یکدوره فقه کامل فارسی صفحه 85

که رد کند یا بانچه خریده راضی شود و اگر بنسیه خریده باشد باید که اخبار نماید پس اگر پنهان کند مشتری را رسد که رد نماید یا چنانچه که خریده باشد نگاهدارد نزد اکثر فقها

باب چهارم در خیار

و انهفت قسم است اوّل خیار مجلس و ان ثابت است در هر بیعی بایع و مشتری را مادام که از هم جدا نشده باشند باختیار و اسقاط ان نکرده باشند در عقد و بیع را لازم نگردانیده بعد از ان اگر یکی لازم گرداند خیار او ساقط گردد خاصّة دوّم خیار حیوان و ان ثابتست مشتریرا خاصّة از حین عقد تا بسه روز و اگر اسقاط ان کنند بعد از عقد یا مشتری تصرّفی کند خیار ساقط گردد سوّم خیار شرط و ان ثابت است از برای هر کس که شرط کند از بایع و مشتری و بیگانه و واجب است که مدّترا ضبط کنند که احتمال زیاده و کمی نداشته باشد پس در انمدّت او را خیار رسد و بعد از ان بیع لازم شود و جائز است که شرط مدّت کنند که هرگاه بایع در انمدّت رد ثمن کند مبیع را باز ستاند و بر مشتری واجب باشد قبض ثمن و رد مبیع در انمدّت چهارم خیار غبن و غبن انست که کسی چیزی را بفروشد بکمتر از قیمت یا بخرد زیاده از قیمت و نخست عادة کسی بان تفاوت راضی نه‌شود و چون زیان زده عالم به قیمت نبوده باشد در وقت بیع او را خیار فسخ باشد پنجم خیار تاخیر هر کس که چیزیرا بفروشد بنقد نه بنسیه و مشتری قبض مبیع نکند و همچنین بایع قبض ثمن نکند بیع لازم است تا بسه روز و اگر مشتری بها را درین سه روزه اورد واجب است بایع را که مبیع را تسلیم کند و اگر سه روز گذرد و مشتری ثمن نیاورد بایع مخیّر است که فسخ بیع کند یا بگذارد و چیزیکه زود فاسد می‌گردد تا بشب بیع ان لازم است و بعد از ان بایع را خیار است و اگر پیش از شب فاسد گردد خیار ان پیشتر باشد ششم خیار رویت هر کس که چیزی بخرد بوصف یا بان که پیشتر دیده باشد و بعد از بیع چون به بیند بان صفت یا بان نوع که پیشتر دیده نباشد مخیّر است که فسخ بیع کند و همچنین بایع که چیزی را بوصف یا بانکه پیشتر دیده بفروشد و بعد از ان چون ببیند زیاده بر ان باشد مخیّر است که فسخ کند هفتم عیب و ان در فصل علیحده ذکر خواهد شد و بدانکه خیار شرط در هر عقدی ثابت است غیر از نکاح و وقف و ابرا و طلاق و عتق و ساقط میشود بتصرّف پس اگر هر دو تصرّف کنند یا یکی تصرّف نماید باذن اندیگر خیار هر دو ساقط گردد و اگر یکی تصرّف کند ساقط شود خیار او خاصّة و خیار بمیراث میرود پس اگر صاحب خیار بمیرد ورثه او را خیار باشد و مشتری مالک میشود مبیع را بعقد بیع نه بانقضای خیار و اگر بیع فسخ شود بعد از انکه مبیع را نفع و حاصل شده همچون نتاج و شیره و میوه درخت و غیر ان مبیع را رد کند و ان حاصل از ان مشتری باشد و هر مبیع که پیش از قبض تلف شود ان از مال بایع باشد و بعد از قبض و گذاشتن ایّام خیار از مال مشتری باشد و در ایّام خیار از مال کسی که او را خیار نباشد و اگر هر دو را خیار باشد تلف از مال مشتری باشد

باب پنجم در عیب‌

و انزیادتی یا نقصانست که بر خلاف مقتضای طبیعت عیب دار باشد و اگر شرط وصفی کنند چون یافت نشود مشتری را فسخ باشد و اگر چه قوت ان عیب نباشد پس اگر در مبیع ظاهر شود عیبی که پیش از عقد بوده مخیّر است مشتری که رد نماید یا ارش ستاند و انجزویست از ثمن که نسبت ان بثمن همچو نسبت تفاوت میان قیمت صحیح است و قیمت عیبدار بقیمت صحیح و اگر بایع بکل عیب فروشد باجمال یا تفصیل در عیب یا مشتری در حین عقد عیب را داند یا خیار خود را ساقط کند خیار ساقط شود و اگر