یکدوره فقه کامل فارسی صفحه 208

قصاص واجب میگردد و دیت نیست مگر برضای هر دو طرف و دیت مرد ازاد مسلمان در قتل عمد یکی از شش نوع است یا صد شتر یا دویست گاو یا دویست حله که هر حله دو جامه است از برد یمنی و یا هزار دینار شرعی است از طلا و یکدینار شرعی یک مثقال شرعی است یا ده هزار درهم نقره و یا هزار گوسفند و قاتل که جانیست مخیّر است در دادن هر یک ازین شش اصل و دیت شبیه عمد هم مثل دیت عمد است این هر دو دیت از مال قاتل است و دیت عمد را در یکسال باید داد و دیت شبیه عمد را در دو سال و دیت خطا بر عاقله قاتل است در قتل مثل دیت عمد است امّا در سه سال باید داد و هر سه دیت در قدر برابر است و اختلافی که هست در قدر زمانست و در صفات سال شتر امّا اگر قتل در شهر اللّه الحرام واقع شده باشد که ذی القعده و ذی الحجه و محرّم و رجب است و یا در حرم اللّه که مکه است و یا در حرم رسول اللّه ص که مدینه است و یا در مشهد یکی از ائمّه علیهم السّلام واقعشود ان دیت مغلّظه است یعنی یکدیت کامله و ثلث دیت واجب میگردد و تغلیظ در دیت اطراف نیست و دیت زن نصف دیت مرد است از ان شش نوع که بیان شد و دیت ذمی که یهود و نصاری و مجوس‌اند هشتصد درهم نقره است و دیت زن ذمیه چهارصد درهم است و دیت غلام قیمت اوست مادام که از دیت ازاد تجاوز نکند و اگر تجاوز نماید بقدر دیت ازاد دهند زیاده ندهند و دیت کنیزک قیمت اوست مگر انکه تجاوز کند از دیت زن ازاد اگر تجاوز کند رد بدیت زن ازاد کنند و دیت اعضای بنده نسبت قیمت اوست و هر عضوی که در ازاد موجب کمال دیت اوست در بنده نیز موجب کمال قیمت اوست مثلا اگر زبان غلامی قطع کرد غلام را کمال قیمت بدهد لیکن مولی غلام را وقتی جائز است قیمت ستادن که غلام را به جنس بجانی سپارد و یا انکه نگهدارد رایگان و هر چه از اعضای از کمال دیت کمتر است در غلام بحساب قیمت و نسبت ان اعتبار کنند و هر چه در ازاد تقدیر دیت نکرده‌اند در غلام ارش نقصان قیمت اوست و جنایت بنده تعلق برقبه او دارد نه بمولی او لیکن مولی او را هست که او را خلاص سازد بانکه ارش جنایتش بدهد

فصل هفتم در بیان چیزیکه موجب ضمان دیت است‌

و اندو چیز بود اوّل مباشرت بانکه بی‌قصد او تلفی و جنایتی واقعشود مثل انکه طبیبی معالجه بیماری کند و بعلاج غلط او ان بیمار بتلف اید و یا در خواب بر کسی بیافتد و انکس بتلف اید درین هر دو صورت دیت لازم میشود و در صورت اوّل از مال او و در صورت دوّم از مال عاقله و مثل انکه متاعی بر سر گرفت و شکست یا انکه بکسی افتاد که انکس را کشت یا نقصان طرفی ازو کرد یا جراحتی برو کرد ضمان متاع و جنایت انکس بکشد و اگر از بالا بر کس افتد و انکس بمیرد ضمانی دیت او بکشد و اگر دیگری او را بر انکس انداخت ضمانی بر انکس است که او را انداخته و اگر سه کس شریک شوند در فرود اوردن دیواری پس دیوار واقعشود بر یکی از سه کس و بمیرد بر اندو دیگر چهار دانگ دیت او واجب گردد و هر کس که در شب کسی را از منزل او بیرون برد ضامن اوست تا انکه رجوع بان منزل کند چنین حکم فرموده است حضرت امام محمّد باقر ع مگر انکه ثابت شود که خود مرده است و یا انکه دیگری او را کشته است دوّم تسبیب است مثل انکه شخصی چاهی در ملک دیگری کند و در انجا کس افتد و بمیرد و یا انکه کاردی نصب