْتَری اِذْ وُقِفوُا عَلیَ النّارِ»(3) شاهد آورده که همان «مکث و درنگ کردن» است، البتّه به شکل متعدّی، فهمیده می شود.(4)

از مجموع آنچه در معنای لغوی واژه «وقف» بیان کرده اند به دست می آید که این واژه به معانی: ایستادن و درنگ کردن، سرپا نگه داشتن، آگاه شدن و آگاه ساختن، کندن و انتزاع کردن، منع و نوعی زیور و احیانا بعضی معانی دیگر آمده است. و در مباحث آینده

روشن خواهد شد که همه این معانی لغوی به شکلی با معنای اصطلاحی آن در فقه اسلامی تناسب و ارتباط اساسی دارند.

گفتار 2- صدقه در لغت

نویسنده مُعْجَمُ مَقاییس اللُغَه در توضیح ریشه معنای صدقه می نویسد: صدقه، یعنی آنچه انسان از طرف خود و مالش تصدّق می کند و این واژه از «صَدْق» گرفته شده که به معنای شی ء قوی است؛ قول و یا غیر آن و راستگویی را «صَدْق» نامیده اند، برای این که

1- کتاب العین: مادّه «وقف».
2- صحاح اللّغه: ماده «وقف»
3- انعام: 27.
4- مجمع البحرین: مادّه «وقف».