پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 81

9 تو صیف ها

شبهه تاثر از فرهنگ زمانه در توصیف های قرآن از بهشت و نعمت های آخرت نیزمطرح شده است , که قرآن در ترسیم نعمت ها و نیز بهشت تحت تاثیر علاقه های عرب قرار گرفته , مخاطب قرآن , عرب صحرانشین و دور از آب و سبزه و درخت ,ساختمان وفرش فروش , انس گرفته با بیابان کویر سوزان می باشد, وقتی می خواهد وی را دل باخته بهشت کند سخن از سرسبزی و سایه های ممتد دارد:(جنات تجری من تحتها الانهار),نهرهای ملون و گوناگون , درخت های زیبای پرثمر,آن هم میوه هایی مانند انگور و انار وانجیر و خرما که عرب مزه آن را چشیده است مطرح می کند (فیهافاکهه ونخل ورمان ) ((531)) در آن بهشت میوه ها ودرخت خرما و انار است و مسکنهای مدرن زیباو مفروش با زیباترین فرش ها و پشتی ها با پذیرایی حور و غلمان (متکئین علی رفرف خضر وعبقری حسان )((532)), ((بهشتیان در حالی که بر بساطهای سبز و نادیده های زیباتکیه داده اند, (( فی سدر مخضود وطلح منضود وظل ممدود وما مسکوب وفاکهه کثیره )((533))در سایه درختان پرمیوه و بدون خار سدر,و در سایه درختان پر برگ سایه دار, و در سایه های کشیده شده و آب های ریزش کننده زلال و میوه های فراوان . انتخاب این گونه

ها برای عرب مخاطب قرآن جاذبه دارد و اما برای انسان هایی که در مناطق و آب و هوای سرشار از میوه و سبزه و آبشار و زندگی می کنند این توصیف ها جاذبه چندانی ندارد!. به نظر می رسد زمینه شبهه در توصیف نعمت های بهشتی خیلی کم رنگ و ضعیف است زیرا این توصیف ها آن هم با آن کیفیت که قرآن طرح می کند, برای همه انسان هاکویر نشین و بیابان گرد, تا شهروند و مانوس با زندگی باغ و سبزه و آبشار و آب هوای پاک و شاداب , برای همگان جاذب است این توصیف ها سازگار با انس و علاقه مندی همگان است , زمینه شبهه در این گونه موارد فراهم نیست زمینه شبهه را به نوع دیگرمی توان طرح کرد که در بیان نعمت های دنیایی مانند میوه ها, مسکن , مرکب , لباس ,زراعت و از نعمت های در دسترس عرب سخن دارد مانند:. (والتین والزیتون )((534)), ((قسم به انجیر و زیتون )). (ومن ثمرات النخیل والاعناب تتخذون منه سکرا ورزقا حسنا)((535)), ((ازمیوه های خرما و انگورها که از آنها نوشابه های شیرین و روزی نیکو و گواراتهیه می کنید. (ینبت لکم به الزرع والزیتون والنخیل والاعناب )((536)), ((می رویاند برای شمازراعت و زیتون و درخت های خرما و انگور)). در مورد مرکب و وسیله نقلیه سخن از اسب و استر و حمار و است :(والخیل والبغال والحمیر لترکبوها))((537)), ((برای شما اسب و استر و الاغ آفرید تا بر آنهاسوار شوید)). در بهروره از فراورده های دامی مانند شیر و پشم و کرک می فرماید:(وان لکم فی الانعام

