یکدوره فقه کامل فارسی صفحه 84

و اگر مضبوط نباشد بیع باطل باشد و اگر چیزیرا بنسیه فروشد و پیش از وعده انرا هم بخرند بی انکه در عقد اوّل شرط کرده باشند بزیاده یا کمتر بنقد یا وعده ان بیع صحیح باشد و واجب نیست بها را پیش از وعده دادن و اگر بدهد بر بایع واجب نیست که بستاند و بعد از ان واجب است هم دادن و هم ستدن پس اگر نستاند بحاکم شرع بدهد پس اگر تلف شود پیش حاکمی بی تقصیر از قبل بایع باشد و همچنین است هر حق حال همچو قرض و مانند ان که صاحبش نستاند و جائز نیست که بهای نقد را نسیه سازد بزیادتی در ان و جائز است که نسیه را نقد سازد بانکه چیزی کم کند

فصل دوّم در سلم‌

و ان انست که در مبیع وعده باشد و انرا شش شرط است اوّل عقد دوّم تعین مبیع و وصف ان بوجهیکه از جهالت بیرون اید و همچنین تعین کیل یا وزن یا شمار ان چون انرا بیکی ازینها داد و ستد نمایند سوّم قبض کردن بائع بها را در مجلس پس اگر از هم جدا شوند پیش از قبض باطل باشد و اگر بعضی را قبض کنند همان قدر که در برابر ان افتد صحیح باشد چهارم تعین وعده بر وجهیکه احتمال زیاده و کم نداشته باشد پس اگر گوید که تا رسیدن غلّه یا امدن حاجیان بیع صحیح نباشد پنجم انکه مبیع موجود باشد در وقت رسیدن وعده پس صحیح نباشد از برای میوه تعیین وعده که در انوقت یافت نشود ششم انکه نسبت مبیع بموضع و محلّ معیّن نکند پس اگر فروشد به نسیه غلّه زمینی معیّن یا میوه درخت یا باغی معیّن صحیح نباشد و همچنین جامه از ریسمان زنی معین یا بافتن شخصی معیّن یا پشم از پشت کله معیّن و امّا ذکر موضع تسلیم شرط نیست پس اگر شرط کنند لازم شود و اگر شرط نکنند تسلیم لازم باشد در محلّ عقد و اگر بائع بعد از وعده تسلیم نکنند مشتری مخیّر است که او را الزام نماید بتسلیم یا بیع را فسخ کند و بها را طلب دارد و هر چیز که بوصف ضبط میتوانکرد سلم در ان صحیح است همچو حیوانات و غلّه و میوه و جامه و بویها از مشک و عنبر و زعفران و غیر ان و شیر و روغن و پیه و عقاقیر و جائز نیست در نان و گوشت و پوست و جواهر و مروارید و ده و زمین و جائز نیست فروختن ان پیش از وعده و جائز است بعد از وعد پیش از قبض و اگر بائع و مشتری اختلاف نمایند که در مجلس قبض شده یا نه قبول کنند قول کسی که دعوی قبض می‌کند یا سوگند

فصل سوّم بیع مرابحه و مواضعه و تولیت‌

بیع مرابحه انست که بایع مبیع را بانچه خریده باشد با زیادتی سود فروشد و مواضعه انکه بکمتر از انچه خریده باشد فروشد و تولیت انکه بهمانچه که خریده باشد بی سود و نقصان فروشد و واجب است در بیع مرابحه و مواضعه انکه راس المال را بقدر و نقد ذکر کند و همچنین قدر سود و نقصان پس بگوید که بصد دینار خریدم و بسود ده دینار فروختم و اگر در ان قماش عمل و صنعتی کرده باشد بگوید راس المال چندین است و در ان بچندین عمل کرده‌ام و اگر در انجا عمل باجاره کرده باشد جائز باشد که بگوید که این قماش بر من بچندین بر امده و اگر ارشی ستده باشد از راس المال کم کند و چیزیکه خریده جائز است که بفروشد بزیاده یا کم بنقد یا نسیه و اگر انرا کیل یا وزن کنند مکروه است که پیش از قبض فروشند و اگر ظاهر شود که راس المال کمتر بوده مخیّر است مشتری