رساله آیت الله محمد بهبهانی صفحه 400

را غصب کند و بکارد یا آنکه تخم مرغ غصبی را زیر مرغ بگذارد و جوجه شود زراعت و جوجه ملک مالک دانه و تخم است ولی اگر قوچی را غصب کند و بز و گوسفند ماده بیندازد بره آن از صاحب گوسفند است نه صاحب قوچ و اجرت انداختن قوچ بر گوسفند را باید به صاحب قوچ بدهد.

احکام ضمان

بدانکه تمام آنچه از ضمان و کیفیت و احکام و تفصیل آن که در باب غصب بیان شد بر کسی که مال دیگری بدون حق بدست او رسیده باشد جاری است اگر چه تصرف او به غصب و عدوان نباشد پس هر مالی که به معاملات فاسده یا به سبب جهل و اشتباه از مردم بدست او رسیده حکم غصب را دارد پس اگر کفش یا لباس دیگری را اشتباها بپوشد یا مال غصبی را ندانسته از غاصب عاریه بگیرد و معلوم شود که غصب بوده موجب ضمان است و آنرا «ضمان ید» گویند و نیز برای ضمان دو سبب دیگر هست: اول- تلف کردن مال دیگری به مباشرت. دوم- باعث شدن بر تلف مال دیگری.

مسئله 2961- تلف کردن به مباشرت واضح است مثل آنکه حیوانی را ذبح کند یا به انداختن تیر آنرا بکشد یا ظرفی را بشکند یا چیزی را بسوزاند و مانند آنها و اما باعث شدن بر تلف (اتلاف به تسبیب) به آنست که کاری کند که سبب تلف شود مثل آنکه چاهی در محل عبور بکند و آدم یا حیوانی در آن بیفتد و تلف شود یا آنکه پوست خربزه یا پوست هندوانه در راه بیندازد و سبب لغزش عابرین

شود و تلف شوند یا آنکه میخی در وسط راه بکوبد و پای کسی را زخم کند یا چیزی در راه بیندازد که حیوان از آن رم کند و صاحب آن یا بارش را بیندازد. یا آنکه ناودانی در جاده نصب کند که ضرر به عابرین برساند و از این قبیل است آنکه حیوان بسته ای را رها کند که فرار نماید، یا درب قفس پرنده را باز کند و او بپرد و غیر از اینها که در همه آنچه ذکر شد کسی که سبب شده ضامن است و غرامت آنچه تلف شده باید بدهد، در مثلیات مثل و در قیمیات قیمت و اگر معیوب شده؛ ارش یعنی باید تفاوت قیمت را بدهد.

مسئله 2962- اگر گوسفند زائیده را غصب کند و بره اش در خانه صاحب گوسفند باشد و از گرسنگی بمیرد غاصب ضامن آن نیست مگر آنکه غذای آن منحصر به شیر مادر باشد.

مسئله 2963- اگر چوپان یا صاحب گوسفندان را حبس کند و اتفاقا گوسفند تلف شود حبس کننده ضامن تلف نیست مگر آنکه گوسفندان در محل خطر از حیث دزد یا درنده باشند و حفظ آنها منحصر به پاسبانی همان چوپان یا صاحب گوسفندان باشد که در اینصورت حبس کننده ضامن تلف است.

مسئله 2964- اگر ریسمان سر مشک را که در آن روغن یا شیره و مانند آن باشد باز کند و مایع داخل آن ریخته شود ضامن است و هر گاه سرپوش ظرفی را که در آن مایعی باشد بردارد و اتفاقا پرنده ای بر روی آن بنشیند و آنچه در ظرف است ریخته شود در ضمان آن محل تأمل است و

احتیاط تراضی به مصالحه است.

مسئله 2965- اگر کسی درب انبار را باز بگذارد و اتفاقا دزد به انبار بزند موجب ضامن او نمیشود.