لعبره نسقیکم مما فی بطونه من بین فرث ودم لبناخالصاسائغاللشاربین ) ((538)) . ((برای شما از چهار پایان نعمتی که موجب عبرت شماست پدید آورد و آن این که ازدرون خون و فضولات حیوان شیر خالص گوارا برای نوشندگان پدید آورد!)). (والانعام خلقها لکم فیها دف ومنافع ومنها تاکلون ولکم فیها جمال حین تریحون وحین تسرحون وتحمل اثقالکم الی بلد لم تکو نوابا لغیه الا بشق الانفس )((539)),((چهار پایان را برای انتفاع شما خلق کرد تا از پشم و کرک آنها برای دفع سرما و گرمابهره ببرید و فواید بسیاری دیگر که در آنها وجود دارد از جمله از گوشت آنها استفاده کنید)), و گله های گوسفند و که شبانگاه و هنگام بازگشت و پگاه هنگام چراگاه رفتن برای شما زینت است و چهار پایان وسیله نقلیه (مانند اسب و استر ) که بار شماراحمل می کنند در مورد بهره وری از حیوانان برای ساختن خانه , و سر پناه و اساس خانه :(واللّه جعل لکم من بیوتکم سکنا وجعل لکم من جلود الانعام بیوتا تستخفونها یوم ظعنکم ویوم اقامتکم ومن اصوافها واوبارها واشعارها اثاثا ومتاعا الی حین ))((540)), ((خدای مهربان برای سکونت آسایش شما خانه های شما را قرار داد و از پوست چهار پایان برای شماخانه قرار داد همان خانه های سبک وزن ( چادرها ) که برای کوچ کردن و اسکان کردن شب آسان است و از پشم و کرک و موی آنها اثاث خانه و وسیله زندگی پدید آورد تادر زندگی دنیا از آنها بهره مند شوید)). (وجعل لکم من الفلک والانعام ما ترکبون لتستوا علی ظهوره ثم تذکروا نعمه ربکم

اذااستویتم علیه وتقولوا سبحان الذی سخرلنا هذا وما کناله مقرنین )) ((541)) . ((خدای سبحان برای شما از کشتی و چهار پایان نعمت هایی قرار داد که بر پشت آنهاسوار می شوید و متذکر و متوجه نعمت های پروردگارتان شده و هنگامی که بر پشت آنها قرار گرفتید خدای سبحان را تسبیح کنید و بگویید منزه است از هر نقصی آن خدایی که این نعمت را در اختیار ما قرار داد که اگر خدا نعمت نمی داد اینها در دسترس ما قرار نمی گرفتند)). این شیوه در تبین معارف مانند عدل الهی و تحلیل توحید افعلالی نیزبه وضوح به چشم می خورد. وقتی سخن از نفی ظلم از ساحت قدس الهی است می فرماید:(ولا یظلمون فتیلا) ((542)) , ((مقدار نخ به هم پیچیده مانند داخل شیار هسته خرما هم ظلم نمی شود)),که سخن از هسته خرماست و یا سخن از قطمیر یعنی پوست روی هسته خرما:(والذین تدعون من دونه ما تملکون من قطمیر)((543)), ((آنان که غیر از خدای سبحان رامی خوانند, حتی صاحب اختیار پوست نازک هسته خرما هم نیستند)). در تحلیل انتخاب این نوع محورها می توان گفت که قرآن دو نوع مخاطب دارد و به همین خاطر دو نوع فضای سخن را باید رعایت کند وقتی مخاطب فعلی قرآن اعراب حجاز است , برای ایجاد انس وسازگاری با این مخاطب باید در انتخاب مثال شیوه ای درپیش گیرد که برای مخاطب ملموس باشد قرآن در این گونه موراد سخن از نعمت های دم دستی جامعه دارد می خواهد با تذکر دادن به نعمت ها, مخاطب را به ولی نعمت متوجه کند قرآن در

این گونه موارد به درون زندگی و خانه مخاطب خویش آمده وبهره وری های او را سوژه قرار داده تا او را متوجه خدای سبحان نماید در این گونه مواردیک سخن گوی آگاه و حکیم چگونه سخن می گوید ؟

آیا گونه هایی انتخاب می کند که مخاطب خبر از آنها ندارد یااینکه از زندگی ملموس او سخن خواهد گفت ؟

آیا قرآن وقتی می خواهد به درون زندگی عرب بیاید می تواند سخن از آناناس ,پرتقال , موز وامثال اینها داشته باشد آیا می تواند سخن از قصر کاخ که در سرزمین کویر چادر نشینی حجاز خبری از آن نیست سخن بگوید؟

آیا می تواند فرضا از مرکب های هزار سال آینده مانند پرنده های آهنی امروز سخن بگوید که در خیال انسان معاصر نزول قرآن نمی گنجید اگر چنین سخن می گفت ناسازگاری و بیگانگی با مخاطب خویش نبود؟

اگراین شیوه بیگانگی است برای ایجاد الفت با مخاطب از همان نعمت های ملموس سخن می گوید از خرما و انگور و انجیر,از خیمه های و چادر نشینی از پوست و گوشت و پشم و کرک گاو و گوسفند, سخن از اسب و استر,شتر و حمار و کشتی که قدری با آن آشنایی دارد, سخن به میان می آورد اگر قرآن غیر از این سخن بگوید مخاطب حاضر خویش رااز دست نخواهد داد ؟