یکدوره فقه کامل فارسی صفحه 81

و او هیچ نگوید سکوت او اذن نباشد و جائز باشد او را بعد از ان فسخ بیع کردن و حاکم را میرسد بیع مال طفل گاهیکه پدر و جد و وصی نباشند و مال سفیه و مفلس و غائب و شرط است که مشتری مصحف مسلمان باشد و همچنین مشتری بنده مسلمان مگر انکه بر او ازاد گردد همچو پدر و مادر و فرزند و اگر ملک خود و ملک دیگری بفروشد بیع ملک بایع صحیح باشد و ان ملک دیگر مالک مخیّر است که اجازت دهد یا فسخ نماید و چون فسخ کند مشتری را رسد که انرا نیز فسخ کند و بها را بخش کنند بر هر دو قیمت هر دو ملک چون مشتری فسخ نکند و چون کسی ملک دیگری را بفروشد و بتصرّف مشتری دهد و مالک عین المال خود را بستاند رجوع کند مشتری بر بایع ببهائیکه داده و بنقصانی بکه او را شده همچو خرج عمارت اگر ندانسته باشد که غصب است رکن سوّم مبیع و ثمن است واجب است که اینها را مالک باشند و نقصانی در ملکیت انها نباشد پس صحیح نباشد بیع وقف مگر انکه خراب شود و سبب خلاف و نزاع گردد میان ارباب ان و نه بیع مادر فرزند مادام که فرزند زنده باشد مگر انکه خواجه او مفلس باشد و بهای ان بر ذمه خواجه باشد و بایع مطالبه نماید و نه بیع رهن مگر باذن مرتهن و واجب است که قدرت بر تسلیم اینها باشد اگر متعیّن باشد پس بیع بنده گریخته تنها درست نباشد و صحیح است اگر ضم کند با چیزی دیگر که صحیح باشد بیع ان و چون چیزی را ضم کند و قبض بنده میسّر نگردد مشتری را هیچ رجوعی نباشد بر بایع و تمامی انچه بایع گرفته در مقابله انچیز باشد که ضم شده و صحیح است بیع مرغیکه میپرد گاهی که عادت بازگشتن داشته باشد و واجب است که قدر هر دو معلوم باشد پس اگر بفروشد خرمنی یا جوالی از غلّه که قدر ان معلوم نباشد یا چیزیرا بیک مشت تنکه یا اشرفی که معلوم نباشد که چند است صحیح نباشد و اگر چه مشاهد باشد و چیزی را که کیل میکنند یا وزن مینمایند یا میشمارند باید که قدر ان بان وجه معلوم باشد پس اگر بفروشند یکی از اینها را بگزاف صحیح نباشد و اگر چه بیند و کافیست مشاهده در بیع زمین و جامه و احتیاج بمساحت ندارد و چیزیکه مقصود از ان طعم است یا بوی ناچار است که بچشند یا ببویند و اگر بوصف بفروشند و جائز باشد پس اگر عیبدار بیرون اید مخیّر است مشتری که رد کند یا ارش بستاند و اگر دست زده باشد رد نتوانکرد ارش بستاند و همچنین چیزیکه ازمودن ان بفساد انجامد همچو خربزه و خیار و اگر عیبدار بیرون اید و انرا قیمتی نباشد همچو تخم مرغ بریان رفته بیع باطل باشد و مشتری تمام بها بستاند از بایع و همچنین واجب است که هر یک از مبیع و ثمن معلوم باشند بمشاهده یا بوصفیکه از جهالت بیرون اید و اگر بوصف بفروشند مشتری را خیار باشد اگر نه بان وصف باشد و جائز است بیع چیزی مشاع از چیزی معلوم همچو نصف و دو دانگ و جائز نیست بیع بچه در شکم و شیر در پستان و پوست بر پشت گوسفند و ماهی در نیستان و جائز است بیع پشم بر پوست گوسفند و مشک در نافه و اگر چه نگشوده باشند و کم کردن ظرف همچو مشک عسل و روغن انقدر که احتمال ان دارد

باب دوّم در انواع مبیع‌

و ان