رساله استفتائات (منتظری) جلد 3 صفحه 8

و اطمینان شخص مکلّف یا شهادت دو مرد عادل به رؤیت یا قول اهل خبره که اطمینان آور باشد ثابت می شود؛ ولی اگر حاکم شرع جامع الشرایط، حکم به ثبوت هلال کند بر دیگران لازم است ترتیب اثر دهند، مگر این که بطلان مستندات او ثابت گردد.

راه کسب اجتهاد

«سؤال 2617» به نظر جناب عالی راه صحیح استنباط و کسب قوّۀ اجتهاد چیست؟

جواب: تحصیل قوّۀ استنباط به طور صحیح، علاوه بر آموزش علوم مقدماتی، اصول، فقه، رجال و درایه، احتیاج به تتبع و آشنایی کامل به زمان و محیط تشریع و اهداف آن و شناخت درست موضوعات کلی احکام شرع دارد.

محدودۀ فتوای مجتهد

«سؤال 2618» این جانب محقق دانشگاه لندن هستم، مطالعاتم در رشتۀ شرق شناسی است و به روش شناسی مسائل دینی علاقه مندم. اگر روش شناسی مورد وفاق و عینی در رسیدن به حکم در اسلام وجود دارد، همگی علما باید آن را طی کنند تا به حکم برسند، پس چرا یک مجتهد با استدلال نمی تواند ثابت کند که حکم مجتهد دیگر غلط است؟

جواب: بین حکم و فتوا فرق است، حکم در مقام قضاوت بین متخاصمین در موضوعات است و همچنین حکم حاکم شرع جامع الشرایط در موضوعاتی است که برای حفظ نظام اجتماعی ضرورت داشته باشد و راهی جز آن در میان نباشد. این قبیل احکام برای همه، حتی مجتهدین دیگر حجت و معتبر است و بر آنها لازم است ترتیب اثر بدهند، مگر این که ثابت شود که حاکم در مقدمات حکم اشتباه کرده است؛ ولی مورد فتوا، مسائل کلی فقه است که به طور روشمند و بر اساس منطق اجتهاد شیعی از ادلّۀ فقه- کتاب، سنّت، عقل و اجماع- استنباط می شوند. فرقۀ «مصوّبۀ» اهل سنت، فتوای مجتهد را حکم اللّه واقعی در حق او و مقلدانش می دانند و طبعاً حکم اللّه واقعی در حق افراد، متفاوت است؛ ولی علمای شیعه و برخی از علمای اهل