پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 46

تاویل چیست ؟

در بخش محکم و متشابه به لحاظ این که واژه ((تاویل )) در آیه به کار رفته ,سخن ازتاویل است به همین سبب مفسران و نیز محققان علوم قرآن بحث های گسترده ای در این راستا طرح نموده اند,که بیشتر جنبه تفسیری دارد, نه علوم قرآنی در عین حال به خاطرآشنایی با این موضوع ,خیلی خلاصه به برخی از دیدگاه ها اشاره می شود. برخی گفته اند تاویل همان تفسیر است ((واو)) در:(والراسخون فی العلم ) ((عاطفه ))است که همان گونه که خدای سبحان تاویل و تفسیر قران را می دانند ژرف اندیشان نیزتفسیر

قرآن را می دانند. برخی گفته اند تاویل از سنخ مفاهیم است , لیکن نه مفهوم ظاهر و واژگان گفتاری آیه که ممکن است همه بفهمند,بلکه مفهوم و معنای مخالف معنای ظاهر آیه . مرحوم علامه (ره ) در المیزان تاویل را از سنخ مفهوم نمی داند بلکه عینیت خارجی وحقایق را تاویل می داند, همانند تاویل یک رؤیا وقتی کسی رؤیایی را در خواب مشاهده می کند, این رؤیا یک عینیت خارجی دارد و آن زمانی است که در خارج تحقق پیدا کند مانند این که یوسف در رؤیا مشاهده کرد یازده ستاره و ماه و خورشید بر اوسجده کردند, که تاویل آن به سجده افتادن یازده برادر و مادر و پدر وی که در زمان حکومت داری یوسف در مصر اتفاق افتاد, می باشد ((306)) . گرچه علامه بر این سخن پا فشاری دارد و بحث های مبسوط و عمیق در مورد تاویل طرح فرموده است ,لیکن این برداشت با فضای سخن این آیه سازگار نیست البته ممکن است برای همه چیز تاویل باشد, یعنی همان حقیقت و عینیت خارج لیکن تاویل به معنای تفسیر نیز هست و در فضای این آیه سخن از تفسیر و برداشت از آیه هاقرآن است سخن از فهمیدن آیه هامتشابه است سخن از خطر پیروی از متشابهات است سخن از برداشتهای انحرافی و تحمیل آنها بر قرآن است در مجموع سخن از مفاهیم است درچنین فضایی منظور از تاویل می تواند همان تفسیر باشد که آیه مردم را بر دو گروه تقسیم کرد یک گروه برای ایجاد فتنه و دین تراشی پیرو متشابهات هستند گروه دیگرکه حق

باورند, به همه ایمان دارند و ژرف نگرند,متشابه را به دامن محکم برمی گردانند, تا برداشت صحیح به دست آورند و اینها همان راسخان در علم با مراتبی که دارند هستند پیش داوری و تفسیر به رای نمی کنند تسلیم حق هستند و با تدبر صحیح در قرآن در اعماق دریای بی کران معارف عواصی می کنند ,که دو ویژگی مهم وجودآنها را فراگرفته است یکی حق باوی و دیگری ژرف اندیشی و رسوخ در علم بر این اساس ((واو)) در ((رالراسخون فی العلم )) می تواند عاطفه باشد نه مستانفه و مضمون آیه این می شودکه تفسیر قرآن را کسی جز خداوند و راسخان در علم نمی دانند البته راسخان در علم همه در یک مرحله نیستند, ژرف اندیشانی چون عترت (ع ) در بالا مرتبه رسوخ در علم که قرآن ناطق هستند آنها نوعی از معارف را غواصی می کنند, چون خودمتصل به وحی و معارف قدسی هستند پیروان آنها که سلوک راه آنها را دارند و بهره ای از ژرف اندیشی دارند, بهره ای از تفسیر و تبین آیات الهی خواهند داشت با این بیان اگردر روایات راسخان در علم را به عترت رسول اللّه (ص ) تفسیر شده , به لحاظ مصداق بارز و فرد اعلی می باشد نه از آن جهت که منحصر در آنها باشد:((عن ابی عبداللّه (ع )نحن الراسخون فی العلم ونحن نعلم تاویله ))((307)), ((از امام صادق (ع ) نقل می کند که فرموده است که راسخان در علم که تاویل قرآن را می داند ما هستیم )). خود روایت راسخان در علم را دارای مراتب معرفی

می کند,رسول اللّه (ص ) راافضل از همه معرفی می نماید:((فرسول اللّه (ص ) افضل الراسخین فی العلم ))((308)),((رسول اللّه (ص ) برترین فرد از راسخان در علم می باشد)).

چرا قرآن مشتمل بر متشابه است ؟

ممکن است اکنون این سؤال در مقابل چشمان خوانندگان سبز باشد که چرا قرآن مشتمل بر آیه های متشابه است آیا اگر تمام آیه ها محکم بود چه می شد ؟

آیا وجودمتشابهات ,زمینه انحراف نیستند چرا خدا تمام آیات خود را محکم نازل نکرده است ؟

!. در پاسخ این سؤال برخی گفته اند چون به دست آوردن احکام و معارف ازمتشابهات زحمت بیشتری دارد, و از طرفی هر مقدار کار سخت تر باشد اجر پاداش بیشتر خواهد داشت ,برای کسب پاداش برتر قرآن مشتمل بر متشابه است . برخی دیگر گفته اند: اگرقرآن مشتمل بر متشابه نبود گروه ها و فرقه های گوناگون به آن روی نمی آورند, لیکن وقتی مشتمل بر متشابه باشد برای تایید دیدگاه خود به قرآن روی می آورند چه بسا همین روی آوردن سبب رهنمود آنها به حق شود. برخی دیگر گفته اند: وجود متشابهات باعث اندیشوری و بالندگی افکار و دوری گزیدن از تقلید و پیروی های بی دلیل می باشد و جوابهای دیگر که برخی در شان یک مفسر نیست و برخی هم در نهایت ضعف بوده و قلب را آرامش نمی دهد. به نظر می رسد برای دست رسی به دیدگاه بهتر و قابل پذیرش به خود آیه مراجعه شود بهتر است زیرا آیه مورد بحث مطالب عمیق معارف مهم را تبیین می کنند و این سؤال خیلی واضح در این مورد مطرح است ,و ارتباط تنگاتنگ

با موضوع اصلی قرآن یعنی رهنمود و کتاب عقیده و حق بودن دارد آیا ممکن است خود قرآن به این سوال محوری پاسخ نداده باشد؟