یکدوره فقه کامل فارسی صفحه 86

تصرّف کند مشتری رد ساقط گردد و ارش رسدش الّا وطی حامله که چون کنیزکی را بخرد پیش از عقد حامله بوده باشد و مشتری ندانسته وطی کند او را رد رسد و با او نصف عشر قیمت بجهة وطی رد کند و اگر تصرّفی دیگر کند بغیر از وطی یا کنیزک را عیبی دیگر ورای حمل باشد بان تصرّف رد ساقط گردد و همچنین است دوشیدن گوسفند که شیر در پستان او جمع کرده باشند که او را رسد رد گوسفند با شیر و تصرّف دوشیدن مانع رد بان عیب نگردد و اگر عیب پیش از قبض پیدا شود مشتریرا رد رسد و در ارش خلاف است و اگر در بعضی عیب مبیع ظاهر شود او را ارش باشد یا رد همه نه عیبدار خاصّة درو رد بجهة عیب درنگ جائز است و مشتری را رد میرسد بعیب سابق و اگر چه عیب را دانسته تاخیر کند مادام که اسقاط خیار نکرده باشد خواه انکه خصم او حاضر باشد یا غائب و عیب است گریزپائی قدیم و نبودن حیض شش ماه از ان زنی که او را محل حیض باشد و بول کردن بنده که طفل نباشد در جامه و بنده را از جنون و جذام و برص که پیدا شود از حین عقد تا بیکسال رد جائز است چون تصرّف نکرده باشد و اگر تصرّف کرده باشد ارش باشد خاصّة و امّا سرخ کردن روی و پیوند موی و نابکری عیب نیست‌

باب ششم در ربا

و حرمت ان از قران و حدیث معلوم است و ان محقّق نمی‌شود الّا در دو چیز از یکجنس چون یکی را بدیگری فروشند با زیادتی بر اندیگر اگر بکیل و وزن در ایند همچو گندم و برنج و خرما و باختلاف صفات از یکجنس بیرون نمیروند پس گندم و ارد از یکجنس باشد و خرما و شیره او نیز یکجنس و همچنین انگور و مویز و ماست و دوغ و شیر و همچنین خوب و بد هر جنسی و خرماها یکجنسند و انگورها همچنین و گوشت گاو و گاومیش یکجنس است و گوشت گاو و گوسفند دو جنس و گوشت حیوان وحشی از جنس حیوان انسی نیست و گندم و جو درینباب از یکجنس است و شیر حکم گوشت دارد و هر چیز با اصل خود یک‌اند همچو شیر و مسکه و روغن ان و همچنین کنجد و روغن ان پس جائز نیست بیع یکی از دو چیز که از یکجنس‌اند بدیگری با زیادتی عینی همچون یکمن گندم بدو من ان یا حکمی همچو یکمن گندم بنقد بیکمن گندم بوعده و جائز نیست بیع رطب بخرما و انگور بمویز و گوشت تازه بگوشت قاق و همچنین هر چه مانند اینهاست و امّا انچه بکیل و وزن در نمی‌اید ربوا در انجا نباشد پس جائز است بیع یکجامه بدو جامه و یک گوسفند بدو گوسفند و یکتخم مرغ بدو تخم مرغ و بعضی گفته‌اند که در چیزی که بشمار درمی‌اید ربواست و جائز است بیع یکدرهم و یکدینار بدو دینار و دو درهم و همچنین بیع یکمن خرما و یکدرهم بدو من یا بدو درهم و همچنین هر چه مانند اینهاست و ربوا نیست میان پدر و فرزند و میان خواجه و بنده و میان زوج و زوجه و میان مسلمان و کافر حربی بانکه زیادتی ازو بستاند نه انکه او را زیادتی دهند و قول اقرب انست که ربا ثابت است میان مسلمان و ذمی‌

باب هفتم واجب است بر بایع که مبیع را تسلیم کند

اشاره

و بر مشتری ثمن بدون تقدیم یکی گاهیکه شرط وعده هیچیک نشده باشد و اگر در عقد شرط وعده یکی شده باشد واجب باشد تسلیم اندیگر و قبض در چیزیکه نقل میشود مثل قماش و متاع و زر انست که بدست دهند و در حیوانات انکه بمنزل نمایند و در مثل خانه و دکان انست که خالی سازند و اگر مبیع را از بایع غصب نمایند و او زود باز نستاند مخیّر باشد مشتری که فسخ بیع نماید یا صبر کند بی اجرت و اگر بایع ابا کند از تسلیم مبیع لازم شود بر او اجرت ان ایّام منع و هر مبیعی که تلف شود پیش از قبض ان از مال بایع است و حاصل مبیع پیش از قبض از انمشتریست پس اگر تلف شود مشتری ثمن بستاند و حاصل مبیع و