استفتائات قضایی : مجموعه پرسش و پاسخ های حقوقی و جزایی از حضرت آیت الله العظمی سید محمّد صادق روحانی (مدّظلّه العالی) صفحه 334

ص:355

اسباب ضمان

601: امام راحل رضوان الله تعالی علیه در مسئله 54 کتاب الغصب تحریر الوسیله می فرمایند: «للضمان سببان آخران: الاتلاف و التسبیب. و بعباره اخری سبب آخر و هو الاتلاف سواء کان بالمباشره أو التسبیب».

مستفاد از ماده 328 قانون مدنی این است که در ضمان حاصل از اتلاف، عمدی بودن یا غیر عمدی بودن عمل مرتکب تفاوت ندارد، لکن از مواد 333 و 334 قانون مزبور استظهار شده است که در تسبیب، شرط ضمان تعهد یا تقصیر مرتکب است. حال نظر مبارک را بیان فرمایید آیا از جهت اشتراط عمد و علم و تقصیر بین احکام اتلاف و تسبیب تفاوت وجود دارد یا خیر؟

ج: باسمه جلت اسمائه

اسباب ضمان را می توان سه چیز بر شمرد 1 - تلف 2 - اتلاف 3 - تسبیب

سبب اولی عبارت است از استیلای بر مال غیر بدون اذن او. و دلیل آن هم حدیث «علی الید ما اخذت حتی تؤدّی» است؛

واما سبب دوم که اتلاف باشد برای آن دلیل زیادی ذکر کرده اند و از نظر ما همه اش خالی از اشکال نیست، لکن عمده دلیل آن روایات خاصه است که در ابواب مختلف فقه مانند عقود استیمانیه - مثل وکالت، مضاربه، رهن و غیره - که در همه اینها حکم به ضمان شده در صورت تعدی و تفریط، و مانند آنچه که حدیث «القصّار یخرق الثوب» دلالت می کند بر ضمان قصار به جهت «ما جنّت به یده»، و مؤید است این سبب دوم به اموری که آیه کریمه «فَمَنِ اعْتَدی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدی عَلَیْکُمْ» وحدیث «علی الید ما اخذت» و روایت «حرمه مال المسلم کحرمه دمه» و روایت «المغصوب مردود» و بسیاری از روایات دیگر و اتلاف مباشری عبارت است از فانی کردن خود انسان مال غیر را بدون واسطه فاعل ارادی یا غیر ارادی دیگری.