یکدوره فقه کامل فارسی صفحه 207

انجماعت دیت طلبند و قاتل بدهد باقی انجماعت را رسد قصاص کردن بعد از انکه رد کنند بر ورثه قاتل نصیب انکس را که دیت از قاتل گرفته است و همین حکم دارد اگر بعضی از انجماعت نصیب خود را عفو کنند و ببخشند باقی جماعت را قصاص کردن رسد بعد از انکه نصیب بخشنده‌ها بقاتل دهند از دیت و اگر قاتل بمیرد قبل از قصاص او دیت از ترکه او بستانند و اگر کسی را قتل کرد که دست او را بسبب قصاص قطع کرده بودند یا انکه دیت دست مقطوع خود از جنایت کننده اخذ کرده بود ولی مقتول را رسد قصاص از قاتل بعد از انکه رد کند بقاتل دیت ید مقتول را و اگر مقتول مقطوع الید بوده باشد بی‌انکه در قصاص بوده و یا انکه دیت ید خود ستاده قصاص قاتل کنند بی رد دیت‌

قاعده‌

ثابت می‌شود قصاص در اطراف و جراحات از برای هر کس که ثابت می‌شود او را قصاص در نفس و از برای مرد قصاص ستانند از زن بی انکه ردی شود امّا از برای زن از مرد قصاص ستانند با رد دیت چون از ثلث دیت تجاوز کند چنانکه پیش ازین بیان کرده شد

مسئله‌

شرط است در قصاص اطراف سلامت عضو پس عضو صحیح سالم را بعضو شل ناقص قطع کردن جائز نیست امّا عضو شل را بقصاص عضو صحیح جائز است مگر انکه اهل خبرت حکم کنند که قطع عضو شل سرایت بهلاک نفس میکند ان زمان دیت قطع عضو واجب میشود نه قطع و در جراحات تساوی در مساحت طولا و عرضا معتبر است نه نزولا زیرا که اعضا متفاوتست در فربهی و لاغری بلکه معتبر اطلاق اسم انجراحت است مثل موضحه که بیان کرده خواهد شد و در هر چیزیکه تعزیر بنفس یا طرف نیست قصاص ثابت میشود و قصاص نیست در چیزیکه در ان تعزیر مقرر شده مثل مامومه و جائفه و دگر اعضا چنانکه بیان کرده خواهد شد معنی اینها در فصل دهم و از مسلمان برای ذمی قصاص نطلبند و از برای غلام از حر نطلبند و قطع بینی که قوّت بوئیدن دارد برای انکه ندارد توانکرد و هم قصاص توانکرد گوش صحیح شنوا برای گوش کر امّا ذکر صحیح را برای ذکر عنین قطع جائز نیست اگر اعور یکچشمی چشم سلیم شخصی را بکند چشم صحیح ان اعور بچشم سلیم قصاص کنند چون محل مساوی باشد و اگر دندان کودکی را بشکنند تا یکسال انتظار کشند اگر بیرون امد دندانش را ارش ستانند و اگر از نو بیرون نیامد قصاص است و اگر کسی از جنایت کننده‌ها التجا بحرم مکه و مدینه و مشاهد مقدسه برد در خوردنی و پوشیدنی تنگی دهندش تا که از انجا بیرون اید بعد از ان قصاص کنند و اگر جنایت در ان جایهای متبرکه نموده باشد هم در انجایها قصاص کنند زیرا که حرمت انحرم را نگه نداشته و اگر اوّل قطع دست کسی کرد بعد از ان انگشت دیگر برای انکس که اوّل قطع ید او کرده قصاص کنند و از برای انگشت اندیگر دیت دهد و اگر اوّل انگشت بریده و بعد از ان قطع ید دیگری کرده برای صاحب انگشت اوّل قصاص کنند بعد از ان برای صاحب ید و دیت ان انگشت هم برای صاحب ید دهد

فصل ششم در بیان دیت نفس است‌

واجب است دیت در قتل نفس اگر انقتل بخطا یا بشبیه عمد باشد و معنی شبیه عمد و خطا انست که در اوّل کتاب قصاص بیان شد و در قتل بعمد